Η τιμή μιας γραβάτας
Πρόσφατα το Eurogroup έδωσε στην Ελλάδα ελάφρυνση του χρέους μέσω επέκτασης των δανείων που ήταν μέρος του δεύτερου προγράμματος του EFSF και επέκτεινε τις πιο πιεστικές για την Ελλάδα ωριμάνσεις δανείων κατά δέκα έτη. Επίσης, η χώρα έλαβε δόση 15 δισ. ευρώ, από τα 86 δισ. του τρίτου προγράμματος, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν ως «μαξιλάρι ρευστότητας» μόλις ολοκληρωθεί επιτυχώς το τρίτο πρόγραμμα. Αυτά έχουν ως στόχο να ηρεμήσουν τις αγορές, ώστε η Ελλάδα να μπορεί να δανειστεί με σημαντικά χαμηλότερα επιτόκια.
Το ΔΝΤ δεν θα συμμετάσχει στο πρόγραμμα με νέο δάνειο, αλλά θα αναλάβει αρμοδιότητες αυξημένου ελέγχου ως το 2022, για να διασφαλίσει τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, το Eurogroup δημοσιοποίησε ένα εκτεταμένο παράρτημα που περιλάμβανε 13 τεχνικά έγγραφα, που περιέγραφαν υποχρεώσεις ωσάν να είναι προαπαιτούμενα. Όσοι δεν πιστεύουν ότι αυτό δεν είναι ένα νέο, τέταρτο πρόγραμμα για το διάστημα 2018-2022 καλό θα είναι να διαβάσουν τα έγγραφα.
Η Ελλάδα, επίσης, θα λάβει 4,5 δισ. ευρώ από τα κέρδη της ΕΚΤ επί των ελληνικών ομολόγων, ως μέρος της συμφωνίας του Προγράμματος Καθαρών Χρηματοπιστωτικών Περιουσιακών Στοιχείων και Αγοράς Τίτλων. Οι δόσεις θα έρχονται σε ίσα, διετή ποσά αρχίζοντας από το 2018 και ως το 2022. Τέλος, αποφασίστηκε να καταργηθεί το όριο για αύξηση επιτοκίου που σχετίζεται με την επαναγορά χρέους του δεύτερου προγράμματος, αρχής γενομένης από το 2018.
Τόσο οι δανειστές όσο και η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ανακοίνωσαν με αισιοδοξία ότι η Ελλάδα μπορεί πλέον να σταθεί στα πόδια της, καθώς το «μαξιλάρι» των 15 δισ. συν άλλα 9 δισ. που είχαν διασφαλιστεί νωρίτερα εκτιμάται ότι διασφαλίζουν την επιστροφή της χώρας στις αγορές. Με μια θεατρική κίνηση ο Έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας φόρεσε γραβάτα για να πανηγυρίσει το τέλος της λιτότητας.
Κάθε ελάφρυνση του χρέους είναι καλοδεχούμενη για τη βαρυφορτωμένη χώρα, αλλά η κρίσιμη ερώτηση είναι αν αυτή η διευθέτηση του χρέους είναι αρκετή για να επιτρέψει την επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές με βιώσιμο επιτόκιο.
Αν και το «μαξιλάρι» των 24 δισ. μπορεί να καλύψει τις υποχρεώσεις της χώρας για τα επόμενα ένα-δύο χρόνια, θα ήταν πολύ καλύτερο να κρατηθεί ολόκληρο ως εγγύηση για την αγορά. Ωστόσο, τα επιτόκια στα δεκαετή ομόλογα παραμένουν ακόμη πάνω ή γύρω από την ουρανομήκη τιμή του 4%, δίνοντας το σήμα ότι οι αγορές, για την ώρα τουλάχιστον, δεν έχουν πειστεί για την ικανότητα της χώρας να εξυπηρετεί πλήρως το χρέος της μεσοπρόθεσμα. Γι’ αυτό και τα 5,5 δισ. από τα 15 δισ. θα χρησιμοποιηθούν για την αποπληρωμή του ΔΝΤ (3,3 δισ.) και της ΕΚΤ (2,2 δισ. ευρώ).
Μια ακόμη έντονη και μείζων ανησυχία είναι ότι η Ελλάδα υποχρεούται να διατηρήσει καθαρό πλεόνασμα κατ’ ελάχιστον στο 3,5% του ΑΕΠ ως το 2022 και στη συνέχεια έναν στόχο πλεονάσματος στο 2,2% του ΑΕΠ ως το 2060. Αυτό σαφέστατα μεταφράζεται σε προκυκλική, περιοριστική δημοσιονομική πολιτική, δεδομένης της μόνιμης αγωνίας της Ελλάδας να αποκτήσει βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη μεσοπρόθεσμα.
Τέλος, στο πλαίσιο του τρίτου προγράμματος, μόνο 46,9 δισ. ευρώ εκταμιεύτηκαν ως τώρα. Με την τελευταία δόση των 15 δισ. είναι εύκολα προφανές ότι η Ελλάδα χρησιμοποίησε μόνο 62 δισ. από τα 84 δισ. του προγράμματος. Αυτό είναι κρίσιμο, καθώς οι όροι του δανεισμού είναι εξαιρετικοί (επιτόκιο 0,9%) και χρησιμοποιώντας το πλήρως η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει εξαγοράσει κάποια πιο ακριβά δάνεια που ωριμάζουν σύντομα ή να το έχει χρησιμοποιήσει για επενδύσεις στην πραγματική οικονομία.
Μια άλλη σημαντική προϋπόθεση είναι ότι o ESM θα έχει ανά πάσα στιγμή το δικαίωμα να επανακαθορίσει πώς θα χρησιμοποιηθούν τα 15 δισ. ευρώ. Με άλλα λόγια, η δόση μπορεί να παραμείνει στον λογαριασμό του Μηχανισμού, αφού κριθεί αν το ποσό χρειάζεται ως «μαξιλάρι». Στην πραγματικότητα, η χρήση των 15 δισ. ευρώ θα είναι εφικτή μόνο αφού διαπιστωθεί ότι οι χρηματοδοτικές ανάγκες της χώρας καλύπτονται με τις δικές της εκδόσεις ομολόγων!
Στ’ αλήθεια, αν κάποιος συγκρίνει το τρέχον επιτόκιο των αγορών (4% για τα δεκαετή ομόλογα) με τους όρους της χρηματοδότησης μέσω ESM (0,9%), εύκολα μπορεί να καταλάβει γιατί η τελευταία απόφαση του Eurogroup μάλλον δεν δικαιολογούσε τη γραβάτα…
*Ο Θεόδωρος Πελαγίδης είναι καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Πειραιά. Το άρθρο πρωτοεμφανίστηκε στον ιστοχώρο του Ινστιτούτου Brookings (https://www.brookings.edu/blog/up-front/2018/06/27/is-the-latest-greek-debt-deal-sustainable-or-another-kick-of-the-can/).
