Αλλάζουμε μυαλά, μετά Σύνταγμα!

Το ελληνικό Σύνταγμα, όπως διαμορφώθηκε από το 1975 μέχρι σήμερα, αποκρυσταλλώνει ορισμένες αντιλήψεις οι οποίες δύσκολα απαντώνται σε άλλες δυτικές φιλελεύθερες δημοκρατίες.

Κυρίαρχο χαρακτηριστικό η μορφή του πολιτεύματος ως Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Προβλέπεται η διάκριση των εξουσιών: κυβέρνηση, νομοθετικό σώμα, Δικαιοσύνη, αλλά: ο εκάστοτε ελεγμένος πρωθυπουργός διορίζει την κυβέρνηση, μέσω αυτής διορίζει την ηγεσία της Δικαιοσύνης και πρακτικά, μέσω της κομματικής πειθαρχίας, ελέγχει σε υψηλό βαθμό τη νομοθετική εξουσία. Ουσιαστικά, ο πρωθυπουργός, με βάση το Σύνταγμα, έχει στα τέσσερα χρόνια της θητείας του μεγάλο ποσοστό υπερεξουσιών και ελάχιστα θεσμικά αντίβαρα εξισορρόπησης.

Την κατάσταση αυτή επιτείνουν δύο ακόμη σημαντικοί παράγοντες. Ο πρώτος είναι η δυνατότητα αλλαγών του εκλογικού νόμου χωρίς κανέναν, ουσιαστικά, περιορισμό. Ο δεύτερος είναι η απουσία οποιασδήποτε δημοκρατικής δομής και λειτουργίας των κομματικών σχηματισμών. Η συνταγματική πρόβλεψη ότι ένας εκλογικός νόμος που ψηφίστηκε με λιγότερες από 200 ψήφους εφαρμόζεται στις μεθεπόμενες εκλογές ακυρώνεται πρακτικά από τη δυνατότητα της κυβέρνησης να προκαλέσει εκλογές όποτε θέλει. Συνιστά φύλλο συκής για την αιτιολόγηση καταχρήσεων.

Οι διατάξεις για τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας προβλέπουν αυξημένη πλειοψηφία 180 ψήφων για την εκλογή του και εκλογές σε περίπτωση που δεν συγκεντρωθούν. Η φιλοσοφία της διάταξης είναι ότι ο Πρόεδρος συμβολίζει την ενότητα του κράτους και πρέπει να επιτυγχάνεται συναίνεση στην εκλογή του. Εννοείται ότι η επιλογή του προσώπου πρέπει να γίνεται μεταξύ αρίστων, απομακρυσμένων πια από την τρέχουσα πολιτική αντιπαράθεση. Η προσφυγή σε εκλογές μόνο ως κύρωση μπορεί να θεωρηθεί, σε περίπτωση που οι πολιτικές δυνάμεις δεν συμφωνήσουν. Τούτο διότι ο Πρόεδρος δεν έχει καμία ιδιαίτερη εξουσία και, κυρίως, αυτές που έχει δεν μπορούν να αντισταθμίσουν σε καμία περίπτωση τις υπερεξουσίες του πρωθυπουργού. Το πολίτευμά μας δεν έχει σχετικές δικλείδες εξισορρόπησης, δυστυχώς.

Ό,τι είναι νόμιμο δεν είναι απαραίτητα ηθικό

Στις δύο προηγούμενες εκλογές Προέδρου ο δεοντολογικός κανόνας της συναίνεσης παραβιάστηκε ευθέως. Τη μια για να πέσει η κυβέρνηση Καραμανλή επειδή «λεφτά υπάρχουν» και τη δεύτερη για να πέσει η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου και να «σκιστούν τα μνημόνια». Και στις δύο περιπτώσεις ο ελληνικός λαός επιδοκίμασε εμφαντικά τους παραβάτες και φυσικά πλήρωσε στη συνέχεια και πληρώνει ακόμη βαρύ τίμημα.

Το ελληνικό Σύνταγμα δεν προβλέπει υποχρεωτική εξάντληση τετραετίας, αλλά δεν προβλέπει και ότι ρίχνουμε την κυβέρνηση με πρόσχημα άσχετο με δεοντολογικό κανόνα εκλογής Προέδρου. Όταν ο ελληνικός λαός επιβραβεύει διαδοχικά τα «οπαδιλίκια» στις υψηλές θεσμικές διαδικασίες, αποκαλύπτει τεράστιο έλλειμμα παιδείας, το οποίο συναρτάται άμεσα με την πλήρη αγνόηση του παγκόσμιου γίγνεσθαι, όπως και με την αδυναμία κατανόησης βασικών κανόνων δεοντολογίας και ορθής συμπεριφοράς.

Σε απόλυτη συνάρτηση με τα παραπάνω, όλοι συμφωνούν ότι είναι «απαράδεκτη» η ειδική συνταγματική ρύθμιση για την ποινική ευθύνη των υπουργών και η συντομότατη παραγραφή. Πλην, όμως, δεν θα έπρεπε να περιμένουμε ποινικές καταδίκες για να «μαυρίσουμε» έναν υπουργό. Στο πρόσφατο παρελθόν πολιτικοί που παραβίασαν ποινικούς νόμους και ηθικούς κώδικες επανεξελέγησαν πανηγυρικά. Δεν μας έφταιγε το Σύνταγμα γι’ αυτό. Στην πραγματικότητα, το οπαδιλίκι και το μικροσυμφέρον αποτέλεσαν και πάλι τον ηθικό κανόνα που προτιμήθηκε. Κανένας νόμος και κανένα Σύνταγμα δεν εδραιώνει την ηθική συμπεριφορά. Ή την έχουμε μέσα μας και προσδιορίζει τις πράξεις μας ή απλώς αναζητούμε άλλοθι για την κατάπτωση στους ατελείς νόμους. Έτσι κι αλλιώς, τέλειος νόμος δεν υπάρχει.

Η μεγάλη τρύπα της δωρεάν παιδείας

Στο θέμα της παιδείας, όμως, το ελληνικό Σύνταγμα κουβαλάει, όχι τυχαία, τη μεγάλη τρύπα. Η δωρεάν παιδεία και η απαγόρευση ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων αποτελούν τα μεγαλύτερα παραμύθια της Μεταπολίτευσης. Στα δημοτικά μαθαίνουμε γραφή, ανάγνωση και αριθμητική. Είναι η βάση της γνώσης. Χωρίς αυτά δεν γίνεσαι άνθρωπος και φυσικά δεν πας πανεπιστήμιο. Γι’ αυτά, όμως, επιτρέπεται η ίδρυση ιδιωτικών δημοτικών, όπως και γυμνασίων και λυκείων.

Στη σύγχρονη εποχή των ανοιχτών συνόρων και κοινωνιών η εκπαίδευση στις ξένες γλώσσες και στην πληροφορική (το σύγχρονο αλφάβητο) παρέχεται σε υψηλό επίπεδο κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, από τον ιδιωτικό τομέα.

Στο πανεπιστήμιο πάει κανείς είτε για να μορφωθεί ευρύτερα είτε για να αποκτήσει επαγγελματικό εφόδιο. Σε όχι λίγες περιπτώσεις πάει κανείς στο πανεπιστήμιο για να κατοχυρώσει οικονομικά προνόμια σε μια δουλειά που ήδη κατέχει ή για να δώσει ώθηση με τον τίτλο που θα αποκτήσει σε μια καριέρα που ήδη δρομολογήθηκε. Ειδικά στο ελληνικό Δημόσιο ένα επιπλέον χαρτί δίνει αυτομάτως αύξηση. Το στοιχείο της καλώς εννοούμενης συναλλαγής ενυπάρχει σε πολλές περιπτώσεις απόκτησης είτε πανεπιστημιακού πτυχίου είτε μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου. Για ποιον, πραγματικά, λόγο δεν πρέπει ο ενδιαφερόμενος να πληρώσει γι’ αυτά, αν μπορεί, αλλά πρέπει να επιβαρυνθούν υποχρεωτικά οι λοιποί φορολογούμενοι;

Στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση, οι οποίες παρέχουν βασικές και θεμελιώδεις γνώσεις, επιτρέπεται η ίδρυση ιδιωτικών μονάδων, οι οποίες, ως επιχειρήσεις, έχουν σκοπό το «μισητό» κέρδος. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, όπου το στοιχείο και της εμπορικής συναλλαγής μπορεί θεμιτά να ενυπάρχει στη φύση της και ο τίτλος να αποκτάται κυρίως για οικονομικούς λόγους, ως επαγγελματικό εφόδιο, απαγορεύεται η ίδρυση ιδιωτικών φορέων.

Η διαστρεβλωμένη έννοια του ασύλου

Κοντά σε αυτά, η απολύτως διαστρεβλωμένη έννοια του ασύλου, έννοια αδιανόητη για οποιαδήποτε δημοκρατική κοινωνία, έχει καταστήσει τα δημόσια, μονοπωλιακά πανεπιστήμια θύλακες όπου ισχύουν διαφορετικοί κανόνες σε σχέση με την υπόλοιπη ελληνική επικράτεια.

Εκπαιδεύουμε δωρεάν επιστήμονες, τους οποίους ποσοτικά δεν χρειαζόμαστε, έχοντας ήδη πολλούς, ουσιαστικά ως εξαγώγιμο προϊόν. Τους στέλνουμε στις ξένες κοινωνίες να προσφέρουν έργο, επιδοτώντας ουσιαστικά αυτές. Έχουμε το περιθώριο;

Επιστρέφοντας στην οικονομική διάσταση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, μπορούμε να δούμε ότι το δημόσιο «δωρεάν» πανεπιστήμιο, λειτουργώντας στο ιδιότυπο καθεστώς ασύλου, ελέγχει ουσιαστικά ευρείς τομείς της έτσι κι αλλιώς κρατικοδίαιτης ελληνικής οικονομίας και διατηρεί προνομιακές σχέσεις με οικονομικούς φορείς εσωτερικού και εξωτερικού. Είναι κι αυτός ένας τρόπος να ελέγξεις την παγκοσμιοποίηση ή να (επ)ωφεληθείς από αυτήν. Αποκλείοντας κάποιους άλλους φυσικά. Ενισχύοντας εμμέσως τη μετανάστευση όσων δεν ικανοποιούνται από τα ποσοτικά ή ποιοτικά στοιχεία του ελληνικού δημόσιου πανεπιστημίου.

Πριν αναθεωρήσουμε το Σύνταγμα συνεπώς, σκόπιμο είναι να κοιταχτούμε στον καθρέφτη και να αναθεωρήσουμε αρχές και αξίες ημών ως ατόμων και ως συνόλου. Να κάνουμε την αυτοκριτική μας και να παραδεχτούμε ότι χωρίς σοβαρούς ηθικούς και δεοντολογικούς φραγμούς και χωρίς αποβολή των ιδεοληψιών κανένα «τέλειο» νομικό κείμενο δεν θα διορθώσει τα χάλια μας.

Πριν αλλάξουμε Σύνταγμα, πρέπει να αλλάξουμε μυαλά.