Τα Βαλκάνια σε σταυροδρόμι - Free Sunday
Τα Βαλκάνια σε σταυροδρόμι

Τα Βαλκάνια σε σταυροδρόμι

Η βαλκανική δραστηριοποίηση του Ερντογάν, την ώρα μάλιστα της εμπλοκής της Άγκυρας στη Συρία, αποτυπώνει τη σημασία που δίνει η τουρκική διπλωματία στην άσκηση επιρροής στη ΝΑ Ευρώπη. Πιο πρόσφατα δείγματα γραφής η τριμερής σύνοδος κορυφής Τουρκίας - Σερβίας - Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, αλλά και η προηγηθείσα τελετή αναπαλαίωσης βουλγαρικής εκκλησίας στην Κωνσταντινούπολη παρουσία του Ερντογάν και του πρωθυπουργού της Βουλγαρίας Μπορίσοφ.

Ρητορική και πραγματικότητα

Η Άγκυρα ξεκίνησε την προσπάθεια άσκησης επιρροής στην πρώην Γιουγκοσλαβία αμέσως μετά την έκρηξη της σύγκρουσης στα τέλη Ιουνίου του 2001 με τη μεγαλόστομη διακήρυξη του τότε Προέδρου Οζάλ για ζώνη επιρροής από την Αδριατική μέχρι το Σινικό Τείχος, μια διατύπωση που συνδύαζε σε επίπεδο ρητορικής τον πανισλαμισμό με τον παντουρκισμό, καθώς ξεκινούσε από τους μουσουλμανικούς τουρκόφωνους και μη πληθυσμούς της Γιουγκοσλαβίας για να καταλήξει στους τουρκόφωνους μουσουλμάνους Ουιγκούρους στο Σικιάκ της ΒΔ Κίνας.

Η πολιτική της Άγκυρας στα Βαλκάνια χαρακτηρίστηκε από μια απόσταση ανάμεσα στη ρητορική και την πραγματικότητα που πολλές φορές δεν έδινε τη δυνατότητα ψύχραιμης προσέγγισης και οδηγούσε στην υπερτίμησή της, με τις γνωστές στη χώρα μας θεωρίες περί ισλαμικού τόξου.

Μόνο ανιστόρητοι μπορούν να αγνοούν την ιστορική αντιπαλότητα ανάμεσα στους Αλβανούς του Κοσόβου και στην εκεί μικρή αριθμητικά τουρκόφωνη μειονότητα η οποία ήταν σταθερός σύμμαχος της σερβικής κοινότητας, με το ίδιο σκηνικό να ισχύει και για την ΠΓΔΜ.

Πολύ γρήγορα μετά την έκρηξη της σύγκρουσης στη Γιουγκοσλαβία την άνοιξη του 1991 η παντουρκική-πανισλαμική ρητορική της Άγκυρας υποχώρησε και σταδιακά έδωσε τη θέση της στην αξιοποίηση της αδυναμίας των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων να διασφαλίσουν την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε., σε αντίστιξη με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, αλλά και με τη Σλοβενία και την Κροατία.

Μέχρι την άνοδο του Ερντογάν στην εξουσία στα τέλη του 2002, αλλά κυρίως την επικράτησή του επί του κεμαλικού κατεστημένου γύρω στα 2010, τα περιθώρια ελιγμών της Άγκυρας ήταν εκ των πραγμάτων οριοθετημένα από τις εσωτερικές ισορροπίες: τον ρόλο του προστάτη και χρηματοδότη των μουσουλμανικών πληθυσμών της πρώην Γιουγκοσλαβίας διεκδίκησαν και άσκησαν κατά κύριο λόγο χώρες όπως η Σαουδική Αραβία, τα Εμιράτα και το Κατάρ.

Αξιοποίηση των εκκρεμοτήτων της Αθήνας

Αργά αλλά σταθερά το πεδίο πραγματικής παρέμβασης της Άγκυρας περιορίστηκε στην αξιοποίηση των εκκρεμοτήτων της Αθήνας με τους βόρειους γείτονές της, με την ΠΓΔΜ και την Αλβανία: Την ώρα που η Ελλάδα συνέδεε τη συγκατάθεσή της στην ευρωατλαντική προοπτική των δύο αυτών χωρών με προαπαιτούμενα εγκατάλειψης του αναθεωρητικού εθνικισμού-αλυτρωτισμού σε όλες του τις εκφάνσεις, η τουρκική πλευρά εμφανιζόταν σαν άνευ όρων επισπεύδουσα, αλλά ταυτόχρονα τροφοδοτούσε την αδιαλλαξία των ελίτ των δύο βόρειων γειτόνων απέναντι στο σύνολο των διμερών τους διαφορών με την Αθήνα.

Από την αναγνώριση της ΠΓΔΜ με τη συνταγματική της ονομασία από την αρχή μέχρι την παρεμβολή της πριν από μερικά χρόνια με αποτέλεσμα την ακύρωση από την Αλβανία της συμφωνίας για οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας για την Ελλάδα, η Άγκυρα συνειδητά υπονομεύει κάθε κίνηση της Αθήνας για εξομάλυνση των σχέσεών της με τους βόρειους γείτονές της.

Και όχι μόνο, καθώς στηρίζει με συμφωνίες διμερούς αμυντικής συνεργασίας τη μακράς διάρκειας καχυποψία των γειτόνων μας σε βάρος της χώρας μας με υποτροφίες εκπαίδευσης και εξειδίκευσης σε τουρκικές στρατιωτικές σχολές.

Εξυπακούεται ότι τα παραπάνω ως ελιγμοί πλαγιοκόπησης της Αθήνας, αλλά και ευρύτερα ως προσπάθεια εγκαθίδρυσης περιφερειακής ζώνης επιρροής, θα συρρικνωθούν σε αρχική φάση για να εκμηδενιστούν στη συνέχεια, όταν δρομολογηθεί και υλοποιηθεί η ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε.

Στην προοπτική αυτή, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Σερβία, Κόσοβο, Αλβανία και ΠΓΔΜ εξυπακούεται ότι συνδέουν την εγγύηση της ασφάλειάς τους, αλλά και της οικονομικής ανάπτυξής τους, όχι με πολιτικές αλά καρτ ένταξης στην Ευρώπη, όπως η τετράδα του Βίζεγκραντ (Πολωνία, Τσεχία, Ουγγαρία και Σλοβακία), αλλά με πολιτικές που προωθούν την εμβάθυνση της ολοκλήρωσης και κατά συνέπεια τη συνολική αλληλεγγύη.

Με άλλα λόγια, τα Δυτικά Βαλκάνια εντός Ε.Ε. μαζί με τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία θα είναι εκ των πραγμάτων σύμμαχοι των επτά ευρωμεσογειακών χωρών (Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Γαλλία, Κύπρος και Μάλτα), μια δυναμική που αφαιρεί κάθε χρησιμότητα και σκοπιμότητα για διμερείς μαζί με την Άγκυρα ελιγμούς των Τιράνων και των Σκοπίων σε βάρος της Αθήνας.

Μέτωπο δυσαρεστημένων

Η προσπάθεια προσέγγισης της Άγκυρας με τη Σερβία είναι χαρακτηριστική, γιατί στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχουν τα προσχήματα της εθνικοθρησκευτικής συγγένειας, αλλά ούτε και προφανείς σε πρώτο πλάνο σκοπιμότητες σε βάρος της Αθήνας. Αυτό που προβάλλει στην προσέγγιση Άγκυρας-Βελιγραδίου είναι μια δυναμική διαμόρφωσης ενός ετερόκλητου μετώπου δυσαρεστημένων από την πολιτική των ΗΠΑ και της Ε.Ε.

Με δυο λόγια, ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η Ε.Ε., αλλά κυρίως ούτε η Αθήνα μπορούν να αποδεχτούν σιωπηλά την παράταση του γεωπολιτικού κενού στο οποίο βρίσκονται τα Δυτικά Βαλκάνια σήμερα. Το όποιο κόστος της ατλαντικής και ευρωπαϊκής τους προοπτικής είναι σαφώς μικρότερο από το κόστος παράτασης του σημερινού στάτους κβο.