Ανάδοχος Βρυξέλλες, υπεργολάβος Άγκυρα…

Η έκπληξη για τη γενναιοδωρία της πρότασης του πρωθυπουργού της Τουρκίας Νταβούτογλου στη σύνοδο κορυφής της Δευτέρας 7 Μαρτίου ήταν μόνο προσχηματική: Η Τουρκία όχι μόνο αποδέχεται να διευκολύνει την Ε.Ε. στη διαχείριση της κρίσης των προσφυγικών, μεταναστευτικών ροών αλλά δίχως υπερβολή προθυμοποιείται να αναλάβει ως υπεργολαβία τη συνολική διαχείριση του προβλήματος.

Γερμανοτουρκικός άξονας

Προφανώς πρόκειται για πρόταση που συνδιαμόρφωσαν η καγκελάριος Μέρκελ και ο Τούρκος πρωθυπουργός στην βάση μιας ρεαλιστικής σύγκλισης συμφερόντων:

• Το Βερολίνο υπό την αίρεση της σύντομης και επικοινωνιακά αξιοποιήσιμης υλοποίησης των συμφωνηθέντων εξασφαλίζει ελεγχόμενες προσφυγικές ροές και έχει πλέον στην προσεχή σύνοδο κορυφής στις 17-18 Μαρτίου να πιέσει για μια συμβιβαστική λύση που θα δίνει στη Μέρκελ την ικανοποίηση της αποδοχής των ποσοστώσεων μόνιμης μετεγκατάστασης με αναλογία επί του πληθυσμού και από τους «28».

• Με τη σειρά της, η τετράδα του Βίζεγκραντ, η Αυστρία και τα βαλκανικά της παρακολουθήματα θα μπορούν να καταγράψουν ως επιτυχία τον τερματισμό της βαλκανικής διαδρομής και να ερμηνεύσουν τη συνεργασία της Τουρκίας ως έμμεση επιβολή του πλαφόν στους αριθμούς εισδοχής που ζητούσαν και το οποίο αρνούνταν και αρνείται το Βερολίνο.

Στη λογική της προλείανσης του εδάφους ώστε οι αντάρτες της Ανατολής να δηλώσουν νικητές σε υπερήφανες εθνικές μάχες και να αποδεχτούν το deal Μέρκελ-Νταβούτογλου κινήθηκε και το επίμαχο «τιτίβισμα» του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, η διατύπωση του οποίου όμως ξέφυγε πέραν του επιθυμητού και ανεκτού από την καγκελάριο.

• Για τους Ερντογάν-Νταβούτογλου η συμφωνία με τη Μέρκελ και η σχεδόν βέβαιη επικύρωσή της και από τους «28» στη σύνοδο κορυφής της 17ης-18ης Μαρτίου είναι μια επιβεβλημένη και μονόδρομη κίνηση, που άμεσα αλλάζει την εικόνα της πλήρους απομόνωσης στην Τουρκία, στη Συρία και στη Μέση Ανατολή και νομιμοποιεί εκ των πραγμάτων τόσο την εσωτερική αυταρχική-κατασταλτική εκτροπή όσο και την καθεστωτική αλλαγή με στόχο μια «σουλτανική» προεδρία.

Τα αθέατα ανταλλάγματα

Όμως, πέραν των άμεσων και βραχυπρόθεσμων κερδών, η Άγκυρα διασφαλίζει με τουλάχιστον μεσοπρόθεσμο ορίζοντα μια δυναμική ειδικής σχέσης με την Ε.Ε., μακριά από τις ψευδαισθήσεις της πλήρους ένταξης, σε ρεαλιστική βάση, με την εσωτερική και περιφερειακή σταθερότητα και ασφάλεια της Τουρκίας να γίνονται ζωτικά συμφέροντα της Γερμανίας και των εταίρων της. Πρόκειται για μια ρεαλιστική προσδοκία αντισταθμιστικού οφέλους, πολύ πιο βαρύνουσα από το ύψος της έκτακτης οικονομικής ενίσχυσης προς την Άγκυρα, που είναι υπό διαπραγμάτευση αυτή τη στιγμή.

Η ωραία ατμόσφαιρα που περιγράφεται είναι κάτι παραπάνω από εύθραυστη, καθώς η ρευστότητα και η αβεβαιότητα σκιάζουν και τα δύο συμβαλλόμενα μέρη.

Στην Ε.Ε. και στην Ευρωζώνη υπάρχουν πολλά ταυτόχρονα ανοιχτά μέτωπα που μπορούν εξ αντανακλάσεως να προκαλέσουν νέες περιπλοκές και βραχυκυκλώματα στη διαχείριση του προσφυγικού. Για παράδειγμα, ο Ρέντσι να προβάλει πρόσθετες απαιτήσεις για ευρωπαϊκή κανονικότητα της Τουρκίας με πραγματικό στόχο τη χαλάρωση της πίεσης για δημοσιονομική προσαρμογή. Μια πολύ λεπτή πτυχή της συμφωνίας είναι η μεθόδευση της κατάργησης ή μάλλον, απ’ ό,τι φαίνεται, της χαλάρωσης των προϋποθέσεων για χορήγηση βίζας Σένγκεν σε Τούρκους πολίτες, η οποία στην υλοποίησή της θα ανάψει φωτιές στην πολιτική σκηνή ανατολικών και βόρειων χωρών-μελών της Ε.Ε.

Στην Τουρκία οι μεταβλητές και οι αστάθμητες συνιστώσες είναι πιο βαρύνουσες από τις σταθερές και τις βεβαιότητες.

Πρώτον, η επέκταση των συγκρούσεων τουρκικού στρατού - ΡΚΚ προς δυσμάς, κατά μήκος της μεθορίου με τη Συρία και δίπλα στο τμήμα της συριακής επικράτειας που ελέγχει η αδελφή του ΡΚΚ κουρδική οργάνωση PYD, είναι πολύ πιθανό να καταστήσει την περιοχή ένα εκτεταμένο πεδίο μάχης και κατά συνέπεια πρακτικά ανεφάρμοστη τη δέσμευση των Ερντογάν-Νταβούτογλου να ελέγξουν τις προσφυγικές ροές.

Δεύτερον, ακόμη και η πιο εύκολη χορήγηση βίζας Σένγκεν προς την Ε.Ε., σε συνδυασμό με την πολύ πιθανή κλιμάκωση των συγκρούσεων με το ΡΚΚ στη ΝΑ Τουρκία, να δημιουργήσει μια έξοδο προς την Ευρώπη Κούρδων με τουρκικά διαβατήρια, με άλλα λόγια η Άγκυρα από επίδοξος ρυθμιστής του προσφυγικού προβλήματος να γίνει βαρύνουσα συνιστώσα του.

Τρίτον, παρά τη σκληρή προληπτική καταστολή και τη φίμωση των ΜΜΕ, στην πορεία προς την καθεστωτική μεταρρύθμιση να έχουμε νέο κύμα μαζικών διαδηλώσεων και χρήση αστυνομικής βίας πολύ μεγαλύτερης έντασης και κλίμακας απ’ ό,τι η εξέγερση που ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2013 με επίκεντρο το πάρκο Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη.

Όμως ο μεγαλύτερος παράγων αβεβαιότητας για την υλοποίηση της ζητούμενης μέχρι τη σύνοδο κορυφής συμφωνίας Ε.Ε.-Τουρκίας βρίσκεται στις εξελίξεις εντός της Συρίας, όπου η εύθραυστη εκεχειρία δεν αρκεί για να τεθούν υπό έλεγχο οι προσφυγικές εκροές:

• Πρώτον, να εξαλειφθεί πλήρως το Ισλαμικό Κράτος στη Συρία και στο Ιράκ.

• Δεύτερον, να υπάρξει πολιτική λύση, η οποία με τα σημερινά δεδομένα δεν μπορεί να είναι κάτι το διαφορετικό από μια λύση τύπου Βοσνίας, δηλαδή μια de facto διαίρεση της Συρίας σε καντόνια (κουρδικό, αλαουιτικό-χριστιανικό, σουνιτικό), μια λύση που θα δημιουργήσει δυναμική συμπεφωνημένης εθνοκάθαρσης, με άλλα λόγια νέες πρόσκαιρες αλλά σημαντικές σε όγκο πληθυσμιακές εκροές.

Κατακερματισμός και περιχαράκωση

Τούτων λεχθέντων, πέραν του προσφυγικού, είναι φανερό ότι η όποια συμβιβαστική φόρμουλα διαμορφωθεί την επόμενη βδομάδα θα σώσει μάλλον τα προσχήματα παρά την ουσία μιας θρυμματισμένης ενότητας των 28 χωρών-μελών της Ε.Ε.

Η Ενωμένη Ευρώπη παρουσιάζει την εικόνα του αναδόχου ενός έργου, οι απαιτήσεις και η χρηματοδότηση του οποίου ξεπερνούν τη βούληση και τη δυνατότητά του και τον αναγκάζουν να καταφύγει σε έναν υπεργολάβο που διεκδικεί ρόλο ισότιμου συνεταίρου σε κοινοπραξία χωρίς να έχει εχέγγυα φερεγγυότητας και άμεσης αποτελεσματικότητας.

Τουρκία και Ε.Ε., αν μη τι άλλο, μοιράζονται την οδύνη των διαψευσμένων προσδοκιών τους: Η Τουρκία το ναυάγιο της πολιτικής του στρατηγικού βάθους και η Ευρώπη τη διάψευση της βεβαιότητας ότι η εμβάθυνση της ολοκλήρωσης είναι μια μη αντιστρέψιμη δυναμική συνεχούς γραμμικής προόδου.