Αλλαγή δεν γίνεται χωρίς την κοινωνία
Συνηθίσαμε να θεωρούμε την ανάπτυξη σαν μια καθαρά οικονομική διαδικασία, χωρίς να λογαριάζουμε τον βαθμό ωριμότητας της κοινωνίας και του πολιτικού προσωπικού, παραβλέποντας το γεγονός ότι αν μάθαμε κάτι από την περίοδο της κρίσης, είναι ότι οι αντοχές της κοινωνίας και οι προθέσεις του πολιτικού προσωπικού αποτελούν ουσιώδεις προϋποθέσεις για οποιαδήποτε αλλαγή. Την ίδια περίοδο μάθαμε ακόμη ότι η «οικονομική ανάπτυξη» είναι μια επίπονη διαδικασία αποκατάστασης ανισορροπιών, οι οποίες όσο πιο αργά αποκαθίστανται, τόσο πιο πολύ μοιάζει να μην το χρειάζονται.
Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο ότι μεγάλο ποσοστό κεντρώων και ίσως συντηρητικών πολιτών δεν έδειξαν ανησυχία όταν το τρίδυμο Τσίπρας - Καμμένος - Βαρουφάκης αναλάμβανε την τύχη της χώρας, αφού ήδη τα μεσαία στρώματα είχαν πληγεί ανυπολόγιστα, ενώ είχαν απαξιωθεί ακίνητα που αποκτήθηκαν με αιματηρή αποταμίευση πολλών γενεών.
Αποδείχθηκε ακόμη ότι οι κοινωνικές ανισορροπίες αθροίζονται αθόρυβα και τη στιγμή που το ποτήρι ξεχειλίζει όλοι τα βάζουν με την τελευταία σταγόνα. Γι’ αυτό ίσως οι κυβερνήσεις των μνημονίων, ενώ φάνηκαν τόσο εργατικές με το να μαζεύουν τα νερά από τη ζημιά, δεν φρόντισαν να κλείσουν τη βρύση.
Πρωταρχικός ίσως στόχος όφειλε να είναι η θωράκιση των κοινοβουλευτικών θεσμών αστικού τύπου και ο εκδημοκρατισμός της διοίκησης. Μια διαδικασία που πρέπει να περάσει από το στάδιο της συνταγματικής αναθεώρησης, που θα επανακαθορίσει τις θεμελιώδεις αρχές της κοινωνικής συμβίωσης.
Φυσικά, μπροστά σε μια τέτοια προοπτική οι συντηρητικές δυνάμεις που έχουν οιονεί επιδίωξη την απομάκρυνση της ελληνικής οικονομίας από τον δυτικό προορισμό της θα αντισταθούν με κάθε βίαιο τρόπο. Άλλωστε μιας άλλης μορφής βία τις έπλασε.
Όσοι παρακολούθησαν τον προβληματισμό γύρω από την ανάπτυξη από την υπογραφή της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Μάαστριχτ, 1992) ως την προ-ολυμπιακή προετοιμασία θα διαπίστωσαν μια άνθηση θεωρητικών κατασκευών για να ερμηνεύσουν τα προβλήματα και ως έναν βαθμό να προβλέψουν την πορεία της ελληνικής οικονομίας, μιας οικονομίας που με τα «πακέτα Ντελόρ» διαμορφωνόταν ευχάριστα μεν, αλλά βίαια. Η σκύλα, λένε, από τη βιάση της, στραβά τα κάνει τα κουτάβια.
Η ανάπτυξη, σαν πορεία προς μια ισχυρότερη οικονομία, περισσότερο ευπροσάρμοστη στις μεταβολές του διεθνούς σκηνικού, προϋποθέτει σαφή στόχο. Κάτι που καθιστά αναγκαίο τον σχεδιασμό που υπολογίζει σωστά και κατανέμει δίκαια τις επιπτώσεις των αλλαγών στην κοινωνία. Ταυτόχρονα, προϋποθέτει και πρόθεση για υπέρβαση του παλαιού και αντικατάστασή του από το δίκαιο. Όλα αυτά μπορεί να συμπίπτουν στο σκεπτικό όσων σχεδιάζουν την ανάπτυξη, όχι απαραίτητα όμως και όσων επωμίζονται το βάρος της, δηλαδή του πληθυσμού που την υλοποιεί και υφίσταται τις συνέπειες.
Δυστυχώς, οι «μνημονιακές» κυβερνήσεις, με εξαίρεση ίσως τα τρία πρώτα εξάμηνα της κυβέρνησης Σαμαρά, δεν αντιλήφθηκαν ότι οι ελιτίστικες διαδικασίες προσαρμογής που επέλεξε η πρώτη κυβέρνηση Παπανδρέου δεν είχαν καμία πρόθεση να υπερβούν το μοντέλο ανάπτυξης του παρελθόντος. Το αντίθετο μάλιστα. Πάρτε για παράδειγμα το TAXIS.ΝΕΤ, που σήμερα λέγεται GSIS. Είναι ένα σύστημα που σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν της γραφειοκρατίας των συνοικιακών εφοριών. Ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Η κατασκευή ενός ακόμη γραφειοκρατικού τέρατος, σε ηλεκτρονικό υπολογιστή αυτή τη φορά, που μόνον οι καλά εκπαιδευμένοι λογιστές μπορούν να το αγγίξουν χωρίς να ματώσουν.
Η πολιτική ηγεσία που αρκείται στη διαχείριση του συστήματος μέσα στο πλαίσιο των δομών που υπάρχουν δεν μπορεί να προωθεί αναπτυξιακούς στόχους. Ο ρόλος μιας ευφυούς πολιτικής ηγεσίας είναι ο προσδιορισμός νέων δομών που θα στηρίξουν την πρόοδο, ανταποκρινόμενες στα νέα αιτήματα που δημιουργούνται από αυτή καθαυτή την αναπτυξιακή διαδικασία. Διότι οι αλλαγές που επιβάλλονται σε μια μετασχηματιζόμενη κοινωνία, ακόμη και αυτές που έχουν αναπτυξιακό πρόσημο, προκαλούν αβεβαιότητα.
Πιστεύω βαθύτατα στο καινούργιο και είμαι πεπεισμένος ότι η νέα πολιτική ηγεσία που θα προκύψει από τις ερχόμενες εκλογές θα ανταποκριθεί έγκαιρα σε αυτές τις ανάγκες και θα τις επικοινωνήσει με πειστικό τρόπο στους πολίτες. Ότι θα λυτρώσει την κοινωνία από τις αγωνίες της, ώστε να μην ξαναπλησιάσει τους ακραίους και πολιτικά ανήθικους χώρους που υπόσχονται την παραμονή μας στο παλιό, κακό μας παρελθόν.
*Ο Κώστας Κουρούνης είναι πολεοδόμος πολιτικός μηχανικός, υπεύθυνος για την πρωτοβουλία Publicspace.gr.
