Τρεις υποθήκες για τον σουλτάνο

Η προκήρυξη πρόωρων εκλογών στην Τουρκία από τον Ερντογάν είναι έμμεση ομολογία ότι αν η διπλή αναμέτρηση –βουλευτικές και προεδρική εκλογή– γινόταν τον Νοέμβριο του 2019, δεν υπήρχε βεβαιότητα νίκης του.

Η οικονομία, το Κουρδικό εντός και εκτός συνόρων, το εσωτερικό εμφυλιοπολεμικό κλίμα στο όνομα της απειλής Γκιουλέν, είναι δεδομένα που δεν επιτρέπουν αισιοδοξία για σταθεροποίηση και πολύ περισσότερο για βελτίωση.

Το δεδομένο όμως το οποίο βάρυνε αποφασιστικά στην απόφαση Ερντογάν είναι ότι δεν υπάρχει πολιτική αντίπαλη προσωπικότητα ικανή να ενώσει μια διαρκώς διευρυνόμενη αλλά πολιτικά ετερόκλητη δυσαρέσκεια.

Οι μεγάλες προκλήσεις

Τούτων λεχθέντων, το μεγάλο πρόβλημα, οι μεγάλες προκλήσεις για τον Ερντογάν είναι να μη συμβούν ανατροπές στη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου:

• Με τον τουρκικό στρατό να επιχειρεί και στο Αφρίν και σε περιοχές του Ιράκ, ουδείς μπορεί να εγγυηθεί ότι δεν θα υπάρξει νέα ανάφλεξη στην εμπλοκή της Άγκυρας εκτός συνόρων που δεν θα μπορεί να αξιοποιηθεί από τον Ερντογάν σε μια ρητορική εθνικής συσπείρωσης κατά των εχθρών της πατρίδας. Ανάφλεξη στο Κουρδικό εντός και εκτός συνόρων δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστη την οικονομία, την ισοτιμία της λίρας και τις αξιολογήσεις της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας.
• Ανοιχτό παραμένει το ερώτημα αν ο πρώην Πρόεδρος Γκιουλ πειστεί να μονομαχήσει εκλογικά με τον Ερντογάν. Ουδείς σήμερα μπορεί να διακινδυνεύσει προβλέψεις για τη δυνητική του διείσδυση στην εκλογική βάση του κυβερνώντος κόμματος, ουδείς γνωρίζει αν θα τον ακολουθούσαν και άλλες προσωπικότητες που βρίσκονται σήμερα στο περιθώριο της πολιτικής ζωής, όπως ο πρώην πρωθυπουργός Νταβούτογλου.
• Ο τρίτος παράγων αβεβαιότητας που νομιμοποιείται να φοβάται ο Ερντογάν είναι η μαζική αποσκίρτηση των Συντηρητικών Κούρδων που μπορούσαν να αισθανθούν ότι το σουνιτικό Ισλάμ είναι πιο συμβατό με την ιδιαίτερη ταυτότητά τους απ’ ό,τι ο κεμαλικός εθνικισμός. Η μετάλλαξη του ΑΚΡ και μέσω της απορρόφησης του κόμματος των Γκρίζων Λύκων (ΜΗΡ) σε σκληρό εθνικιστικό πολιτικό μόρφωμα επιταχύνει δραματικά την αποξένωση των Κούρδων από τον Ερντογάν.

Σε κάθε περίπτωση, οι αντίπαλοι του σουλτάνου γνωρίζουν ότι στην εκλογική αναμέτρηση της 24ης Ιουνίου 2018 διακυβεύεται η ίδια η πολιτική τους επιβίωση. Αρκεί μια ματιά στις διατάξεις της συνταγματικής μεταρρύθμισης που περιγράφουν τις υπερεξουσίες του Προέδρου για να γίνει αντιληπτό ότι δεν θα υπάρχει, τουλάχιστον για μία δεκαετία, όσο διαρκούν δηλαδή οι δύο πενταετείς προεδρικές θητείες, για να διεκδικήσει άλλη πολιτική δύναμη ή προσωπικότητα στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής και συνταγματικής νομιμότητας.

Ο τυχερός διάδοχος

Ο συνδυασμός μιας υποψηφιότητας Γκιουλ με τη μαζική αποσκίρτηση των Κούρδων ψηφοφόρων μαζί με απρόβλεπτα γεγονότα εκτός συνόρων και περαιτέρω επιδείνωση της οικονομικής συγκυρίας δεν αποκλείουν εκπλήξεις.

Είναι η πρώτη φορά μετά την πρώτη εκλογική νίκη του ΑΚΡ και του Ερντογάν, τον Νοέμβριο του 2002, που θα διεξαχθούν εκλογές στη σκιά της βεβαιότητας της περαιτέρω αρνητικής πορείας της οικονομίας.

Άλλωστε το εκλογικό αποτέλεσμα του 2002 υπήρξε σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της σκληρής δημοσιονομικής προσαρμογής και των διαρθρωτικών αλλαγών που επέβαλε το ΔΝΤ στη χώρα την περίοδο 1999-2002, με τσάρο της Οικονομίας τον Κεμάλ Ντερβίς. Για να έρθει πρώτο το ΑΚΡ τον Νοέμβριο του 2002 χρειάστηκε να εξαφανιστούν από τη Βουλή τρία ιστορικά κόμματα, που χρεώθηκαν τα οδυνηρά μέτρα δημοσιονομικής προσαρμογής: το Κόμμα του Ορθού Δρόμου που ίδρυσε ο Ντεμιρέλ με ηγέτη την Τσιλέρ, το Κόμμα της Μητέρας Πατρίδας που ίδρυσε ο Οζάλ με ηγέτη τον Γιλμάζ, και το κεμαλικό Κόμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς του απερχομένου τότε πρωθυπουργού Ετζεβίτ.

Ο Ερντογάν υπήρξε ο τυχερός διάδοχος της παλαιάς φρουράς που εισέπραξε την αποδοκιμασία και την οργή για τα μέτρα προσαρμογής. Η συνταγή του Ντερβίς άρχισε να αποδίδει επί Ερντογάν κι έτσι εξηγείται σε μεγάλο βαθμό το ότι η εκλογική δύναμη του ΑΚΡ αυξανόταν σε κάθε νέα εκλογική αναμέτρηση.

Σήμερα ο Ερντογάν κινδυνεύει να προκαλέσει την ενοποίηση όλων των ετερόκλητων ρευμάτων δυσαρέσκειας που βλέπουν στη σουλτανική προεδρία όχι τη σταθεροποίηση αλλά μια πολύ πιθανή νομιμοφανή εκτροπή που θα θυμίζει όχι την περιορισμένη κοινοβουλευτική δημοκρατία που διαμόρφωσε η χούντα του στρατηγού Εβρέν μετά το 1982 αλλά τα αυταρχικά προσωποπαγή καθεστώτα της πρώην σοβιετικής Κεντρικής Ασίας.

Το μοιραίο λάθος

Το μοιραίο λάθος του Ερντογάν το 2011 ήταν η εμπλοκή του στη σύγκρουση στη Συρία και η φιλοδοξία του να γίνει ηγέτης του σουνιτικού Ισλάμ στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Από τότε μέχρι και σήμερα η τυχοδιωκτική εμπλοκή της Τουρκίας στη Συρία προβάλλει να έχει σχέση συγκοινωνούντων δοχείων τόσο με τη διεθνή και περιφερειακή απομόνωση της χώρας όσο και με την αντιδημοκρατική εκτροπή στο εσωτερικό.