Από το δράμα στη σαπουνόπερα

Το πρωί της Δευτέρας 30 Οκτωβρίου πλήθος διεθνών τηλεοπτικών συνεργείων περίμεναν έξω από την έδρα της καταλανικής κυβέρνησης στη Βαρκελώνη, για να αποτυπώσουν σε ζωντανή μετάδοση δραματικές σκηνές: είτε τη σύλληψη του παυθέντος από τη Μαδρίτη προέδρου της τοπικής κυβέρνησης Πουτζντεμόν είτε μια ανθρώπινη ασπίδα από οπαδούς της ανεξαρτησίας που θα προστάτευε τον ηγέτη της, ο οποίος είχε καλέσει τους συμπολίτες του σε ειρηνική πολιτική ανυπακοή.

Τίποτε από τα παραπάνω δεν συνέβη μέχρι το απόγευμα της ίδιας μέρας, όταν άρχισαν να κυκλοφορούν οι φήμες ότι ο Πουτζντεμόν και οι στενοί του συνεργάτες κατέφυγαν στις Βρυξέλλες. Οι φήμες επιβεβαιώθηκαν την επόμενη μέρα, με τη συνέντευξη Πουτζντεμόν στην πρωτεύουσα του Βελγίου, η οποία επί της ουσίας συμπυκνώνεται στην αποδοχή του πλαισίου που επέλεξε ο πρωθυπουργός της Ισπανίας Ραχόι, τη συμμετοχή δηλαδή των Καταλανών εθνικιστών στις πρόωρες τοπικές εκλογές της 21ης Δεκεμβρίου.

Σωσίβιο στον Ραχόι

Ο Πουτζντεμόν και οι συνεργάτες του αυτοακυρώθηκαν, με ζητούμενο το εκλογικό κόστος που θα εισπράξει η παράταξή τους. Από την προκήρυξη του δημοψηφίσματος τον Ιούνιο μέχρι τη φαντασμαγορία της ανεξαρτησίας την Παρασκευή 27 Οκτωβρίου, λειτούργησαν ως σωσίβιο για τον Ραχόι, που, με εξαίρεση την πρωτοφανή βίαιη καταστολή την ημέρα του δημοψηφίσματος στην Καταλονία την 1η Οκτωβρίου, διατήρησε την ψυχραιμία του και διεύρυνε τη στήριξη της κυβέρνησής του, τόσο με τη βοήθεια του Σοσιαλιστικού Κόμματος και των Ciudadanos όσο και με τις μαζικές κινητοποιήσεις των οπαδών της ενότητας της Ισπανίας στη Μαδρίτη αλλά και στη Βαρκελώνη.

Τον Ιούνιο, λίγο πριν προκηρυχθεί το δημοψήφισμα στην Καταλονία, ο Ραχόι και η κυβέρνηση μειοψηφίας του Λαϊκού Κόμματος είχαν δρομολογηθεί σε τροχιά πτώσης, με την πρόωρη προσφυγή στις κάλπες να φαντάζει ως μονόδρομος.

Η αλλαγή ηγεσίας στο Σοσιαλιστικό Κόμμα είχε πυροδοτήσει το σκηνικό επιθανάτιας πολιτικής αγωνίας της κυβέρνησης Ραχόι: Ο Σάντσεθ είχε αποπεμφθεί μετά από πραξικόπημα κορυφής στην κομματική ηγεσία με πρωταγωνιστές τους πρώην πρωθυπουργούς Γκονζάλες και Θαπατέρο, για να μπορέσουν οι Σοσιαλιστές να απόσχουν από την ψηφοφορία εμπιστοσύνης, ώστε να εγκριθεί η κυβέρνηση μειοψηφίας Ραχόι τον Οκτώβριο του 2016. Επανήλθε στην ηγεσία, με βασικό σύνθημα τον τερματισμό της ανοχής προς την κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος.

Στην κυριολεξία, ο Πουτζντεμόν και η παρέα του έδωσαν φιλί ζωής στον Ραχόι και μένει να διευκρινιστεί αν οι Σοσιαλιστές ανέκοψαν ή επιτάχυναν τη διείσδυση των Podemos στην εκλογική τους βάση.

Το κόμμα του Ιγκλέσιας προσπάθησε να κρατήσει αποστάσεις και από τη Μαδρίτη και από τη Βαρκελώνη, καταγγέλλοντας και τη βίαιη καταστολή του Ραχόι και τις μονομερείς ενέργειες του Πουτζντεμόν, πήρε υψηλό πολιτικό ρίσκο σε συνθήκες ακραίας πόλωσης και αντιπαράθεσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της στάσης των Podemos είναι η δήμαρχος της Βαρκελώνης Καλάου.

Συνειδητή επιλογή

Επί του παρόντος και τουλάχιστον μέχρι τις εκλογές του Δεκεμβρίου στην Καταλονία, η πολιτική ατζέντα στην Ισπανία μετατοπίστηκε από τη σκληρή δημοσιονομική λιτότητα της κυβέρνησης Ραχόι στην προάσπιση της ακεραιότητας της χώρας και της πολιτικής και συνταγματικής ομαλότητας.

Τούτων λεχθέντων, η άρνηση κάθε ουσιαστικού διαλόγου της Μαδρίτης με τη Βαρκελώνη την επαύριον της προκήρυξης του δημοψηφίσματος είναι προφανές ότι επρόκειτο για συνειδητή επιλογή αλλαγής του πολιτικού σκηνικού. Είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι αν ο Ραχόι είχε επιλέξει να αντιμετωπίσει πολιτικά και να απομονώσει τον Πουτζντεμόν, το δημοψήφισμα θα ήταν ένα φιάσκο για τους Καταλανούς εθνικιστές.

Έτσι ακριβώς είχε συμβεί τον Νοέμβριο του 2014, οπότε, χωρίς αστυνομική βία, η ψηφοφορία που οργάνωσε ο προκάτοχος του Πουτζντεμόν, Μας, δεν κατόρθωσε να προσελκύσει στις κάλπες ούτε το 50% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων. Άλλωστε, δημοσκόπηση που έγινε στην Καταλονία τον Ιούνιο έδινε στο στρατόπεδο των οπαδών της ανεξαρτησίας ποσοστό λίγο πάνω από 40%.

Παράσταση τσίρκου

Η φυγή Πουτζντεμόν τρεις μέρες μετά την πανηγυρική ανακήρυξη ανεξαρτησίας θυμίζει, τηρουμένων των αναλογιών, την άτακτη φυγή του Φάρατζ και του Μπόρις Τζόνσον την επομένη της νίκης του Brexit τον Ιούνιο του 2016, όταν ο πρώτος εγκατέλειψε την ηγεσία του Κόμματος της Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου και ο δεύτερος αρνήθηκε να διεκδικήσει τη διαδοχή του Κάμερον στην ηγεσία των Συντηρητικών και στην πρωθυπουργία.

Η απόσταση ανάμεσα στους πανηγυρισμούς της ανεξαρτησίας την Παρασκευή και στη φυγή του Πουτζντεμόν και της παρέας του μέσω Μασσαλίας για τις Βρυξέλλες δεν είναι καν η φάρσα στην οποία αναφέρεται ο Μαρξ στη «18η Μπριμέρ», αλλά μιας κακής ποιότητας σαπουνόπερα ή ακόμη και μια παράσταση τσίρκου, που θυμίζει τη φάλαγγα τανκς των πραξικοπηματιών στη Μόσχα τον Αύγουστο του 1991, τα οποία σταματούσαν στις διασταυρώσεις, όταν άναβε κόκκινο στους φωτεινούς σηματοδότες.

Κεφάλαιο που έκλεισε

Πέραν των παραπάνω, η Ισπανία μετά τις εκλογές του Δεκεμβρίου του 2015 βρίσκεται σε μια συνεχώς επιδεινούμενη τροχιά αποσταθεροποίησης. Για πρώτη φορά μετά τον εκδημοκρατισμό του 1977 κατέρρευσε η δικομματική σταθερότητα, με τους Podemos και τους Ciudadanos να μην επιτρέπουν σχηματισμό μονοκομματικών κυβερνήσεων από το Λαϊκό Κόμμα και τους Σοσιαλιστές.

Ό,τι και να λένε οι ηγέτες του ετερόκλητου μετώπου των οπαδών της ανεξαρτησίας στη Βαρκελώνη, το στίγμα τους παραπέμπει στη Λέγκα του Βορρά της Ιταλίας, μια προσέγγιση που αναπαράγει στο εσωτερικό των κρατών του Νότου της Ευρωζώνης την περιχαράκωση του ευρωπαϊκού Βορρά απέναντι στη συνεχή αφαίμαξη υπέρ του «παρασιτικού» και «μη ανταγωνιστικού» Νότου.

Η διεύρυνση της επιρροής των ακραίων εθνικιστών στην Καταλονία έγινε σε συνθήκες ακραίας δημοσιονομικής λιτότητας, με την ανεξαρτησία να προβάλλει ως μαγική επιστροφή στον χαμένο παράδεισο της προ της κρίσης ευμάρειας…

Ο Ραχόι μπορεί να παρατείνει την παραμονή του στην εξουσία και οι οπαδοί της ανεξαρτησίας να χάσουν τις τοπικές εκλογές στην Καταλονία τον Δεκέμβριο. Η βελούδινη μεταπολίτευση, η ομαλή μετάβαση από το καθεστώς του Φράνκο στη δημοκρατία, είναι ένα κεφάλαιο που έχει κλείσει.

Η Ισπανία διεκδίκησε την πλήρη ένταξή της στην τότε ΕΟΚ των «10» για να στερεώσει τη δημοκρατική ομαλότητα, έναν στόχο που πέτυχε το 1985. Η είσοδός της στην πρώτη ομάδα χωρών της Ευρωζώνης την άνοιξη του 1998 δημιούργησε την ψευδαίσθηση μιας πραγματικής σύγκλισης με τον Βορρά, μια ψευδαίσθηση που αποδομήθηκε βίαια στην αρχή της κρίσης το 2010-2011.