Η Beyoncé βγάζει το αφήγημα της μαύρης Αμερικής από το περιθώριο

Η Beyoncé τα τελευταία χρόνια έχει συμμετάσχει σιωπηλά σε αρκετά ακτιβιστικά κινήματα εναντίον του ρατσισμού και της ανισότητας. Με το τελευταίο της τραγούδι βάζει τέλος στη σιωπή και το κάνει ως η μεγάλη σοουγούμαν που είναι.

Δύσκολα θα μπορούσε κάποιος να φανταστεί τι είδους εμφάνιση θα έκανε η Beyoncé, η απόλυτη σταρ της αμερικανικής μουσικής βιομηχανίας, γνωστή και ως Queen B., στο περιβόητο ημίχρονο του Super Bowl. Μια εμφάνιση που είχε προγραμματιστεί μόλις μία ημέρα μετά την έκπληξη που επεφύλασσε σε θαυμαστές και μη με την ξαφνική κυκλοφορία του single «Formation», που συνοδεύτηκε από ένα από τα πλέον πολιτικοποιημένα βίντεο της αμερικανικής ποπ κουλτούρας. Τα μάτια όλης της Αμερικής ήταν στραμμένα πάνω της.

Όπως σχολιάζει χαρακτηριστικά το «New Yorker», το καινούργιο βιντεοκλίπ της είναι όλα όσα δεν έχει ιστορικά υπάρξει το τηλεοπτικό διάλειμμα του μεγαλύτερου αγώνα αμερικανικού ποδοσφαίρου της σεζόν. «Πολιτικά φορτισμένο, οπτικά τολμηρό, σέξι, συγκρουσιακό, μια γιορτή της μαύρης θηλυκότητας του αμερικανικού Νότου». Τι είδους εμφάνιση σχεδίαζε στην πιο mainstream σκηνή της χώρας η οποία θα μετρίαζε το μήνυμά της για χάρη της Αμερικής;

Τηλεοπτικό υπερθέαμα

Το μόνο σίγουρο είναι ότι έκλεψε το σόου του ημιχρόνου, σημείο αναφοράς της σύγχρονης ποπ κουλτούρας και ένα από τα πιο ακριβά διαφημιστικά σλοτ στον κόσμο. Με το ίδιο το παιχνίδι του Super Bowl να αποτελεί το τηλεοπτικό γεγονός της χρονιάς με τους περισσότερους τηλεθεατές (το 2014 άγγιξαν τα 120 εκατομμύρια), δεν είναι λίγοι οι καλλιτέχνες που επιδιώκουν να εμφανιστούν ζωντανά στο χορτάρι. Η εμφάνισή της ήταν τόσο εντυπωσιακή, που «έσβησε» τη χλιαρή εμφάνιση των Coldplay, που ήταν οι κεντρικοί καλλιτέχνες. Όπως έγινε γνωστό από μια προδημοσίευση συνέντευξης του τραγουδιστή του συγκροτήματος Κρις Μάρτιν στο περιοδικό «Rolling Stone», το συγκρότημα θαυμάζει την Beyoncé τόσο, ώστε κάποτε της είχαν ζητήσει να ηχογραφήσουν μαζί ένα τραγούδι. Ο Μάρτιν δεν ντρέπεται να πει ότι τον απόρριψε με τον πιο γλυκό τρόπο: «Μου αρέσετε, αλλά είναι φρικτό». Η Queen B. δεν ρισκάρει και δεν αφήνει καμία όψη της καριέρας της στην τύχη ή έστω στην… συμπάθεια.

Πρωτοπόρος στην εικόνα και στην επικοινωνία, τον Δεκέμβριο του 2013 κυκλοφόρησε απροσδόκητα το ομώνυμο πέμπτο άλμπουμ της από το iTunes Store, χωρίς προηγούμενη αναγγελία ή προώθηση. Το άλμπουμ πήγε κατευθείαν στην κορυφή του Billboard 200 Chart, χαρίζοντάς της το πέμπτο συνεχές Νο1 άλμπουμ της στις ΗΠΑ. Έτσι, και το νέο single της, «Formation», κυκλοφόρησε 24 ώρες πριν από την απολύτως χορογραφημένη εμφάνισή της στο Super Bowl. Αμέσως μετά ήρθε και η ανακοίνωση ότι ξεκινάει και η παγκόσμια περιοδεία «Formation» με 40 συναυλίες.

Εκεί οι θαυμαστές της, όπως και τα εκατομμύρια που την είδαν στο Super Bowl, θα απολαύσουν τη δεξιοτεχνία της. Με το σύνολο των χορευτών της να φορούν μαύρους μπερέδες θυμίζοντας Μαύρους Πάνθηρες και την ίδια να υψώνει το χέρι στον «χαιρετισμό της μαύρης δύναμης», η παρουσία της, που συμπίπτει με τον Μήνα Μαύρης Ιστορίας στις ΗΠΑ και στον Καναδά, χαρακτηρίστηκε «η πιο πολιτική στα 50 χρόνια ιστορίας του αθλητικού θεσμού».

Πολιτική πρόθεση

Απ’ ό,τι φαίνεται, η πολιτική δεν απασχολεί την τραγουδίστρια μόνο για λόγους στιλιστικούς. Η στιγμή της κυκλοφορίας του «Formation» δεν μοιάζει τυχαία, αφού συνέπεσε με τους εορτασμούς του Mardi Gras στη Νέα Ορλεάνη, μιας γιορτής συνδεδεμένης με την κουλτούρα των μαύρων του αμερικανικού Νότου. Επιπλέον, την περασμένη Παρασκευή θα ήταν τα 21α γενέθλια του Τρέιβον Μάρτιν, που σκοτώθηκε από τον Τζορτζ Τσίμερμαν, σε μια επίθεση που χαρακτηρίστηκε ρατσιστική, ενώ σε λίγες μέρες θα ήταν τα 29α γενέθλια της Σάντρα Μπλαντ, η οποία βρέθηκε κρεμασμένη στο κελί της, το 2015, μετά τη βάναυση σύλληψή της από την Τροχαία επειδή δεν είχε βγάλει φλας. Και οι δύο ήταν Αφροαμερικανοί και είναι μόνο δύο από τα περιστατικά υπερβολικής αστυνομικής βίας που έρχονται στη δημοσιότητα τα τελευταία χρόνια. Δύο ιστορίες που σε μεγάλο βαθμό διαμόρφωσαν και το κίνημα Βlack Lives Matter, που δημιουργήθηκε μετά την αθώωση του δολοφόνου του Μάρτιν με στόχο να καταπολεμήσει τον ρατσισμό και το οποίο τόσο η Beyoncé όσο και ο σύζυγός της Jay Z υποστηρίζουν ανοιχτά. Το νέο της τραγούδι έχει ήδη χαρακτηριστεί ύμνος στη μαύρη δύναμη, που λειτουργεί συμπληρωματικά με τον Μήνα Μαύρης Ιστορίας και συνομιλεί ανοιχτά με το κίνημα Black Lives Matter.

Για πολλούς, με το τραγούδι αυτό η Beyoncé αποτίει φόρο τιμής στις ρίζες της, ενώ το βίντεο που το συνοδεύει, σκηνοθετημένο από τη Μελίνα Ματσούκας, περιγράφεται ως «το πιο πολιτικό κλιπ των τελευταίων χρόνων». Το πρώτο πλάνο θέλει την Beyoncé να κάθεται πάνω σε ένα περιπολικό της Νέας Ορλεάνης, που βουλιάζει στο νερό, μια ευθεία αναφορά στον τυφώνα Κατρίνα, που ρήμαξε κυρίως τις φτωχότερες, μαύρες κοινότητες όταν χτύπησε την πόλη, το 2005. Στο τελευταίο πλάνο το περιπολικό εξαφανίζεται κάτω από το νερό, ενώ στα ενδιάμεσα λεπτά η Beyoncé μεταμορφώνεται σε διαφορετικά αρχέτυπα μαύρης νότιας γυναίκας και κινείται στον χρόνο, αψηφώντας τις τάξεις και τα στερεότυπα. Άλλα πλάνα δείχνουν ένα μικρό αγόρι να χορεύει μπροστά σε μια σειρά από δυνάμεις ασφαλείας της αστυνομίας. Σταματήστε να μας πυροβολείτε, διαβάζουμε σε ένα γκράφιτι στον τοίχο. Ανάμεσα στα εντυπωσιακά χορευτικά και την εικονογραφία που αποτυπώνει την κοινωνική αδικία και ανισότητα, η Β. δείχνει το μεσαίο δάχτυλο. Είναι ένα βίντεο με το οποίο η Beyoncé δεν εκφράζεται μόνο πολιτικά αλλά μετατρέπεται σε πολιτική ακτιβίστρια στο κέντρο του γηπέδου.

Πρόκληση και λάμψη

Και όμως, η εμφάνισή της στο Super Bowl δεν είχε καθόλου τον αέρα μιας δράσης ανατροπής. Μέρος της δυναμικής και του ταλέντου της Beyoncé, που έχει συμβάλει στην απόλυτη κυριαρχία της στο mainstream, είναι η ικανότητά της να παρουσιάζει προκλητικά θέματα στις πιο δημοφιλείς πλατφόρμες διατηρώντας τη λάμψη της και την αρτιότητα κάθε παράστασης. Η πλήρης αφοσίωσή της στην τέλεια εκτέλεση του σόου και στην καλλιτεχνία φρόντισε να δώσει στο κοινό την εναλλακτική να αγνοήσει –αν μπορούσε– τα πολιτικά μηνύματα. Είναι σίγουρο ότι αρκετοί Αμερικανοί τηλεθεατές, όσοι δεν αφιέρωσαν τον χρόνο που χρειάζεται για να αποκωδικοποιήσουν το βιντεοκλίπ και τους στίχους του «Formation», θαμπώθηκαν από την εντυπωσιακή σωματικότητα και πολυπλοκότητα της χορογραφίας της Beyoncé, γοητεύτηκαν από τον ρυθμό του τραγουδιού ή απλώς θαύμασαν τον άνετο τρόπο με τον οποίο η καλλιτέχνιδα κατάφερε να επανέλθει από ένα μικρό παραπάτημα πάνω στη σκηνή χωρίς να πέσει. Έχει κι αυτό τη συμβολική αξία του για μια απόλυτη σταρ.