Γονείς-πρωτάκια: Η ψυχολογία τις πρώτες μέρες του σχολείου

Καλή σχολική χρονιά! Ό,τι και να μας φέρνει ο Σεπτέμβρης στο μυαλό, πάντα ένας συνειρμός θα είναι η έναρξη της σχολικής χρονιάς. Από το νηπιαγωγείο, ήδη, θυμόμαστε την πρώτη φορά που ορίσαμε οι ίδιοι τον εαυτό μας. Μακριά από την ασφάλεια και τη σιγουριά του σπιτιού μας. Χωρίς τη «διευκόλυνση» του μπαμπά και της μαμάς. Εκεί όπου συστηθήκαμε και μιλήσαμε για τον εαυτό μας. Μάθαμε να γράφουμε το όνομά μας. Υποστηρίξαμε τον εαυτό μας και κάναμε επιλογές. Κάποιες φορές ματαιωθήκαμε. Εκεί ήρθε κάποιος να μας διορθώσει, να μας βάλει όρια, ίσως για πρώτη φορά. Και εμείς έπρεπε να το αντέξουμε. Ήρθε κάποιος και κοντοστάθηκε δίπλα μας για να συγκρίνει το μπόι του με το δικό μας. Συγκρίθηκε μαζί μας για να μας ανταγωνιστεί. Εκεί παίξαμε και χάσαμε, αλλά και κερδίσαμε. Μοιραστήκαμε. Βοηθήσαμε τον αδύναμο και νιώσαμε περήφανοι. Μάθαμε ίσως για πρώτη φορά να περιμένουμε.

Στα παιδικά μάτια ο «καινούργιος» αυτός κόσμος ήταν πολύ περισσότερα. Η «πρώτη μέρα στο σχολείο» είναι κατά κάποιον τρόπο η «πρώτη μέρα στον πραγματικό κόσμο» και ως γονείς οφείλουμε να προετοιμάσουμε σωστά το παιδί για την τόσο σημαντική αυτή μετάβαση. Ένα παιδί με αυτοπεποίθηση και ασφαλή δεσμό με την οικογένεια δείχνει να προσαρμόζεται γρήγορα και αποτελεσματικά στο περιβάλλον του σχολείου. Η προετοιμασία γι’ αυτή την πρόκληση ίσως ξεκινά νωρίτερα απ’ όσο νομίζουμε. Το σχολείο, είτε ως παιδικός σταθμός και νηπιαγωγείο είτε ως δημοτικό, είναι ένας αποχωρισμός. Ένας αμοιβαίος αποχωρισμός, όπου και οι δύο πλευρές (γονείς - παιδιά) καλούνται να «αντέξουν» ο ένας χωρίς τον άλλον. Το άγχος αυτής της αλλαγής φαίνεται να επιβαρύνει και τους δύο. Και μάλιστα σε μια λειτουργία που μοιάζει να είναι συμμετρική. Το άγχος του γονέα αντανακλάται αυτούσιο στο παιδί.

Ο γονιός αναρωτιέται: «θα τα καταφέρει χωρίς εμένα;», «θα το αγαπούν οι δάσκαλοι;», «θα κάνει φίλους;», «θα είναι καλός μαθητής;». Εύλογες αγωνίες του γονέα που όμως συχνά καταλήγουν ανυπόφορα άγχη.

Από την άλλη μεριά, στο παιδικό μυαλό: «γιατί η μαμά δεν μένει μαζί μου;», «γιατί η δασκάλα δεν ασχολείται μόνο μαζί μου;», «γιατί δεν μπορώ να πάω σπίτι τώρα που βαρέθηκα;», «γιατί πρέπει να διαβάζω;». Απαιτήσεις και υποχρεώσεις για πρώτη φορά φέρνουν το παιδί αντιμέτωπο με την «ευθύνη» του εαυτού του. Πώς, λοιπόν, μπορούμε να προετοιμαστούμε;

Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως ήδη από τη βρεφική ηλικία το παιδί κατακτά ορόσημα της ανάπτυξης και δείχνει να μπορεί να αντεπεξέλθει σε μικρά έργα μόνο του. Δραστηριότητες όμως που φαίνονται τόσο κρίσιμες για την εξέλιξή του. Το «χτίσιμο» της αυτοπεποίθησης φαίνεται να ξεκινά εκεί. Δεξιότητες που κατακτά το παιδί και η βοήθειά μας δείχνει γρήγορα περιττή. Είναι μια αρχή για εμάς να εμπιστευτούμε για πρώτη φορά το παιδί. Πάντα θα υπάρχει κάτι επόμενο να κατακτήσουμε και η καθοδήγησή μας θα είναι για πολλά χρόνια χρήσιμη και αναγκαία. Είναι σημαντικό πάντως να βάλουμε τα θεμέλια ενός οργανισμού που αισθάνεται από τόσο νωρίς πως τα «καταφέρνει». Να αποδεχτούμε πως ήδη κάποιες φορές το παιδί τα καταφέρνει χωρίς εμάς. Να ενθαρρύνουμε ήδη από τόσο μικρή ηλικία το κίνητρο «επίτευξης» στόχων για το παιδί. Αυτό που χρειάζεται για μια πετυχημένη σχολική ένταξη και πορεία. Και εμείς θα πρέπει να ξεπεράσουμε αυτή την αυθόρμητη ανάγκη μας να «συμπληρώσουμε» το παιδί, από φόβο μην κάνει λάθος και απογοητευτεί. Αυτή η έκθεση στο «λάθος» είναι που θα το διδάξει. Είναι καλό να γνωρίζουμε ενδεικτικά:

• Η αυτονομία του παιδιού στο 1ο έτος π.χ. στο φαγητό (χρήση κουταλιού) είναι μελλοντικά η χρήση μολυβιού.
• Η ανάθεση υποχρεώσεων και ουδέτερων δραστηριοτήτων στο σπίτι εξασκεί το παιδί στο να μπορεί να αναμένει (π.χ. μάζεψε το δωμάτιό σου για να πάμε στο πάρκο) και να νιώθει υπεύθυνο και σημαντικό.
• Η αυτοεξυπηρέτηση του παιδιού είναι γεμάτη από γνώσεις και δεξιότητες. Για παράδειγμα, το ντύσιμο είναι μια μικρή ιστορία με αρχή, μέση και τέλος, όπως ακριβώς τα παραμύθια.

Συμπεραίνουμε, λοιπόν, πως κάποιες «σχολικές» δεξιότητες ενυπάρχουν πολύ νωρίτερα στη ζωή του παιδιού και έχει σημασία να έχουμε την εγρήγορση και τη γνώση να τις εκμεταλλευτούμε προς όφελος του παιδιού. Έτσι, το αυτοσυναίσθημα και η εικόνα του ίδιου του παιδιού για τον εαυτό του θα είναι για πάντα σημαντικό εφόδιο. Πάμε, ωστόσο, να δούμε πρακτικές συμβουλές για το πώς μπορεί το σχολείο να υπάρξει ως πηγή ικανοποίησης και για τους δύο (γονιός - παιδί):

• Κάθε αλλαγή και μετάβαση προτείνουμε να συμβαίνει σταδιακά και ιδανικά με κάποια προετοιμασία.
• Μιλήστε για το σχολείο πολύ πριν αυτό ξεκινήσει. Μιλήστε για τις δικές σας εμπειρίες και αναμνήσεις, συμμεριστείτε τις αγωνίες και τους πιθανούς φόβους του παιδιού.
• Συζητήστε με ειλικρίνεια και σεβασμό. Εξηγήστε τη λειτουργία και το νόημα του σχολείου, κάντε μικρές πρόβες στο σπίτι και παίξτε παιχνίδια ρόλων (δάσκαλος, μαθητής, συμμαθητής).
• Βοηθήστε το παιδί έγκαιρα να μπορεί να διαχειριστεί τα πράγματά του (τσάντες, βιβλία, κασετίνες). Εμπλέξτε το στις αγορές και σεβαστείτε τις επιλογές του.
• Σε κάθε περίπτωση, αντιμετωπίστε οι ίδιοι το παιδί όπως θα συμβεί στο σχολείο: ως ένα υπεύθυνο άτομο που αρχίζει σιγά σιγά να αναλαμβάνει υποχρεώσεις και δικαιώματα.
• Μιλήστε στο παιδί για την καθημερινότητα του σχολείου και «διδάξτε» το στρατηγικές ώστε να αντιμετωπίσει πιθανά γεγονότα που θα το αγχώσουν (πειράγματα, σχολική αποτυχία).
• Παίξτε με το παιδί παιχνίδια σε σχέση με μαθησιακά θέματα (π.χ. κρυμμένο θησαυρό με έτοιμες λεξούλες που θα διδάξει στο παιδί αποστήθιση - οπτική ανάγνωση).
• Δείξτε μέσα από το παιχνίδι το «νόημα» των μαθηματικών και τη χρησιμότητά τους στην καθημερινή ζωή. Χρησιμοποιήστε θεματολογίες και αντικείμενα που ενδιαφέρουν το παιδί (π.χ. μοίρασε τα μπισκότα).
• Στο τέλος της ημέρας μην παραλείψετε να ρωτήσετε «πώς ήταν η μέρα σου σήμερα στο σχολείο;». Κι αυτό είναι κάτι που προτείνουμε να ρωτάτε ακούραστα ως το τέλος της σχολικής ζωής.