Αλλάζουν όλα στην Ε.Ε.
Ο πολιτικός χάρτης της Ε.Ε. έχει αρχίσει να αλλάζει με εντυπωσιακό τρόπο στην πορεία προς τις κρίσιμες ευρωεκλογές του Μαΐου 2019. Οι εκλογές που θα πραγματοποιηθούν αυτή την Κυριακή στη Βαυαρία και η ιταλική αναταραχή, που μεταξύ των άλλων πλήττει τις τράπεζες και το χρηματιστήριο στην Ελλάδα και ανεβάζει το κόστος δανεισμού του ελληνικού Δημοσίου, αποτελούν προμήνυμα εντυπωσιακών ανακατατάξεων.
Οι Χριστιανοκοινωνιστές υπό πίεση
Οι εκλογές που θα πραγματοποιηθούν την Κυριακή στη Βαυαρία για την ανάδειξη της τοπικής Βουλής θα σημάνουν, πιθανότατα, το τέλος της παντοδυναμίας της Χριστιανοκοινωνικής Ένωσης, αδελφού κόμματος της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης, η οποία καλύπτει όλα τα άλλα κρατίδια της Γερμανίας υπό την ηγεσία της κ. Μέρκελ.
Η Χριστιανοκοινωνική Ένωση της Βαυαρίας σχημάτισε μονοκομματική κυβέρνηση ύστερα από δώδεκα εκλογικές αναμετρήσεις στο σύνολο των τελευταίων δεκατριών. Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις, θα πέσει από το 47% που πήρε στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές στη Βαυαρία σε ένα ταπεινότερο 33%.
Η Βαυαρία εξακολουθεί να είναι το πιο επιτυχημένο από οικονομική άποψη κρατίδιο της Γερμανίας και σε αυτήν συγκεντρώνονται κολοσσοί της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας και της χημικής βιομηχανίας.
Οι Βαυαροί θεωρούν πλέον αυτονόητη την οικονομική επιτυχία και δίνουν προτεραιότητα σε άλλα ζητήματα, όπως είναι το προσφυγικό-μεταναστευτικό και η προστασία του περιβάλλοντος. Η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία αξιοποιεί σε βάρος της Χριστιανοκοινωνικής Ένωσης το προσφυγικό-μεταναστευτικό και αναμένεται να μπει για πρώτη φορά στην τοπική Βουλή, επιτυγχάνοντας διψήφιο ποσοστό. Μεγάλη έκπληξη αυτού του προεκλογικού αγώνα είναι οι Πράσινοι, οι οποίοι αξιοποιούν την κακή εικόνα των ηγετών της Χριστιανοκοινωνικής Ένωσης, οι οποίοι εμφανίζονται διχασμένοι και έχουν δύσκολες σχέσεις με τους Χριστιανοδημοκράτες της κ. Μέρκελ, όπως και την ανησυχία της κοινής γνώμης για την κλιματική αλλαγή.
Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, οι Πράσινοι μπορούν να επιτύχουν ποσοστό 18%, να αναδειχθούν σε δεύτερη δύναμη και να επιβάλουν στους Χριστιανοκοινωνιστές τον σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού.
Σε αντίθετη πορεία, οι Σοσιαλδημοκράτες υποχωρούν, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, στο 10% έως 12%.
Πυροδότηση εξελίξεων
Το αποτέλεσμα των εκλογών στη Βαυαρία μπορεί να πυροδοτήσει εξελίξεις στο σύνολο της Γερμανίας.
Αν η πτώση των Χριστιανοκοινωνιστών είναι της κλίμακας που προβλέπουν οι δημοσκόποι, θα υπάρξει σίγουρα αλλαγή στην ηγεσία της Χριστιανοκοινωνικής Ένωσης και μια νέα προσπάθεια συνεννόησης με τους Χριστιανοδημοκράτες της κ. Μέρκελ.
Παράλληλα, η ταπεινωτική ήττα του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στη Βαυαρία μπορεί να προκαλέσει αποχώρηση των Σοσιαλδημοκρατών από τον κυβερνητικό συνασπισμό με τους Χριστιανοδημοκράτες και τους Χριστιανοκοινωνιστές στο Βερολίνο, σε μια προσπάθεια να βάλουν τέλος στην εκλογική τους συρρίκνωση. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν την Εναλλακτική για τη Γερμανία να φτάνει και να ξεπερνά τα ποσοστά του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, που υποχωρούν προς το 17% με 18%, στο σύνολο της Γερμανίας.
Τις τοπικές εκλογές στη Βαυαρία θα ακολουθήσουν στα τέλη Οκτωβρίου οι τοπικές εκλογές στην Έσση, όπου πολλά θα εξαρτηθούν από την ισορροπία δυνάμεων μεταξύ Χριστιανοδημοκρατών και Πρασίνων, οι οποίοι συνεργάζονται στην τοπική κυβέρνηση.
Η κ. Μέρκελ ξεκίνησε την πρωθυπουργική της περίοδο το 2005 και έχει κερδίσει την τέταρτη τετραετία μέχρι το 2021. Δεν αποκλείεται όμως να οργανώσει σε ένα-δυο χρόνια τη διαδοχή της, για να βελτιώσει την προοπτική της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης, που υφίσταται κι αυτή τη φθορά της εξουσίας, όπως η Χριστιανοκοινωνική Ένωση στη Βαυαρία, με το εθνικό δημοσκοπικό ποσοστό της να υποχωρεί προς το 30%.
Οι πολιτικές εξελίξεις στη Γερμανία επηρεάζουν το σύνολο της Ε.Ε., εφόσον είναι η χώρα με τη μεγαλύτερη και ισχυρότερη οικονομία. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε για πολιτική αστάθεια στη Γερμανία, εφόσον οι Χριστιανοδημοκράτες και η Μέρκελ είναι και θα παραμείνουν κυρίαρχοι, όμως οι συνεχείς ανακατατάξεις σε τοπικό και ομοσπονδιακό επίπεδο δυσκολεύουν την ανάπτυξη πρωτοβουλιών για την αναγκαία επανεκκίνηση της διαδικασίας ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Σύγκρουση Ρώμης-Βρυξελλών
Πιο ρευστή είναι η κατάσταση στην Ιταλία, όπου εξελίσσεται μία εξαιρετικά σημαντική από οικονομική και πολιτική άποψη σύγκρουση μεταξύ Ρώμης και Βρυξελλών.
Στην Ιταλία έχουν σχηματίσει κυβέρνηση συνασπισμού οι ευρωσκεπτικιστές του Κινήματος Πέντε Αστέρων με τους αντιευρωπαίους της Λέγκας. Παλαιότερα είχαν σαν στόχο τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος με βασικό ερώτημα τη συνέχιση της παραμονής της Ιταλίας στο ευρώ, τώρα όμως οι ηγεσίες των δύο κυβερνητικών κομμάτων διαβεβαιώνουν ότι έχουν αποδεχτεί τους κανόνες και το πλαίσιο λειτουργίας της Ευρωζώνης.
Την πρωτοβουλία για τη σύγκρουση με τις Βρυξέλλες πήρε ο υπουργός Εσωτερικών και ηγέτης της Λέγκας κ. Σαλβίνι γύρω από το προσφυγικό-μεταναστευτικό. Υποστηρίζει ότι η Ιταλία αδικείται από την Ε.Ε. ως χώρα πρώτης υποδοχής προσφύγων και μεταναστών. Αποφάσισε, λοιπόν, να κλείσει τα λιμάνια της Ιταλίας σε πλοία ΜΚΟ που έχουν διασώσει πρόσφυγες και μετανάστες και τους υποδέχεται μόνο υπό τον όρο ότι θα έχει συμφωνηθεί εκ των προτέρων η κατανομή τους μεταξύ της Ιταλίας και άλλων κρατών της Ε.Ε.
Η τακτική του φέρνει συχνά σε δύσκολη θέση τις κυβερνήσεις της Γαλλίας, της Μάλτας και της Ισπανίας, οι οποίες καλούνται να αναλάβουν πρόσθετες υποχρεώσεις έναντι των προσφύγων και των μεταναστών. Η σκληρή του στάση επιβραβεύεται από τους Ιταλούς, εφόσον τα ποσοστά της Λέγκας έχουν εκτοξευτεί από λιγότερο από 18% που πήρε στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές σε περισσότερο από 30%, σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις. Η Ρώμη κέρδισε τον πρώτο γύρο της αναμέτρησης με τις Βρυξέλλες στο προσφυγικό-μεταναστευτικό, ο δεύτερος γύρος όμως έχει να κάνει με την οικονομία, όπου η κατάσταση είναι πιο σύνθετη και η Ρώμη έχει απέναντί της εκτός από τις Βρυξέλλες και τις αγορές.
Δημοσιονομική χαλάρωση
Η κυβέρνηση συνασπισμού της Ιταλίας προχωράει στη χαλάρωση της δημοσιονομικής της πολιτικής, σε μια προσπάθεια να εφαρμόσει το προεκλογικό της πρόγραμμα. Αυτό περιλαμβάνει, μεταξύ των άλλων, προτάσεις της Λέγκας για μείωση της φορολογίας μέσω της εφαρμογής ενιαίου φορολογικού συντελεστή, προτάσεις του Κινήματος Πέντε Αστέρων για χορήγηση επιδόματος 750 ευρώ στους Ιταλούς που το έχουν ανάγκη και ματαίωση της προγραμματισμένης από την προηγούμενη κυβέρνηση αύξησης των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης.
Η κεντροαριστερή κυβέρνηση που προηγήθηκε του συνασπισμού ευρωσκεπτικιστών και αντιευρωπαίων είχε προγραμματίσει δημοσιονομικό έλλειμμα 0,8% του ΑΕΠ το 2019, το οποίο με βάση τον νέο σχεδιασμό αυξάνεται σε 2,4% του ΑΕΠ.
Το έλλειμμα παραμένει κάτω από το όριο του 3% που προβλέπεται στα πλαίσια της ΟΝΕ, αναμένεται όμως να οδηγήσει, σε συνδυασμό με τις υπερβολικά αισιόδοξες κυβερνητικές εκτιμήσεις για οικονομική ανάπτυξη 2%, σε νέα αύξηση του χρέους του ιταλικού Δημοσίου. Η Ιταλία έχει μετά την Ελλάδα το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στην Ευρωζώνη, το οποίο αναλογεί σε 130% του ΑΕΠ.
Τα μηνύματα δημοσιονομικής χαλάρωσης που στέλνει η κυβέρνηση συνασπισμού προκαλούν τη θεαματική αύξηση των επιτοκίων και του spread για τα δεκαετή ομόλογα του ιταλικού Δημοσίου.
Οι διαφορές με την Ελλάδα
Η Ευρωζώνη μπαίνει σε φάση ιταλικής αναταραχής, αλλά αυτά που συμβαίνουν στην Ιταλία δεν έχουν μεγάλη σχέση με αυτά που συνέβησαν στην Ελλάδα το 2015.
Πρώτον, η ιταλική κυβέρνηση δεν φιλοδοξεί πλέον να διαλύσει την Ευρωζώνη, όπως επιχείρησαν Τσίπρας και Βαρουφάκης το πρώτο εξάμηνο του 2015.
Δεύτερον, η Ιταλία έχει την τρίτη σημαντικότερη οικονομία στην Ευρωζώνη, επομένως δεν μπορεί να ασκηθούν πιέσεις σε βάρος της με τη μέθοδο που ακολουθήθηκε στην περίπτωση της Ελλάδας χωρίς να δοκιμαστεί η αντοχή του ίδιου του οικοδομήματος της Ευρωζώνης.
Τρίτον, σημαντικό μέρος του χρέους του ιταλικού Δημοσίου βρίσκεται στα χέρια ιδιωτών, αποταμιευτών, γι’ αυτό είναι μικρότερη η εξάρτηση από τους ξένους πιστωτές. Με αυτό το σκεπτικό, η κυβέρνηση συνασπισμού προετοιμάζει ευνοϊκότερο φορολογικό καθεστώς για όσους επενδύουν τις αποταμιεύσεις τους σε ομόλογα του Δημοσίου.
Τέταρτον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και γενικότερα οι ευρωπαϊκοί θεσμοί εμφανίζονται σήμερα πολιτικά αποδυναμωμένοι λόγω του Brexit, που δημιούργησε ένα επικίνδυνο για την Ε.Ε. προηγούμενο, αλλά και της λήξης της πενταετούς θητείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 2019.
Το κρίσιμο ερώτημα είναι πώς θα κινηθούν οι πρωταγωνιστές στη σύγκρουση Ρώμης και Βρυξελλών. Εάν, δηλαδή, θα επιδιώξουν μια συνεννόηση ή μια κλιμάκωση ενόψει ευρωεκλογών.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επισημαίνει ότι ο κρατικός προϋπολογισμός της Ιταλίας πιθανότατα δεν θα εγκριθεί στη σημερινή του μορφή. Από την πλευρά της, η Ρώμη επιμένει ότι δεν θα κάνει εκπτώσεις στην εφαρμογή του προεκλογικού προγράμματος των δύο κυβερνητικών κομμάτων. Αναπτύσσεται μεταξύ τους ένας επικίνδυνος πολιτικός ανταγωνισμός. Η Λέγκα αύξησε εντυπωσιακά τα ποσοστά της με το προσφυγικό-μεταναστευτικό και διεκδικεί τη δημοσκοπική πρωτιά από το Κίνημα Πέντε Αστέρων, το οποίο πήρε 32% στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές.
Το Κίνημα Πέντε Αστέρων είναι αποφασισμένο να αντεπιτεθεί πιέζοντας για την εφαρμογή των φιλολαϊκών μέτρων, όπως η χορήγηση εισοδηματικού επιδόματος, που είναι μέρος του δικού του προγράμματος. Η κατάσταση θα μπορούσε να εκτονωθεί, σε μεγάλο βαθμό, εάν ο κυβερνητικός συνασπισμός αποφάσιζε τη σταδιακή εφαρμογή του οικονομικού, κοινωνικού του προγράμματος, ώστε το δημοσιονομικό έλλειμμα να κινηθεί κάτω από το 2% του ΑΕΠ και κοντά στο 1,6% του ΑΕΠ που είχε προτείνει ο μετριοπαθής υπουργός Οικονομικών κ. Τρία. Οι Ιταλοί ηγέτες, όμως, μπορεί να μην ενδιαφέρονται τόσο για την οικονομική διαχείριση όσο για την αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Αναφέρονται συνεχώς στη γραφειοκρατία των Βρυξελλών, που κατά την άποψή τους είναι απομονωμένη σε ένα πολιτικό, θεσμικό «μπούνκερ», και προειδοποιούν ότι το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών του Μαΐου θα αλλάξει δραστικά τον συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων, τη σύνθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η Ευρώπη, έτσι όπως τη γνωρίζουμε, τελειώνει.
Ο Σαλβίνι πρόβαλε την ευρωσυμμαχία του με την κ. Λεπέν της γαλλικής άκρας Δεξιάς –Εθνικός Συναγερμός, πρώην Εθνικό Μέτωπο– και αναμένεται να δώσει προτεραιότητα στην πολιτική έναντι της οικονομικής διαχείρισης. Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν πιθανή την προσφυγή σε νέες εκλογές στην Ιταλία με στόχο να εξουθενωθούν πολιτικά τα κόμματα της αντιπολίτευσης προτού οι τακτικοί ελιγμοί του Σαλβίνι και του Ντι Μάγιο αρχίσουν να έχουν αρνητικά οικονομικά αποτελέσματα που θα περνάνε στην οικονομική και κοινωνική καθημερινότητα των πολιτών.
Η σύγκρουση Ρώμης-Βρυξελλών μπορεί να αποδειχθεί καθοριστική για το μέλλον της Ε.Ε., εφόσον συνδυάζεται χρονικά με τη διαδικασία του Brexit και τη ρήξη στις σχέσεις των Βρυξελλών με τη Βαρσοβία και τη Βουδαπέστη.
Νέα δύναμη με Μακρόν
Σε αυτό το σύνθετο περιβάλλον προβάλλει σαν παράγοντας σταθεροποίησης ο Πρόεδρος της Γαλλίας κ. Μακρόν. Δεν τα πηγαίνει ιδιαίτερα καλά στο εσωτερικό της χώρας του και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η δημοτικότητά του πέφτει με ταχύτερο ρυθμό και από τη δημοτικότητα του σοσιαλιστή προκατόχου του κ. Ολάντ, ο οποίος πέρασε από την πολιτική παντοδυναμία στο πολιτικό περιθώριο.
Επιπλέον, κορυφαίοι υπουργοί εγκαταλείπουν την κυβέρνηση, με το σκεπτικό ότι δεν μπορούν να προσφέρουν στο πολιτικό, διοικητικό πλαίσιο που έχει δημιουργηθεί. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο Μακρόν στον ανασχηματισμό της κυβέρνησης του πρωθυπουργού κ. Φιλίπ δείχνουν την απώλεια δυναμικής που χαρακτηρίζει την προεδρία του.
Σε επίπεδο Ε.Ε., ο Πρόεδρος Μακρόν παραμένει μεγάλη δύναμη στον χώρο των Φιλελευθέρων και φιλοδοξεί να ηγηθεί ενός σχήματος το οποίο, εάν όλα πάνε σύμφωνα με τον σχεδιασμό, θα αναδειχθεί σε δεύτερη σημαντικότερη δύναμη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μετά το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, στο οποίο ανήκει η ΝΔ.
Σύμφωνα με συγκλίνουσες πληροφορίες –χαρακτηριστικό το ρεπορτάζ του Politico–, o Πρόεδρος Μακρόν έχει έρθει σε συνεννόηση με τον φιλελεύθερο πρωθυπουργό της Ολλανδίας κ. Ρούτε για τον σχηματισμό μιας νέας πολιτικής δύναμης. Σε αυτήν θα περιλαμβάνονται τα κόμματα που ανήκουν στη Συμμαχία Φιλελευθέρων και Δημοκρατών για την Ευρώπη (ALDE), με στόχο τη δημιουργία νέας πολιτικής ομάδας αμέσως μετά τις ευρωεκλογές.
Οι πολιτικοί που κινούνται στον φιλελεύθερο χώρο ελέγχουν 8 από τις 27 κυβερνήσεις που εκπροσωπούνται στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όσες και το ΕΛΚ.
Εάν ο Μακρόν καταφέρει να δώσει μια νέα δυναμική στους Φιλελεύθερους, τους βγάλει από το πλαίσιο στο οποίο κινούνται σε αναζήτηση μιας νέας ευρωπαϊκής πλατφόρμας και βάλει στο παιχνίδι νέες σημαντικές δυνάμεις όπως οι Ciudadanos της Ισπανίας, θα αναδειχθεί μια νέα σημαντική πολιτική δύναμη που θα λειτουργήσει σταθεροποιητικά για την Ε.Ε. και ενισχυτικά για την προοπτική της.
Προς ένα νέο τοπίο
Μπορούμε να συνοψίσουμε το υπό διαμόρφωση νέο ευρωπαϊκό πολιτικό τοπίο ως εξής:
Διατήρηση της πρώτης θέσης από το ΕΛΚ, στο οποίο ανήκει η ΝΔ, το οποίο όμως θα πληρώσει αρκετά ακριβά την αποδυνάμωση των Ρεπουμπλικάνων στη Γαλλία και της Φόρτσα Ιτάλια του Μπερλουσκόνι στην Ιταλία.
Το ΕΛΚ έχει 219 έδρες στο Ευρωκοινοβούλιο των 751 εδρών και αναμένεται να υποχωρήσει στις 180-190 έδρες στο νέο Ευρωκοινοβούλιο των 705 εδρών, το οποίο δεν θα περιλαμβάνει εκπροσώπους του Ηνωμένου Βασιλείου λόγω Βrexit.
Οι Σοσιαλιστές και οι κεντροαριστεροί σύμμαχοί τους είναι σε μεγάλη πτώση, η οποία ενισχύεται λόγω της αποχώρησης του ισχυρού βρετανικού Εργατικού Κόμματος λόγω Brexit. Οι Σοσιαλιστές αντιμετωπίζουν στρατηγικό δίλημμα, εφόσον η κυβερνητική συνεργασία με την κεντροδεξιά τούς φθείρει, ενώ το άνοιγμα προς την κεντροαριστερά μπορεί να αποδειχθεί περιπετειώδες.
Τρίτον, η νέα μεγάλη δύναμη είναι ο Μακρόν και η διαγραφόμενη συμμαχία του με την ομάδα των Φιλελευθέρων, η οποία θα μπει σε διαδικασία πολιτικού μετασχηματισμού και διεύρυνσης. Εάν το πείραμα Μακρόν-Φιλελευθέρων πετύχει, οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις θα ανασυνταχθούν και θα αποκτήσουν νέες δυνατότητες.
Η ΝΔ και προσωπικά ο Κυριάκος Μητσοτάκης δείχνουν πολύ καλά τοποθετημένοι, εφόσον αναμένεται να ενισχύσουν τον ρόλο τους στο εσωτερικό του ΕΛΚ, ενώ ο κ. Μητσοτάκης έχει πολλές κοινές θέσεις για την οικονομία και την Ε.Ε. με τον Πρόεδρο της Γαλλίας κ. Μακρόν.
Τέταρτον, αναμένεται ενίσχυση των δυνάμεων των δεξιόστροφων ευρωσκεπτικιστών και των ακροδεξιών αντιευρωπαίων, εξέλιξη που θα επιβάλει τη συνεννόηση μεταξύ του ΕΛΚ, του Μακρόν και των Φιλελευθέρων και της δεξιάς πτέρυγας των Σοσιαλιστών για να υπάρχει σταθερή πλειοψηφία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, η οποία θα σπρώξει τις ευρωπαϊκές εξελίξεις στη σωστή κατεύθυνση.
Πέμπτον, οι δυνάμεις των Πρασίνων βρίσκονται σε φάση ευρωπαϊκής υποχώρησης, με βασική εξαίρεση τους Πράσινους της Γερμανίας. Επίσης, οι δυνάμεις της Αριστεράς είναι σε φάση στασιμότητας ή και υποχώρησης, με βασική εξαίρεση το κόμμα του κ. Μελανσόν Ανυπότακτη Γαλλία, το οποίο έχει ανοιχτούς λογαριασμούς με τον κ. Τσίπρα και ζητεί την αποπομπή του ΣΥΡΙΖΑ από την Ευρωαριστερά.
Όλα δείχνουν ότι η Ε.Ε. έχει μπει σε φάση μεγάλων πολιτικών ανακατατάξεων, οι οποίες θα οδηγήσουν σε ένα εντελώς διαφορετικό Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και μια διαφορετική Ευρωπαϊκή Επιτροπή από τη σημερινή, μέσα από σκληρές πολιτικές συγκρούσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.
