Το θεώρημα της εξόρυξης - Free Sunday
Το θεώρημα της εξόρυξης

Το θεώρημα της εξόρυξης

Ο χώρος γύρω από την Ανατολική Μεσόγειο στάθηκε ιστορικά το μεγαλύτερο κέντρο ανάπτυξης του προϊστορικού πολιτισμού των μετάλλων, γεγονός που οφείλεται στο ότι η περιοχή ήταν πάντα ένα ευκολοδιάβατο σταυροδρόμι κατά τις μετακινήσεις των φυλών, με αποτέλεσμα οι γνώσεις γύρω από τα μέταλλα να διασταυρώνονται και η αξιοποίησή τους να εξελίσσεται. Αυτός είναι ο ένας λόγος. Ο δεύτερος και βασικότερος είναι το γεγονός ότι η περιοχή διέθετε (και διαθέτει) πλούτο σε μέταλλα, πολλά από τα οποία, προπάντων τα ευγενή, βρίσκονται στα επιφανειακά στρώματα. Όλα αυτά έφεραν τον ελληνικό πολιτισμό στην προνομιούχα θέση να σημειώνει γοργότερους ρυθμούς ανάπτυξης και να αναδειχθεί σε ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά και πολιτιστικά κέντρα της εποχής.

Οι αρχαίοι Αθηναίοι γνώριζαν καλά ότι το στρατηγικό τους πλεονέκτημα οφειλόταν στην οικονομική τους δύναμη, που εξασφαλιζόταν από τον λαυρεωτικό άργυρο. Για την άγονη λαυρεωτική γη ο Ξενοφών έγραψε την επιτομή του πολιτικού ρεαλισμού: «Η έκταση του Λαυρίου, όταν μεν σπέρνεται, δεν αποφέρει καρπό, όταν όμως εξορύσσεται τρέφει πολύ περισσότερους παρά εάν παρήγε σιτάρι».

Ο Ξενοφών, λοιπόν, γνώριζε το θεώρημα της εξόρυξης, ότι δηλαδή τα μεταλλεύματα είναι χωροθετημένα εκεί όπου θέλησε ο Θεός και όχι εκεί όπου βολεύουν τον άνθρωπο.

Ο βωξίτης

Εκτός από τις χρυσές παραλίες, το ούζο και τον Greek mousaka, οι ορυκτές πρώτες ύλες είναι και παραμένουν ένα από τα πλέον ουσιώδη συγκριτικά πλεονεκτήματα αυτού του τόπου. Από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πετρωμάτων και ορυκτών για χρήση στη βιομηχανία, στην ενέργεια και στο εμπόριο αυξάνεται το εθνικό μας προϊόν και διασφαλίζεται ένα σοβαρότατο αειφορικό χαρακτηριστικό της προόδου, η αντοχή στους διεθνείς κλυδωνισμούς.

Ο βωξίτης, για παράδειγμα, είναι ένα σοβαρό κεφάλαιο για τον τόπο, δεδομένου ότι η Ελλάδα ανήκει στην πρώτη δεκάδα των χωρών με τα μεγαλύτερα κοιτάσματα και παραγωγή βωξίτη παγκοσμίως. Μάλιστα, δε, τα ελληνικά κοιτάσματα και η παραγωγή βωξίτη είναι διπλάσια από το άθροισμα Ρωσίας και ΗΠΑ. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προσφέρουμε παραπάνω από το μισό της συνολικής παραγωγής, συμπεριλαμβανομένης καταχρηστικά και της Τουρκίας, που έρχεται δεύτερη.

Οι ορυκτές πρώτες ύλες

Το θέμα των ορυκτών πρώτων υλών είναι τόσο σοβαρό, που η πρώτη παράγραφος του άρθρου 106 του Συντάγματος, με τίτλο «Κράτος και εθνική οικονομία», επιβάλλει στην πολιτεία να λαμβάνει μέτρα για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου από τα κοιτάσματα μετάλλων, προκειμένου να προωθήσει την περιφερειακή ανάπτυξη και να προαγάγει την οικονομία.

Άρα, όταν χαράσσουμε τη χωροταξική πολιτική στις ζώνες της ελληνικής επικράτειας, πιο καθαρή γραμμή πλεύσης δεν θα μπορούσαμε να περιμένουμε: εκεί όπου υπάρχουν ορυκτές πρώτες ύλες, και με δεδομένο ότι αποτελούν εθνικό πλούτο, πρέπει να μπορούμε απρόσκοπτα και κατά προτεραιότητα να τις αξιοποιούμε.

Η ελληνική ιδιομορφία

Βέβαια, από τη φύση του, ο κλάδος της εξόρυξης επηρεάζει μεγάλες σε έκταση χωρικές ενότητες, από τις οποίες το 30% βρίσκεται μέσα σε προστατευόμενες περιοχές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο κλάδος να εξαρτάται σχεδόν άμεσα από τον χωρικό σχεδιασμό και να υφίσταται τις συνέπειες μιας δυσάρεστης ελληνικής ιδιομορφίας, η οποία προκαλεί δυσλειτουργίες όχι μόνο στην εξόρυξη.

Το σύστημα του χωρικού μας σχεδιασμού κατατάσσεται σωστά σε τρία επίπεδα: το εθνικό, το περιφερειακό και το τοπικό. Όμως, πιο συχνά απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς, το ένα επίπεδο σχεδιασμού υπερβαίνει τα δικά του όρια και διεισδύει ζηλότυπα στα όρια των άλλων δύο, με αποτέλεσμα την αλληλοεπικάλυψη και την αδυναμία στην ιεράρχηση των χωροταξικών και περιβαλλοντικών προτεραιοτήτων.

Όπως όλες οι χώρες που διαθέτουν ορυκτό πλούτο, πρέπει, αφού συμφωνήσουμε στις αναπτυξιακές και περιβαλλοντικές μας προτεραιότητες, να καταλήξουμε σε ένα σταθερό, εύληπτο και μεθοδολογικά εφαρμόσιμο πλαίσιο για την αξιοποίηση των ορυκτών πρώτων υλών, αποδεκτό απ’ όλους ανεξαιρέτως τους φορείς, χωρίς αστερίσκους και χωρίς ψιλά γράμματα.

Διότι αν δεν το κάνουμε, στο τέλος της ημέρας πάντα θα μπορεί να επινοηθεί ένας νομιμοφανής τρόπος για να κλείσει ένα ορυχείο ή να μην μπορεί να ανοίξει ένα άλλο.