Βαλκάνια: Ώρα Μηδέν - Free Sunday
Βαλκάνια: Ώρα Μηδέν

Βαλκάνια: Ώρα Μηδέν

Πριν λίγο καιρό, επισκέφθηκα τη Θεσσαλονίκη. Σε μία περιήγηση στο ιστορικό κέντρο της πόλης, επισκέφθηκα τη Ροτόντα, το χαρακτηριστικό περίκεντρο οικοδόμημα που κατασκευάστηκε επί Γαλερίου τον 4ο αι. ΚΧ και αναστηλώθηκε έπειτα από ζημιές πρόσφατα. Η Ροτόντα, παρότι προοριζόταν να λειτουργήσει ως αρχαιοελληνικός ναός ή μαυσωλείο του Γαλέριου, λειτούργησε άλλοτε ως χριστιανικός ναός και άλλοτε ως τζαμί. Σε μία επιγραφή στο εξωτερικό της διάβασα χαρακτηριστικά: «Δύο τμήματα του άμβωνα (κατάλοιπα της λειτουργίας της ως χριστιανικού ναού) μεταφέρθηκαν το 1900 στο αρχαιολογικό μουσείο της Κωνσταντινούπολης, όπου εκτίθενται μέχρι σήμερα». Αφού απόρησα ενστικτωδώς για αυτή τη μεταφορά, συνειδητοποίησα μόλις τότε ότι η Θεσσαλονίκη ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι το 1912, οπότε και ενσωματώθηκε στο σύγχρονο ελληνικό κράτος.

Αποχωρώντας από το γαλεριανό σύμπλεγμα κτιρίων, κατευθύνθηκα προς το τουρκικό προξενείο επί της οδού Αγίου Δημητρίου 151. Εκεί, στο πλάι, βρίσκεται ένα διώροφο κτίριο οθωμανικής αρχιτεκτονικής όπου εικάζεται ότι γεννήθηκε ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ και σήμερα στεγάζεται μουσείο αφιερωμένο στον ίδιο. Το μουσείο, το οποίο έχει επιμεληθεί το τουρκικό κράτος, παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον κυρίως λόγω της λεπτομερούς καταγραφής της πορείας του ιδρυτή του σύγχρονου τουρκικού κράτους και λιγότερο λόγω των σωζόμενων κειμηλίων του. Ο Κεμάλ παρουσιάζεται ως ένας, σχεδόν μυθολογικός, ηγέτης, ο οποίος γεννήθηκε και ανδρώθηκε στα Βαλκάνια και μετέπειτα διέπρεψε στη σημερινή Τουρκία. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται, γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη, φοίτησε στο Στρατιωτικό Λύκειο του Μοναστηρίου της ΠΓΔΜ, από το οποίο καταγόταν ο πατέρας του, και ακολούθησε μετέπειτα στρατιωτικές σπουδές στην Κωνσταντινούπολη. Η έντονη συνάφεια του τούρκου εθνάρχη με την περιοχή των Βαλκανίων συμβολοποιείται όχι τυχαία, αλλά με σκοπό την ανάδειξη της αλληλένδετης πορείας και ζύμωσης των λαών των Βαλκανίων σε κοινό έδαφος.

Κάτι ανάλογο μαρτυρεί και η πλάκα, γραμμένη στην τουρκική, ελληνική και γαλλική γλώσσα, που είναι τοποθετημένη στον εξωτερικό χώρο του μουσείου: «Ενταύθα εγεννήθη ο Μουσταφά Κεμάλ ο αναμορφωτής της Τουρκίας, υπέρμαχος της Βαλκανικής Ενώσεως».  Η πλάκα τοποθετήθηκε εκεί το 1933 επ’ αφορμή της δέκατης επετείου της Τουρκικής Δημοκρατίας. Την ίδια περίοδο το Δημοτικό Συμβούλιο της Θεσσαλονίκης αποφάσιζε την παραχώρηση του κτιρίου στο τουρκικό κράτος, ενώ ο πρωθυπουργός Παναγής Τσαλδάρης επισκεπτόταν με φιλικές προθέσεις τον Μουσταφά Κεμάλ στην έδρα του τουρκικού κράτους, την Άγκυρα.

Στο μεταξύ, η ανακωχή μεταξύ Ελλάδος-Τουρκίας είχε ήδη επέλθει με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης το 1923, ενώ η επίσημη ειρήνευση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις έλαβε χώρα με το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας το 1930, το οποίο υπεγράφη από τους Βενιζέλο-Κεμάλ στην Τουρκία. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος δε, μία δεκαετία σχεδόν μετά την ήττα του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία και την καταστροφή της Σμύρνης, θα πρότεινε τον Μουσταφά Κεμάλ ως υποψήφιο για το Νόμπελ Ειρήνης. Ο Κεμάλ αναδείχθηκε έτσι στην ιστορία τόσο ως θεμελιωτής του τουρκικού εθνικισμού και κράτους όσο και ως μετέπειτα συμφιλιωτικός ηγέτης στην περιοχή των Βαλκανίων.

Εκατό σχεδόν χρόνια αργότερα, ένας άλλος τούρκος ηγέτης, επικαλούμενος ανάλογα –αν όχι υψηλότερα- εθνικιστικά αισθήματα, θα έρθει να αμφισβητήσει το εδραιωμένο και επικυρωμένο από το Διεθνές Δίκαιο πλαίσιο ειρήνης στα Βαλκάνια, διεκδικώντας την κυριότητα «δεκαοκτώ ελληνικών νησιών». Δεδομένου ότι οι ρίζες κάθε βαλκανικού έθνους εισχωρούν στο έδαφος του άλλου, μένει να φανεί αν μία τέτοια αμφισβήτηση πρόκειται να οδηγήσει στην αναβίωση των εδώ και χρόνια αποσοβημένων αλυτρωτικών διαθέσεων στη Βαλκανική χερσόνησο.