Οι πύργοι της ντροπής

Κάθε περίπατος στο κέντρο του Λονδίνου αναδεικνύει το αρχιτεκτονικό και πολιτισμικό μεγαλείο της αγγλικής πρωτεύουσας. Ο πλούτος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας στο ζενίθ της αντιπροσωπεύεται στα βικτοριανά κτίσματα και στη γενναιόδωρη ρυμοτομία, η οποία καθιστά το Λονδίνο μία από τις πιο πράσινες πόλεις της Ευρώπης. Οι περισσότεροι τουριστικοί προορισμοί στον κόσμο επιδιώκουν να δημιουργήσουν την εικόνα ενός αψεγάδιαστου ιστορικού κέντρου με αριστοκρατικές συνοικίες οι οποίες λειτουργούν ως ένα είδος διαφήμισης. O Grenfell Tower, ωστόσο, αντιπροσωπεύει μια παράλληλη πραγματικότητα στη χλιδή της Oxford Street και του Chelsea.

Ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα η αύξηση του πληθυσμού, οι καταστροφές και οι αυστηροί πολεοδομικοί κανόνες δημιούργησαν στη Μεγάλη Βρετανία μια πιεστική κατάσταση όσον αφορά τη στέγαση των κατοίκων κυρίως στα αστικά κέντρα. Η Αγγλία, με 60 εκατομμύρια κατοίκους και σχεδόν ίδιο μέγεθος με αυτό της Ελλάδας, είναι ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη και σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες έχει οδηγήσει σε υψηλές τιμές ακινήτων, οι οποίες ανέκαθεν πίεζαν την εργατική κυρίως τάξη. Το φαινόμενο είναι παλιό, ωστόσο τη δεκαετία του ’70 η κυβέρνηση των Εργατικών υπό την ηγεσία του Ουίλσον έδωσε μεγάλη ώθηση στη δημιουργία εργατικών ουσιαστικά κατοικιών με στόχο να δοθεί η ευκαιρία σε πολλές οικογένειες με οικονομικές δυσκολίες να βρουν κατοικία με ένα φθηνό ενοίκιο.

Τα κτίρια αυτά, κατασκευασμένα στο πνεύμα του μπρουταλισμού, είναι εμφανώς επηρεασμένα από παρόμοια συγκροτήματα στις λαϊκές δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης. Το μέγεθος και η δομή τους αντιπροσώπευαν το όραμα της αγγλικής Αριστεράς για μια πρότυπη κοινωνία, οργανωμένη εντός της πόλης πόλη, η οποία συχνά περιλάμβανε και μαγαζιά ή χώρους ψυχαγωγίας για τους ενοίκους. Η συντροφικότητα των πληβείων δημιουργούσε μικρές ουτοπίες ανθρωπισμού μέσα στη σκληρότητα της ακραία καπιταλιστικής κοινωνίας. Ωστόσο, το όραμα για μια καλύτερη ζωή στα τσιμεντένια αυτά κάστρα έμελλε να μείνει όνειρο για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι η επαναλαμβανόμενη πίστη της αριστερής ιδεολογίας για έναν άνθρωπο ο οποίος θα βρίσκει την τέρψη στον πνευματικό αντί του υλικού κόσμου. Ο δεύτερος, όπως και για τόσα άλλα θέματα στην Αγγλία, η Θάτσερ.

Οι δημοτικές κατοικίες πολύ γρήγορα μετατράπηκαν σε εστίες εγκληματικότητας και περιθωριοποίησης. Η φθηνή κατοικία έκανε πολλούς από τους ενοίκους να αρκούνται στα επιδόματα και να μην αναζητούν εργασία. Ο φαύλος κύκλος οδήγησε τις οικίες αυτές, οι οποίες σχεδιάστηκαν για να φιλοξενήσουν την εργατιά και τους ανήμπορους, να μετατραπούν σε πηγή δυσφήμησης όλης της γύρω περιοχής. Με τα χρόνια πολλοί μετανάστες απέκτησαν κι αυτοί το δικαίωμα να στεγάζονται εκεί, δημιουργώντας μια ακόμη πιο πολύπλοκη κατάσταση, με παράνομο εμπόριο και ναρκωτικά, τα οποία ήρθαν να προστεθούν στον χουλιγκανισμό και στον αλκοολισμό των ντόπιων. Δεν είναι τυχαίο ότι πολλοί τρομοκράτες που συλλαμβάνονται προέρχονται από τέτοιες κατοικίες. Η πιο άνετη διαβίωση και η αίσθηση της κοινότητας όχι μόνο δεν απελευθέρωσαν τη δημιουργική αύρα των κατοίκων αλλά έθρεψαν μια νέα κοινωνική κατηγορία επαγγελματιών ανέργων οι οποίοι συχνά κάνοντας παιδιά σε εφηβική ηλικία είχαν μια εξασφαλισμένη ζωή, καλυμμένη από την κρατική πρόνοια.

Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη φαντασία για να διαπιστώσει κανείς τα συναισθήματα της σιδηράς κυρίας γύρω από το θέμα. Η Θάτσερ γνώριζε ότι επρόκειτο για ένα πολύ ευαίσθητο ζήτημα, το οποίο δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να αγγίξει. Πέρα από εκλογικά οχυρά των Εργατικών, οι κάτοικοι των τσιμεντένιων πύργων αντιπροσώπευαν το αντίθετο από αυτό το οποίο η ίδια πρέσβευε. Ο άνθρωπος δεν πρέπει να περιμένει βοήθεια από το κράτος αλλά να παλεύει με κάθε του ανάσα για να δίνει αξία στη ζωή του με τις δικές του δυνάμεις. Η αλλεργία της στην οκνηρία και στην αεργία θα την οδηγήσει να αναλάβει δράση με ένα τρικ. Η αγγλική κοινωνία μαστιζόταν ήδη από το κύμα της φιλελευθεροποίησης και διένυε μια κατάσταση κόπωσης. Η κυβέρνηση των Συντηρητικών θα προσπαθήσει να εξαλείψει το φαινόμενο επιδιώκοντας την εμπορευματοποίηση των κατοικιών. Θα επιτρέψει στους ενοικιαστές να αγοράσουν τα διαμερίσματα με μια έκπτωση από τον δήμο στον οποίον ανήκαν, ενώ θα δώσει το δικαίωμα σε ημικρατικούς οργανισμούς να αγοράσουν τους οικισμούς, ώστε να τους εκμεταλλευτούν εμπορικά.

Το σχέδιο, ωστόσο, εξελίχθηκε διαφορετικά. Η εκτόξευση του City ως παγκόσμιου οικονομικού κέντρου και η μαζική αγορά κατοικιών από ξένους οδήγησαν σε αλματώδη άνοδο των τιμών. Συγκροτήματα κατοικιών όπως ο Grenfell Tower, στα οποία πριν από κάποια χρόνια δεν θα πλησίαζε άνθρωπος, μετατράπηκαν σε ευκαιρίες εκμετάλλευσης λόγω της ευνοϊκής τους θέσης δίπλα σε αριστοκρατικές συνοικίες, όπως το Kensington. Επειδή κάθε δήμος της Αγγλίας ήταν υπεύθυνος για την ανάπτυξη των δικών του κατοικιών, υπήρχε το παράδοξο ότι και στις πιο ακριβές περιοχές υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι κατοικούσαν εκεί με κοινωνικό ενοίκιο και αμφίβολα κριτήρια. Το αποτέλεσμα του μέτρου ήταν ότι ορισμένοι παλαιοί ένοικοι πλούτισαν, ενώ οι ημικρατικοί οργανισμοί διαχείρισης και οι νέοι ιδιοκτήτες χρέωναν μεγάλα μισθώματα στους νέους ενοίκους. Οι οργανισμοί διαχείρισης των κτιρίων, οι οποίοι δρουν εκ μέρους των δήμων, αντιλαμβάνονται ότι εάν βρεθεί ένας οικονομικός τρόπος βελτίωσης της παρωχημένης και αντιαισθητικής εξωτερικής τους εμφάνισης θα μπορέσουν να αυξήσουν εύκολα την περιουσία τους. Άλλωστε οι δήμοι βρίσκονται σε μεγάλη οικονομική πίεση λόγω των μέτρων λιτότητας και είναι απεγνωσμένοι για εύρεση πόρων.

Η συνέχεια είναι γνωστή και εγείρει σοβαρά ερωτήματα για το ποιος πραγματικά ευθύνεται για τέτοιου είδους καταστροφές.

Στον Grenfell Tower κατοικούσε ο τρίτος κόσμος του Λονδίνου, αποκύημα μιας σοσιαλιστικής προσπάθειας μισό αιώνα πριν. Οι δυνάμεις οι οποίες επέβαλαν τον εκσυγχρονισμό του κτιρίου με χαμηλής ποιότητας μέσα είναι οι φιλελεύθερες πιέσεις μιας σκληρής οικονομικής πραγματικότητας.

Η Αγγλία, όπως και πολλές χώρες της Ευρώπης, πασχίζει να βρει την ισορροπία ανάμεσα σε ένα κοινωνικό κράτος και έναν λυσσαλέο οικονομικό ανταγωνισμό ο οποίος έχει εμποτίσει την κοινωνία. Η σχιζοφρενική αυτή κατάσταση θα οδηγεί συνεχώς σε όλο και περισσότερα τέτοια ατυχήματα. Πολλοί θάνατοι οφείλονται σε παρόμοιες αιτίες, αλλά είναι λιγότερο θορυβώδεις. Η ανεργία, η εξοικονόμηση πόρων στην υγεία και η αναπόφευκτη φτωχοποίηση των γερόντων ευθύνονται για πολλούς από αυτούς, ακόμα κι αν δεν σχετίζονται με πύρινες φλόγες.

Η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι οι περισσότερες αναπτυγμένες χώρες δεν μπορούν να υποστηρίξουν επιδοτούμενες κατοικίες σε πανάκριβες περιοχές των πόλεών τους, συντάξεις οι οποίες χρηματοδοτούνται από τον αέρα και υψηλής ποιότητας δωρεάν υγεία. Ο πλούτος αργά αλλά σταθερά μεταφέρεται στην Ανατολή και εμπεδώνεται στον παλιό κόσμο μια αίσθηση στασιμότητας και οικονομικής ανακύκλωσης. Οι φθηνές λύσεις οι οποίες οδηγούν σε ανόητους θανάτους αποτελούν δείγμα μιας κοινωνίας σε παρακμή και βρίσκονται σε αντίθεση με τα επιβλητικά κτίσματα του παρελθόντος τα οποία στολίζουν τα ιστορικά κέντρα των ευρωπαϊκών πόλεων. Το δίδαγμα της Ιστορίας άλλωστε είναι ότι πολιτισμός που δεν επενδύει στις υποδομές του, υλικές και πνευματικές, δεν έχει κανένα ευοίωνο μέλλον.