Τα χωροταξικά και πολεοδομικά δεινά της ανάπτυξης - Free Sunday
Τα χωροταξικά και πολεοδομικά δεινά της ανάπτυξης

Τα χωροταξικά και πολεοδομικά δεινά της ανάπτυξης

Τι φταίει που το μεγαλύτερο μέρος της χώρας δεν είναι ούτε επαρκώς ούτε δίκαια ρυθμισμένο χωρικά και πολεοδομικά; Γιατί επιδεικνύουμε τόση φαντασία στην παραγωγή πολεοδομικών αδιεξόδων αντί να ανοίγουμε δρόμους σε μια ανάπτυξη σε ισορροπία με το περιβάλλον και την κοινωνία;

Ο τεχνικός κλάδος του σχεδιασμού που ρυθμίζει τις περιοχές όπου ο πολίτης ζει και εργάζεται λέγεται Πολεοδομία. Μια πολεοδομική ρύθμιση θεωρείται ότι έκανε τη δουλειά της όταν εισηγείται τεχνικά και διοικητικά τέτοια μέτρα που πετυχαίνουν μια ισόρροπη και αρμονική οικιστική ανάπτυξη σε βάθος ορισμένου χρόνου. Αυτά τα μέτρα οφείλουν να είναι συμβατά με τα κοινωνικά δεδομένα και να είναι σχηματοποιημένα σε εύληπτους κανόνες και σχέδια επαρκούς ακρίβειας, ώστε να ισχύουν για όλους χωρίς εξαιρέσεις και διακρίσεις.

Οι πιο γενικές πολιτικές του χώρου είναι αρμοδιότητα της Χωροταξίας, η οποία, μεταξύ άλλων, τακτοποιεί τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες, εξασφαλίζει ισότιμη πρόσβαση σε υπηρεσίες, πόρους και υποδομές, και φροντίζει για την ισόρροπη ανάπτυξη του δικτύου των πόλεων και των οικισμών της χώρας. Επιπλέον, προστατεύει το περιβάλλον εισάγοντας ζυγισμένες πολιτικές διαχείρισης φυσικών και πολιτιστικών πόρων, πάντα με επίκεντρο τον άνθρωπο. Πρόκειται δηλαδή για μια ρυθμιστική διαδικασία σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο στενά διασυνδεδεμένη με την περιφερειακή ανάπτυξη και με τις πολιτικές της Ε.Ε. Άρα και με τον αναπτυξιακό σχεδιασμό.

Επειδή στη χωροταξία το πολιτικό στοιχείο είναι έντονο, λέμε ότι ασκούμε χωροταξική πολιτική. Ενώ στο χαμηλότερο επίπεδο της πιο «γήινης» πολεοδομίας κυριαρχεί το τεχνικό στοιχείο, γι’ αυτό λέμε ότι θεσμοθετούμε πολεοδομικά σχέδια. Τώρα, το κατά πόσο τα πολεοδομικά σχέδια που υπογράφει ο ΠτΔ συμμορφώνονται με τις ισχύουσες χωροταξικές πολιτικές παραμένει προς διερεύνηση. Θα το συζητήσουμε και λίγο πιο κάτω.

Από το 2010 και μετά έγινε φανερό ότι ο Σχεδιασμός (ή η έλλειψη αυτού) όσο εύκολα ανοίγει δρόμους, τόσο εύκολα ακυρώνει οποιαδήποτε απόπειρα ανάπτυξης. Όμως η αποτελεσματικότητα του Σχεδιασμού είναι θέμα (α) πολιτικής βούλησης και (β) διοικητικής επάρκειας. Αμφότερα, δυστυχώς, σε ανεπάρκεια.

Πολλές εκθέσεις και αναλύσεις φορέων, απαντώντας στο ερώτημα πώς θα βγούμε από την κρίση, σωστά αναφέρουν ότι η ολοκλήρωση του χωρικού σχεδιασμού είναι αναγκαία και κατά πάσα πιθανότητα ικανή συνθήκη. Ενώ όμως η ολοκλήρωση του σχεδιασμού θεωρείται προϋπόθεση για την ανάκαμψη, στις ίδιες εκθέσεις συχνά διακρίνει κανείς σύγχυση μεταξύ χωροταξίας και πολεοδομίας, καθώς και μια αμηχανία σχετικά με τη σκοπιμότητα και την αναγκαιότητα αυτών των δύο επιπέδων σχεδιασμού.

Μπορεί το χωροταξικό σχέδιο μιας περιφέρειας να προκρίνει λ.χ. τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων ως δραστηριότητα ιδιαιτέρως σημαντική για την ανάπτυξη της περιοχής. Όμως το χωροταξικό σχέδιο δεν μπορεί να υποδείξει σε ποια σημεία θα ιδρυθούν οι μονάδες, ούτε επιτρέπεται να υπεισέλθει σε άλλες λεπτομέρειες πολεοδομικού χαρακτήρα, γιατί τότε θα ξέφευγε από τον προορισμό του. Καθήκον της διοίκησης είναι να προβεί σε όλες τις απαραίτητες τοπικές ρυθμίσεις, έτσι ώστε η ίδρυση μιας μονάδας μεταποίησης να είναι απλή υπόθεση συμμόρφωσης με συγκεκριμένους πολεοδομικούς, τεχνικούς και περιβαλλοντικούς όρους.

Έτσι, φτάσαμε στο πρώτο αδιέξοδο: Το πιθανότερο πρόβλημα που θα αντιμετωπίσει ο υποψήφιος επενδυτής είναι αυτό που κρύβουν όλοι: ότι η χωροταξική πολιτική της περιφέρειας ουδέποτε «εφαρμόστηκε επί του έδαφος» με τη μορφή πολεοδομικού σχεδίου ή σχεδίου χρήσεων γης. Με άλλα λόγια, ποτέ δεν έγινε μελέτη για να οριστεί ποια είναι η περιοχή μέσα στην οποία ισχύουν συγκεκριμένοι πολεοδομικοί και περιβαλλοντικοί όροι για την απρόσκοπτη ίδρυση μιας μεταποιητικής μονάδας. Και επειδή ουδείς ελέγχει εάν η διοίκηση εφαρμόζει επί του εδάφους το χωροταξικό σχέδιο της περιφέρειας, στο ερώτημα «πότε σκοπεύετε να ορίσετε ζώνη μεταποίησης αγροτικών προϊόντων;» δεν παίρνεις απάντηση.

Υπάρχουν κι άλλα, πιο δαιδαλώδη αδιέξοδα: Έχουμε περιπτώσεις όπου υπάρχει κάποιου είδους σχέδιο, όπως ενδεχομένως μια παλιά ΒΙΠΕ της ΕΤΒΑ, όπου θεωρητικά επιτρέπονται οι μεταποιητικές μονάδες. Εδώ ο επενδυτής δεν αποκλείεται να ανακαλύψει ότι ο παλαιός βιολογικός καθαρισμός δεν επαρκεί για να παραλάβει τα απόβλητα της μονάδας. Ή ότι η περιοχή εντάχθηκε αιφνιδίως στη Β΄ ζώνη κάποιων αρχαιοτήτων όπου δεν επιτρέπονται χρήσεις σαν αυτήν. Ή ότι σε ανύποπτο χρόνο οριοθετήθηκε οικισμός σε απόσταση μικρότερη από αυτήν που προβλέπεται από την τάδε εγκύκλιο περί αποστάσεων ασφαλείας από περιοχές κατοικίας. Ή ότι η περιοχή είναι δασική. Ή ότι κηρύχθηκε αναδασωτέα.

Επειδή σε αυτή τη χώρα η φαντασία στην παραγωγή αδιεξόδων είναι ανεξάντλητη, σταματώ εδώ.

Όμως η κυβέρνηση που θα προκύψει από τις ερχόμενες εκλογές οφείλει ασκώντας πολιτικό ρεαλισμό να επανεξετάσει το θέμα των αρμοδιοτήτων πάνω στο έδαφος που μοιράστηκαν τόσο γενναιόδωρα σε τόσα υπουργεία και υπηρεσίες, που είναι να απορεί κανείς… Τι θέλουμε επιτέλους, σχεδιασμό για την ανάπτυξη ή μερακλίδικες αρμοδιότητες;