Δεύτερος γύρος στην Καταλονία

Ένα επικίνδυνο πινγκ πονγκ μετάθεσης ευθυνών εκτυλίχθηκε την εβδομάδα που πέρασε ανάμεσα στην υπό τον Ραχόι κυβέρνηση της Ισπανίας στη Μαδρίτη και στην υπό τον Πουτζντεμόν τοπική κυβέρνηση της Καταλονίας.

Πράξη πρώτη, η τοποθέτηση της Μαδρίτης ότι το δημοψήφισμα ήταν παράνομο και συνεπώς παράνομη και αντισυνταγματική μια διακήρυξη ανεξαρτησίας από την τοπική Βουλή στη Βαρκελώνη. Η διακήρυξη θα ήταν συνώνυμη στάσης κατά του ισπανικού κράτους και προφανώς θα αντιμετωπιζόταν με μέτρα πολλαπλάσια της βίαιης καταστολής που σφράγισε την ημέρα του δημοψηφίσματος. Επιπλέον, η Μαδρίτη διεμήνυσε ότι θα παγώσει προσωρινά το καθεστώς της αυτονομίας και θα αναλάβει απευθείας τη διακυβέρνηση της Καταλονίας.

Πράξη δεύτερη, η «διακήρυξη ανεξαρτησίας» με αναστολή ισχύος λίγων εβδομάδων που πρότεινε ο Πουτζντεμόν και υιοθέτησε η τοπική Βουλή την Τρίτη 10 Οκτωβρίου. Μια σαφής προσπάθεια οι πιέσεις κυρίως της Ε.Ε. να κατευθυνθούν πλέον προς τη Μαδρίτη για την αρχή ενός διαλόγου, η διεξαγωγή του οποίου από μόνη της θα νομιμοποιούσε πολιτικά την πορεία προς την ανεξαρτησία που έχει επιλέξει η τοπική κυβέρνηση.

Πράξη τρίτη, η σκληρή απάντηση του πρωθυπουργού της Ισπανίας Ραχόι, που έχει και την υποστήριξη του Σοσιαλιστικού Κόμματος, απέναντι στην κυβέρνηση της Καταλονίας. «Έχετε προθεσμία πέντε ημερών» διεμήνυσε ο πρωθυπουργός της Ισπανίας, «για να διευκρινίσετε αν στις 10 Οκτωβρίου ψηφίσατε διακήρυξη ανεξαρτησίας της Καταλονίας, και στην περίπτωση που η απάντησή σας είναι θετική, έχετε άλλες τρεις μέρες για να ανακαλέσετε τη διακήρυξη».

Μετάθεση ευθύνης

Είναι ολοφάνερο ότι οι δυο πλευρές προσπαθούν να μεταθέσουν η μία στην άλλη την ευθύνη της περαιτέρω κλιμάκωσης, αλλά κινούνται η καθεμία σε διαφορετικό πεδίο.

Η κυβέρνηση της Καταλονίας προσεγγίζει το θέμα πολιτικά και όχι νομικά και συνταγματικά. Επικαλείται το προηγούμενο της διεξαγωγής δημοψηφισμάτων για απόσχιση, τόσο στη Σκοτία τον Σεπτέμβριο του 2014 όσο και παλιότερα, και μάλιστα δύο φορές, στη γαλλόφωνη επαρχία Κεμπέκ του Καναδά. Και στις δύο περιπτώσεις, λέει η Βαρκελώνη, δεν υπήρχε κατοχυρωμένη συνταγματική δυνατότητα διεξαγωγής δημοψηφίσματος αλλά πολιτική επιλογή των κυβερνήσεων της Βρετανίας και του Καναδά να μην εμποδίσουν τη λαϊκή ετυμηγορία σε μια περιοχή της επικράτειάς τους.

Αντίθετα, η προσέγγιση της κυβέρνησης Ραχόι είναι συνταγματική-νομική, καθώς η μόνη συζήτηση που δέχεται είναι μια διαβούλευση για ενδεχόμενες αλλαγές στο καθεστώς αυτονομίας της Καταλονίας, αποκλειστικά και μόνο σύμφωνα με τις διαδικασίες που ορίζει το ισπανικό Σύνταγμα. Αν οι συνταγματικές διατάξεις, λένε στη Μαδρίτη, δεν ικανοποιούν τους Καταλανούς, τότε ας επιχειρήσουν να κινήσουν τη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος της Ισπανίας μέσα από τις προβλεπόμενες διαδικασίες.

Ισορροπία τρόμου

Οι θέσεις των δύο πλευρών μοιάζουν να έχουν δημιουργήσει μια κατάσταση πραγμάτων που θυμίζει την ισορροπία του τρόμου της πυρηνικής στρατηγικής.

Αν η κυβέρνηση της Καταλονίας απαντήσει ξεκάθαρα ότι η Βουλή ψήφισε υπέρ της ανεξαρτησίας, είναι πολιτικά αδιανόητο να ανακαλέσει εντός τριών ημερών τη σχετική απόφαση. Η πιο πιθανή εξέλιξη είναι ο Πουτζντεμόν και η κυβέρνησή του να αγνοήσουν το τελεσίγραφο του Ραχόι, να μην του απαντήσουν δηλαδή, και να μεγιστοποιήσουν τις εκκλήσεις και πιέσεις προς τον ευρωπαϊκό και διεθνή παράγοντα για διαμεσολάβηση, με στόχο την εξεύρεση πολιτικής λύσης.

Σε πιο δύσκολη όμως θέση θα βρεθεί η κυβέρνηση Ραχόι στην περίπτωση, πολύ πιθανή έως βέβαιη, που η Βαρκελώνη αγνοήσει το τελεσίγραφο της Μαδρίτης. Στην περίπτωση αυτή, ο Ισπανός πρωθυπουργός, αν δεν θέλει να χάσει την πολιτική του αξιοπιστία, είναι υποχρεωμένος να παύσει την τοπική κυβέρνηση της Καταλονίας, να αναλάβει απευθείας η Μαδρίτη τη διοίκηση της επαρχίας και ταυτόχρονα να διωχθούν ποινικά για αποσχιστική δραστηριότητα ο Πουτζντεμόν και οι συνεργάτες του.

Πρόκειται για ένα σενάριο πυρηνικής καταστροφής. Πώς ακριβώς θα υλοποιηθεί η απευθείας ανάληψη της διακυβέρνησης από τη Μαδρίτη; Θα καταργηθεί μια τοπική δημόσια διοίκηση με σχεδόν 200.000 δημόσιους υπαλλήλους, στην περίπτωση που αρνηθεί να εκτελέσει τις εντολές του Ραχόι; Τι θα γίνει επί παραδείγματι με την καταλανική αστυνομία και την τοπική πυροσβεστική υπηρεσία, που έχουν σαφώς εκδηλωθεί υπέρ της ανεξαρτησίας;

Είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι σε περίπτωση κατάργησης του καθεστώτος αυτονομίας η κυβέρνηση της Βαρκελώνης θα απαντήσει με γενική απεργία, μια κλιμάκωση που αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο ανεξέλεγκτων εξελίξεων ανάμεσα στις δυνάμεις της Μαδρίτης και σε αυτές της αυτόνομης τοπικής κυβέρνησης.

Σκληρό δίλημμα

Άγνωστη μεταβλητή μέχρι στιγμής παραμένει η στάση που θα κρατήσουν δημόσια και παρασκηνιακά τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες όσο και το Παρίσι και το Βερολίνο, που θέλουν με κάθε δυνατό τρόπο να αποφευχθεί μια συνολική αποσταθεροποίηση της Ισπανίας, με σοβαρές παρενέργειες στην Ε.Ε.-Ευρωζώνη. Με άλλα λόγια, το κύριο ερώτημα είναι κατά πόσο ο Γιούνκερ, ο Μακρόν και η Μέρκελ θα ασκήσουν πίεση στον Ραχόι να μην πραγματοποιήσει την απειλή του για πάγωμα του καθεστώτος αυτονομίας της Καταλονίας.

Είναι, τέλος, σαφές, με τα σημερινά δεδομένα, ότι έχει στηθεί ένα σκηνικό ενός σκληρού διλήμματος για τον Ραχόι. Αν αναδιπλωθεί και δεν προχωρήσει στην κατάργηση της τοπικής αυτονομίας, θα έχει αποδεχτεί στην πράξη αυτό που σήμερα απορρίπτει, μια κατάσταση πραγμάτων έξω από το πλαίσιο της θεσμικής και συνταγματικής νομιμότητας της Ισπανίας. Αν όμως διαβεί τον Ρουβίκωνα και κλιμακώσει την καταστολή, θα αναλάβει την ιστορική ευθύνη να οδηγήσει όχι μόνο την Ισπανία αλλά και την Ε.Ε. σε μια σκληρή δοκιμασία για τη σταθερότητα και την ενότητά τους.