Η πρόκληση της εφαρμογής

Τέλος καλό όλα καλά με τη συμφωνία Τουρκίας-Ε.Ε. που έκλεισε χθες νωρίς το απόγευμα στις Βρυξέλλες; Η πραγματικότητα δεν επιτρέπει πανηγυρισμούς, καθώς καμία από τις δύο πλευρές δεν είχε την επιλογή της ρήξης ή έστω της παράτασης της εκκρεμότητας.

Τα δύσκολα τώρα αρχίζουν κυρίως για την καγκελάριο Μέρκελ, που με εφαλτήριο τη συμφωνία με την Άγκυρα πρέπει να συνθέσει δύσκολες ενδοευρωπαϊκές ισορροπίες, ώστε να διαμορφωθεί ενιαία στάση των «28» στο προσφυγικό. Το ακριβές στίγμα της χθεσινής συμφωνίας είναι ότι προς το παρόν παγώνει τη διολίσθηση σε μια γενικευμένη κρίση αποδόμησης και διάσπασης της ευρωπαϊκής ενότητας.

Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές ότι χθες η Τουρκία υπήρξε σωσίβιο για να μη ναυαγήσει η Ε.Ε. στα νερά του Αιγαίου και συμμετρικά η Ευρώπη είναι σωσίβιο για τους Ερντογάν-Νταβούτογλου.

Η συμφωνία Μέρκελ-Ερντογάν για τη συνδιαχείριση του προσφυγικού είναι το βαρύνον δεδομένο για την επόμενη μέρα, με τη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. που ολοκληρώθηκε χθες στις Βρυξέλλες να αφορά την ευρωπαϊκή νομιμοποίησή της ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, το ευρωπαϊκό της περιτύλιγμα.

Χωρίς τη συνεργασία της Τουρκίας δεν υπάρχει διαχείριση του προσφυγικού συμβατή με την ενότητα της Ε.Ε. των «28». Χωρίς την πολιτική στήριξη της Ευρώπης η Άγκυρα δεν μπορεί να διαχειριστεί τις συνέπειες της σκληρής ήττας της στη Συρία και του ναυαγίου της μεγαλεπήβολης πολιτικής της στην ευρύτερη Μέση Ανατολή, όπου βρέθηκε σε ταυτόχρονη σύγκρουση με ΗΠΑ, Ρωσία, Ισραήλ, Αίγυπτο και σε ένταση με το Ιράν και τους συμμάχους. Επιπλέον, οι Ερντογάν-Νταβούτογλου χρειάζονται τη ρητή –ή έστω τη σιωπηρή– στήριξη-νομιμοποίηση της Ε.Ε. στην προσπάθεια συγκρότησης μιας πανίσχυρης προεδρίας. Ένας στόχος που, απ’ ό,τι φαίνεται, προϋποθέτει απαγόρευση της νόμιμης λειτουργίας του φιλοκουρδικού κόμματος HDP και νέες εκλογές, με σκοπό το κυβερνών κόμμα ΑΚΡ να διασφαλίσει την ενισχυμένη πλειοψηφία που απαιτείται για αλλαγή του Συντάγματος.

Το ερώτημα που εύλογα τίθεται είναι η βούληση και η δυνατότητα της Άγκυρας να τηρήσει και να υλοποιήσει τα συμφωνηθέντα, και μάλιστα άμεσα, με ορατά επικοινωνιακά αξιοποιήσιμα αποτελέσματα.

Για να μπορέσει, δηλαδή, η Μέρκελ να επιβάλει μια κοινή πολιτική μόνιμης μετεγκατάστασης προσφύγων, χωρίς πλαφόν και με ποσοστώσεις επί του πληθυσμού κάθε χώρας-μέλους, και, τέλος, την αποκατάσταση της ομαλής εφαρμογής της Σένγκεν, η Τουρκία πρέπει να δώσει άμεσα δείγματα γραφής στη θεαματική μείωση των ροών από τις ακτές της προς την Ελλάδα και μαζικής επανεισδοχής προσφύγων-μεταναστών στην επικράτειά της.

Τη σταθεροποίηση της Τουρκίας, χωρίς όμως λευκή επιταγή προς τους Ερντογάν-Νταβούτογλου, προωθούν και οι ΗΠΑ, που την Πέμπτη αποδοκίμασαν την απόφαση των Κούρδων της Συρίας να ιδρύσουν Ομοσπονδία Τριών Καντονιών στη ΒΑ Συρία. Ταυτόχρονα, πιέζουν προς την κατεύθυνση εξομάλυνσης των σχέσεων Ισραήλ-Τουρκίας, με άξονα την ενεργειακή συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο.

Είναι φανερό ότι η συμφωνία Μέρκελ-Ερντογάν και η επικύρωσή της από τους «28» της Ε.Ε. είναι μια υποχρεωτική σύμπλευση που είναι πολύ πιθανό να απογοητεύσει και τις δύο πλευρές.

• Ούτε η σιωπή ούτε, πολύ περισσότερο, η συνενοχή της Ε.Ε. στον αυταρχικό κατήφορο του Ερντογάν στην οικοδόμηση ενός σκληρού προσωποπαγούς καθεστώτος και στην πολεμική σύγκρουση με το ΡΚΚ εγγυώνται την οικοδόμηση ενός καθεστώτος που θα παραπέμπει στα καθεστώτα της Κεντρικής Ασίας. Η κοινωνία των πολιτών στην Τουρκία, η στρατιωτική ηγεσία αλλά και η οικονομική ελίτ δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα παρακολουθήσουν ως θεατές την αυταρχική εκτροπή των Ερντογάν, Νταβούτογλου και ΑΚΡ.

• Με την εκστρατεία κατά του ΡΚΚ να μην είναι πλέον εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στις δύσβατες βουνοκορφές αλλά μάχες εντός μεγάλων πόλεων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Ντιαρμπακίρ, και ταυτόχρονα τη νότια πλευρά της τουρκοσυριακής μεθορίου να ελέγχεται από την αδελφή του ΡΚΚ οργάνωση PYD, εύλογα τίθεται το ερώτημα αν η Άγκυρα ελέγχει τα νότια σύνορά της.

Το μεγάλο μειονέκτημα της συμφωνίας Μέρκελ-Ερντογάν είναι η αναγόρευση της Τουρκίας ως βασικής συνιστώσας της διαχείρισης του προσφυγικού, της λύσης δηλαδή ενός προβλήματος που απειλεί τη συνοχή και το μέλλον της Ε.Ε., την ώρα που αποτελεί η ίδια μέρος του προβλήματος.

Ποιος μπορεί σήμερα να εγγυηθεί ότι η κλιμάκωση και η επέκταση των πολεμικών επιχειρήσεων στη ΝΑ Τουρκία δεν θα δημιουργήσει μαζικές προσφυγικές ροές Κούρδων τόσο από την περιοχή όσο και από την Άγκυρα, την Κωνσταντινούπολη και τις άλλες μεγάλες πόλεις, όπου η εσωτερική μετανάστευση των τελευταίων δεκαετιών έχει δημιουργήσει πολυπληθείς κουρδικές κοινότητες;

Πώς μπορεί υπό τη σκιά της παραπάνω απειλής όχι να καταργηθεί η βίζα για την είσοδο Τούρκων πολιτών στη ζώνη Σένγκεν αλλά έστω να χαλαρώσουν οι προϋποθέσεις για τη χορήγησή της;

Η Τουρκία, με ή χωρίς τον Ερντογάν ως σουλτάνο ημιδικτατορικού καθεστώτος, είναι αντιμέτωπη με τη δυναμική χειραφέτησης-ανεξαρτησίας των Κούρδων εντός ή και εκτός συνόρων, με μόνη μεταβλητή τον χρονικό ορίζοντα υλοποίησής της: Με αναγνώριση ή χωρίς για κάποιο χρονικό διάστημα, υπάρχει ένα κράτος του ΡΚΚ στη ΒΑ Συρία με αποφασιστικό ρόλο στη επερχόμενη γενική επίθεση κατά των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους. Το κουρδικό κράτος της Συρίας εκ των πραγμάτων θα υποχρεώσει την κουρδική κυβέρνηση Μπαρζανί στο Αρμπίλ του Βορείου Ιράκ να αποστασιοποιηθεί από την Άγκυρα, για να μην αντιμετωπίσει την εσωτερική, εισαγόμενη και μη, αμφισβήτηση.

Αθροιστικά τα δύο παραπάνω δεδομένα δίνουν ένα στρατηγικό βάθος στις δυνάμεις του ΡΚΚ στη ΝΑ Τουρκία που δεν το είχε ποτέ στο παρελθόν και, κυρίως, καθιστούν τα νότια σύνορα της χώρας περιοχή εκτός ελέγχου.

Τούτων λεχθέντων, οι Ερντογάν-Νταβούτογλου έχουν όλα τα κίνητρα να προσπαθήσουν να δώσουν στο Βερολίνο και στην Ε.Ε. πειστήρια φερεγγυότητας και αποτελεσματικότητας στη διαχείριση των προσφυγικών ροών. Η ολοένα μεγαλύτερη σύγκλιση και, εάν αυτό είναι δυνατό, η ταύτιση των συμφερόντων της Γερμανίας με τη στρατηγική των Ερντογάν-Νταβούτογλου θα είναι μια μεγάλη επιτυχία.

Μια επιτυχία που δεν θα είναι αποτέλεσμα εκβιασμού της Άγκυρας ή δολιότητας της τουρκικής διπλωματίας, αλλά παρενέργεια της διάρρηξης της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης από την τετράδα του Βίζεγκραντ (Πολωνία, Σλοβακία, Τσεχία και Ουγγαρία) και την Αυστρία, μαζί με τους πρόθυμους Βαλκάνιους συμμάχους της εντός και εκτός Ε.Ε.