Η εκστρατεία για την Ευρώπη

Λίγα 24ωρα αφότου ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον ολοκλήρωσε την «επαναδιαπραγμάτευση» της σχέσης του Ηνωμένου Βασιλείου με την Ευρώπη και ανακοίνωσε την ημερομηνία του δημοψηφίσματος για την παραμονή της χώρας του στην Ε.Ε. (Πέμπτη 23 Ιουνίου), οι αντιδράσεις δείχνουν πως ο κίνδυνος μετάδοσης μιας ακόμη σοβαρής κρίσης στην Ένωση είναι υπαρκτός. Δηλώσεις όπως αυτή του πρωθυπουργού της Τσεχίας Μπόχουσλαβ Σομπότκα, ο οποίος μίλησε για την απειλή να ανοίξει και στη δική του χώρα συζήτηση περί εξόδου από την Ε.Ε. εάν επικρατήσει η ψήφος υπέρ του Brexit, βάζουν στο τραπέζι τον κίνδυνο κατακερματισμού μιας μάλλον τεταμένης σχέσης μεταξύ των «28». Στην πραγματικότητα, η διαδικασία αποχώρησης από την Ε.Ε. θα ήταν τόσο περιπεπλεγμένη και «επίπονη», που κανείς δεν θα ήθελε να την ξαναπεράσει, λένε οι αναλυτές.

Από την άλλη, οι ισχυρές πιέσεις που δέχτηκε η στερλίνα την περασμένη εβδομάδα, κατρακυλώντας μέχρι και στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων επτά ετών, δείχνουν την ανησυχία που προκαλεί πιθανή αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου, μια εξέλιξη την οποία ο ίδιος ο Βρετανός πρωθυπουργός χαρακτήρισε «άλμα στο άγνωστο». Ήδη το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προειδοποίησε ότι η σταθερή ανάπτυξη της Βρετανίας θα μπορούσε να τεθεί σε κίνδυνο από την αβεβαιότητα που θα κυριαρχήσει στην πορεία προς το δημοψήφισμα τον Ιούνιο.

Ο δήμαρχος του «όχι» και η συμμορία των έξι

Η περιβόητη «επιτυχημένη διαπραγμάτευση» του Κάμερον φαντάζει ήδη μακρινή, καθώς τα δύο στρατόπεδα ετοιμάζονται για τις εκστρατείες τους και η έμφαση μετακινείται από τα σεβαστά αλλά σχετικά χλιαρά επιτεύγματά του στις Βρυξέλλες προς τα μεγάλα επιχειρήματα. Τι θα σήμαινε ένα Brexit για τη χώρα και για την Ευρώπη; Θα την έκανε ισχυρότερη ή ασθενέστερη; Σε τι κατάσταση θα άφηνε το Συντηρητικό Κόμμα;

Κι αυτό γιατί στο Λονδίνο οι εξελίξεις του Σαββατοκύριακου έφεραν μια καινούργια λέξη στο λεξιλόγιο που αναπτύσσεται γύρω από το δημοψήφισμα. Borexit: ένας συνδυασμός του Μπόρις και του Brexit, εμπνευσμένος από την απόφαση του δημοφιλούς συντηρητικού δημάρχου του Λονδίνου Μπόρις Τζόνσον να εκστρατεύσει υπέρ της αποχώρησης από την Ε.Ε. Η απόφαση αυτή συνέτεινε στην επενδυτική αναστάτωση και έκανε σαφές ότι οι επενδυτές δεν ξέρουν ακόμα πώς να αποτιμήσουν στις συναλλαγές τους την πιθανότητα ενός Brexit. Αυτή και μόνο η αβεβαιότητα είναι ικανή να προκαλέσει αστάθεια που θα κρατήσει καιρό, καθώς θα κορυφώνονται οι εκστρατείες του «ναι» και του «όχι». Σημαντικό ρόλο για το πώς αντιλαμβάνονται οι επενδυτές το ρίσκο μιας αποχώρησης αναμένεται να παίξουν και οι δημοσκοπήσεις από τώρα μέχρι τον Ιούνιο. Σε ανάλυσή του στο Reuters Breaking Views, ο γνωστός για τις αναλύσεις του για την Ελλάδα, φιλοευρωπαϊστής σχολιαστής, Χιούγκο Ντίξον, υποστήριξε ότι οι επενδυτές δεν έχουν αντιληφθεί ακόμη τον τεράστιο κίνδυνο που θα μπορούσε να προκαλέσει ένα Brexit.

Η υποστήριξη του Κάμερον στην παραμονή του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ένωση δεν άργησε να επισκιαστεί από ανταρσίες ανώτερων στελεχών του Συντηρητικού Κόμματος, που εξεγέρθηκαν το Σαββατοκύριακο που μας πέρασε, μόλις λίγες ώρες από τη συμφωνία. O Κάμερον έχει να αντιμετωπίσει έξι μέλη του Υπουργικού του Συμβουλίου, που αμέσως έγιναν γνωστά ως «συμμορία των έξι», μια ομάδα ευρωσκεπτικιστών υπουργών που ανοιχτά θα υποστηρίξουν την έξοδο της χώρας από την Ε.Ε. Ανάμεσά τους και ο Ίαν Ντάνκαν Σμιθ, πρώην αρχηγός του Συντηρητικού Κόμματος και νυν υπουργός Εργασίας και Συντάξεων, που ευθέως απέρριψε τον ισχυρισμό ότι η Βρετανία είναι ασφαλέστερη εντός Ε.Ε., με το επιχείρημα ότι η ένταξη άφησε την «πόρτα ανοιχτή» με ελεύθερα σύνορα, που κάνουν μια τρομοκρατική επίθεση όπως του Παρισιού περισσότερο πιθανή.

Ακόμα όμως και τέτοιες αντιδράσεις ήταν περισσότερο αναμενόμενες από την αποτυχία του Κάμερον να πείσει τόσο τον Τζόνσον όσο και τον υπουργό Δικαιοσύνης Μάικλ Γκαβ αν όχι να τον υποστηρίξουν τουλάχιστον να μη στραφούν στο στρατόπεδο της αποχώρησης. Και αν η ανταρσία του Γκαβ είναι διαχειρίσιμη, η στάση του Τζόνσον είναι ενδεικτική εντεινόμενων διαφωνιών εντός του κόμματος. Ο Κάμερον, που έχει εξαγριωθεί με τη στάση του, δεν δίστασε κατά τη διάρκεια εμφάνισής του στο Κοινοβούλιο να του επιτεθεί, υπονοώντας ότι η απόφασή του αντικατοπτρίζει την προσωπική του φιλοδοξία να αναλάβει το κόμμα και να γίνει πρωθυπουργός. Η απώλειά του μετράει, κι αυτό γιατί ο δήμαρχος της πρωτεύουσας είναι πολύ πιο δημοφιλής από τον Κάμερον, τόσο ανάμεσα στους συντηρητικούς ψηφοφόρους όσο και γενικά. Και είναι αυτή ακριβώς η διαφορά που φοβίζει την Ντάουνινγκ Στριτ, ότι η παρουσία του χαρισματικού και εξαντρίκ Τζόνσον μπορεί να μεταμορφώσει την εκστρατεία υπέρ της αποχώρησης σε ρεαλιστική πρόταση.

Στα πόδια των βαρόνων των ΜΜΕ

Το παιχνίδι όμως θα παιχτεί κυρίως στα βρετανικά μέσα, που ετοιμάζονται ήδη να διαλέξουν στρατόπεδα. Ο Κάμερον αντιμετώπισε εχθρική υποδοχή για τη συμφωνία από την ευρωσκεπτικιστική φράξια του Τύπου. Περισσότερο προοδευτικοί τίτλοι, όπως ο «Guardian», η «Mirror» και ο «Independent», καλωσόρισαν αλλά όχι με ενθουσιασμό τη διαπραγμάτευση του πρωθυπουργού, που ανοιχτά καταδικάστηκε από τον δεξιό Τύπο, με την ταμπλόιντ «Sun» και τις συντηρητικές «Daily Mail» και «Daily Express» να επιτίθενται στις προσπάθειες του Κάμερον στις πρώτες σελίδες τους. Οι σοβαρότερες «Times» και «Sunday Times» ήταν επίσης ανοιχτά σκεπτικιστικές σχετικά με τη σημασία των διαπραγματεύσεων του Κάμερον, ιδιαίτερα όταν αντιπαραβάλλονται με τις φιλόδοξες υποσχέσεις του να παραδώσει έναν «νέο διακανονισμό» που θα άλλαζε ριζικά τη σχέση της Βρετανίας με την Ευρώπη. Μέχρι στιγμής μόνο η «Daily Telegraph», μια εφημερίδα με επιρροή στους Συντηρητικούς, δημοσίευσε ένα κύριο άρθρο που δεν απορρίπτει ανοιχτά τη διαπραγμάτευση, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να βρεθεί στο πλευρό του πρωθυπουργού.

Ο μεγιστάνας των ΜΜΕ και γνωστός για τις στενές σχέσεις του με το βρετανικό πολιτικό κατεστημένο Ρούπερτ Μέρντοχ, ιδιοκτήτης τόσο της «Sun» όσο και των «Times», έστειλε το μήνυμά του μέσω Twitter: «Η συμφωνία του Κάμερον με την Ε.Ε. είναι ένα τίποτα. Πώς μπορεί λογικοί υπουργοί να την αποδεχτούν;». Η επικοινωνιακή ομάδα του Κάμερον είναι σίγουρη ότι έχει χάσει την υποστήριξη της «Sun», που χαρακτηρίζεται από ένα, αν μη τι άλλο, έντονα ευρωσκεπτικιστικό αναγνωστικό κοινό, αλλά αισιοδοξεί ότι οι «Times», με τις στενές επαφές με τη βιομηχανία και το City, ίσως στηρίξουν την παραμονή. Δεν θα είναι εξάλλου η πρώτη φορά που οι εφημερίδες συμφερόντων Μέρντοχ θα ακολουθούν διαφορετική γραμμή, το έκαναν κατά κόρον επί Τόνι Μπλερ.

Πάντως, η κάλυψη από τα περισσότερα ΜΜΕ είναι αρνητική απέναντι στη συμφωνία και, για μια περίοδο πολλών ετών, στην Ευρώπη ευρύτερα και στρέφεται ανοιχτά ενάντια στη γραφειοκρατία των Βρυξελλών και στη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού ευρωπαϊκού υπερκράτους. Από την άλλη, και οι αρνητικές δηλώσεις που είχε κάνει ο Κάμερον κατά το παρελθόν ίσως επηρεάσουν το πόσο αξιόπιστα θα μπορέσει να υποστηρίξει την παραμονή στην Ευρώπη. Οι διευθυντές των εφημερίδων θα έχουν να εξισορροπήσουν και δύο άλλες σκέψεις: ποια πλευρά θα κερδίσει τελικά και ποια κάλυψη θα αυξήσει τις πωλήσεις.

Την τελευταία φορά που οι Βρετανοί συμμετείχαν σε ευρωπαϊκό δημοψήφισμα, ο Τύπος έστειλε ένα ξεκάθαρο μήνυμα. «Ψηφίστε ΝΑΙ για τη Βρετανία» φώναζε η «Daily Mail» το 1975. «ΝΑΙ για ένα μέλλον μαζί, ΟΧΙ για το μέλλον μόνοι» αντηχούσε η «Sun». Αυτή τη φορά, σαράντα χρόνια αργότερα, ο εθνικός ενθουσιασμός για την Ευρώπη εκλείπει και οι εφημερίδες εθνικής κυκλοφορίας θα επιλέξουν στρατόπεδο ανάλογα με τα «ένστικτα» των ιδιοκτητών τους.