Οι πόλεις ποτέ δεν πεθαίνουν
Οι πόλεις είναι οι μονάδες του σύγχρονου πολιτισμού και, παράλληλα με την αστικοποίηση των πληθυσμών, εδώ και δύο αιώνες επεκτείνονται με εκθετικούς ρυθμούς. Τόσο, που μετά το 2050 ο πλέον δραστικός παράγοντας που θα επηρεάζει τα του πλανήτη θα είναι οι πόλεις.
Σκεφτείτε τούτο: Στις αρχές του 1900 μόλις ένας στους έξι Έλληνες ζούσε σε πόλη. Πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο (1940) το ποσοστό διπλασιάστηκε και ένας στους τρεις ζούσε σε πόλη. Το 1970 ήδη οι κάτοικοι πόλεων ήταν ένας στους δύο, ενώ σήμερα έξι με επτά στους δέκα Έλληνες (ποσοστό που αγγίζει το 60%) κατοικούν και δραστηριοποιούνται μέσα σε ευμεγέθη αστικά συγκροτήματα. Πρόκειται για μια ραγδαία μετατόπιση, ένα ανθρώπινο τσουνάμι που βρήκε απροετοίμαστη όχι μόνο την ελληνική πολιτεία αλλά και όλο τον κόσμο.
Οι πόλεις, αφημένες στην τύχη τους, αποδεικνύονται αυτοκτονικές και αυτοκαταστρέφονται, συμπαρασύροντας το περιαστικό περιβάλλον, προκαλώντας περιττές σπατάλες ενέργειας, παραγωγή ρύπων και αλυσιδωτές περιβαλλοντικές αλλοιώσεις. Και, φυσικά, σοβαρές συνέπειες στην υγεία και στην οικονομία. Όμως αυτή η εντυπωσιακή τάση συγκέντρωσης σε πόλεις, που εύλογα θα επηρεάσει κάθε μορφή ζωής στον πλανήτη, ενώ εκ πρώτης όψεως φαίνεται σαν πρόβλημα, στην πραγματικότητα δεν είναι το πρόβλημα αλλά η λύση στα προβλήματα του ανθρώπου.
Οι πόλεις, χωρικά, είναι οι κύριοι μαγνήτες έλξης της δημιουργικότητας, της επιχειρηματικότητας, της καινοτομίας και τελικά του πλούτου. Το ερώτημα είναι τι είδους πόλεις θέλουμε και με ποιον τρόπο μπορούμε να τις αποκτήσουμε. Είναι ξεκάθαρο ότι κάτι πρέπει να κάνουμε, διότι αν αφήσουμε τα πράγματα όπως πάνε να φτάσουν στο προορισμό τους, οι περισσότερες πόλεις θα μετατραπούν σε σκουπιδότοπους ανθρώπων. Αυτό το δυσάρεστο ενδεχόμενο από μόνο του εγκυμονεί μια αισιόδοξη προοπτική.
Το ευχάριστο είναι ότι ήδη γνωρίζουμε πως οι πόλεις δεν πεθαίνουν. Ακόμα κι αν ρίξουμε ατομική βόμβα σε μια πόλη, έπειτα από 30 χρόνια θα έχει επουλώσει τις πληγές της και θα έχει επιστρέψει στο φυσιολογικό. Άρα οι πόλεις διαθέτουν μια ιδιότητα των δικτύων, την ιδιότητα του scaling. Επεκτείνονται ευέλικτα και εξελίσσονται κλιμακούμενες με τρόπο προβλέψιμο.
Αυτή η δυνατότητα για scaling που περιγράφεται σε μελέτες μεγάλων ερευνητικών κέντρων δείχνει ότι οι πόλεις, όπως και οι βιολογικοί οργανισμοί, για να διπλασιάσουν το μέγεθός τους δεν χρειάζονται άλλη τόση ενέργεια (ή χρήμα) αλλά μόλις το 75% του αρχικού ποσού. Δηλαδή, όσο μεγαλύτερο το μέγεθός της, τόσο μικρότερο το κόστος για να μεγαλώσει κι άλλο.
Οι πόλεις δεν είναι τίποτε άλλο παρά η μετουσίωση των ανθρώπινων δικτύων και δομών επί του εδάφους. Αυτό που συμβαίνει στις πόλεις, και ήδη το γνωρίζουμε από διαίσθηση, είναι ότι από τη στιγμή που εγκαινιάσεις λ.χ. έναν αστικό σιδηρόδρομο, ο διπλασιασμός της επιρροής του (π.χ. του μήκους γραμμής, η αύξηση της ταχύτητας κ.λπ.) δεν απαιτεί αντιστοίχως το διπλάσιο κόστος, παρά μόλις το 75% αυτού. Και το εκπληκτικό είναι ότι οι θετικές επιπτώσεις στην κοινωνία αυξάνονται με ρυθμό γοργότερο του επενδεδυμένου κεφαλαίου, για την ακρίβεια κατά 15% παραπάνω από την κλίμακα – που σημαίνει ότι το επίπεδο ζωής κλιμακώνεται γοργότερα από την επένδυση που το προκάλεσε.
Όλες οι πόλεις μεγαλώνουν παράλογα και αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Μια πόλη δεν μπορεί να καταστραφεί ακόμα κι αν πλειστηριάσουν όλα της τα ακίνητα. Καμία αρνητική εξέλιξη δεν σημαίνει απαραίτητα ότι και το επίπεδο ζωής θα ταπεινωθεί στον ίδιο βαθμό. Απλώς εδώ στην Ελλάδα συνδράμουν και άλλοι καταθλιπτικοί παράγοντες που κάνουν την επιστροφή στην αισιοδοξία να φαίνεται όλο και πιο ανέφικτη. Στο χέρι μας είναι το αν θα συνεχιστεί αυτή η εμμονή στην τσαπατσουλιά, στην αρπαχτή και στην αυθαιρεσία.
