Η ιταλική κρίση αυξάνει το ελληνικό ρίσκο - Free Sunday
Η ιταλική κρίση αυξάνει το ελληνικό ρίσκο
Η κυβέρνηση Τσίπρα έκανε μισή δουλειά στο τρίτο πρόγραμμα-μνημόνιο.

Η ιταλική κρίση αυξάνει το ελληνικό ρίσκο

Τη Δευτέρα, την Τρίτη και την Τετάρτη ήμουν στη Ρώμη για επαφές, στο πλαίσιο αποστολής της Επιτροπής Οικονομικών και Νομισματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες, με βασικό θέμα την πορεία και την προοπτική της ιταλικής οικονομίας. Οι αποστολές της Επιτροπής Οικονομικών είναι πάντα υψηλού επιπέδου. Είχαμε την ευκαιρία να ανταλλάξουμε απόψεις με τους κορυφαίους τραπεζίτες της Ιταλίας, με εκπροσώπους ασφαλιστικών εταιρειών, με τον διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Ιταλίας κ. Βίσκο, με τον υπουργό Οικονομικών κ. Τρία, τους επικεφαλής του Γραφείου Προϋπολογισμού της Βουλής και ειδικούς με πολύ καλή γνώση της ιταλικής οικονομίας, ιδιαίτερα του ιδιωτικού τομέα.

Μεγάλες δυνατότητες

Διαπίστωσα τις μεγάλες δυνατότητες της ιταλικής οικονομίας ύστερα από χρόνια δύσκολης αλλά επιτυχημένης προσαρμογής.

Η ιταλική οικονομία είναι εντυπωσιακά εξωστρεφής και εμφανίζει σημαντικό εμπορικό πλεόνασμα.

Το ποσοστό της συμμετοχής της ιταλικής βιομηχανίας στη διαμόρφωση του ΑΕΠ είναι από τα υψηλότερα στην Ε.Ε. μετά της Γερμανίας.

Τις τελευταίες δεκαετίες η Ιταλία εμφανίζει σταθερά πρωτογενές δημοσιονομικό πλεόνασμα. Η Ιταλία έχει καθαρή συνεισφορά στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, κατά συνέπεια δεν έχει ελληνικού τύπου εξάρτηση από τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις.

Η εξυγίανση του χαρτοφυλακίου των ιταλικών τραπεζών έχει προχωρήσει πολύ, όπως δείχνει η μεγάλη υποχώρηση των κόκκινων δανείων και η πολύ μικρή δημιουργία νέων κόκκινων δανείων. Επιπλέον, το μεγαλύτερο μέρος του ιταλικού δημόσιου χρέους βρίσκεται σε ιταλικά χέρια και οι επιδόσεις των Ιταλών σε ό,τι αφορά την αποταμίευση είναι πολύ καλές.

Τρία είναι τα βασικά προβλήματα της ιταλικής οικονομίας. Το μεγάλο δημόσιο χρέος, το οποίο ξεπερνάει το 130% του ΑΕΠ, είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στην Ευρωζώνη μετά το ελληνικό.

Η έλλειψη δυναμικής ανάπτυξης, που έχει ως αποτέλεσμα να κινείται ακόμη το ΑΕΠ της χώρας σε κατώτερα από τα προ κρίσης επίπεδα. Μόνο η Ελλάδα και η Ιταλία δεν έχουν καλύψει τις μεγάλες απώλειες που είχαν λόγω της κρίσης. Στην περίπτωση της Ιταλίας η απόσταση που πρέπει να καλυφθεί είναι μικρή, ενώ στην περίπτωση της Ελλάδας είναι τεράστια, της τάξης του 23% του ΑΕΠ.

Ο συνδυασμός δύσκολων μέτρων προσαρμογής και αναιμικής ανάπτυξης έχει οξύνει τα κοινωνικά προβλήματα και τη λαϊκή δυσαρέσκεια με τις προηγούμενες κεντροδεξιές και κεντροαριστερές κυβερνήσεις. Ο κόσμος στράφηκε προς το Κίνημα Πέντε Αστέρων, το οποίο είχε έντονα χαρακτηριστικά λαϊκισμού, και προς τη Λέγκα, που είχε ακροδεξιά χαρακτηριστικά. Τα δύο κόμματα πήγαν στις εκλογές καταγγέλλοντας το ένα το άλλο. Στη συνέχεια σχημάτισαν κυβερνητικό συνασπισμό και δείχνουν κυρίαρχα, εφόσον το άθροισμα των δημοσκοπικών τους ποσοστών είναι της τάξης του 60%, με τον Σαλβίνι της Λέγκας να είναι κυρίαρχη προσωπικότητα και να έχει μετατρέψει το 18% που πήρε η Λέγκα στις βουλευτικές εκλογές σε δημοσκοπικό ποσοστό της τάξης του 30%.

Μεγάλοι κίνδυνοι

Ο Σαλβίνι ξεκίνησε την αντιπαράθεσή του με τις Βρυξέλλες από το προσφυγικό-μεταναστευτικό, το οποίο χειρίζεται ως υπουργός Εξωτερικών. Τώρα η αναμέτρηση μεταφέρεται στον οικονομικό τομέα, καθώς η κυβέρνηση συνασπισμού προωθεί την εφαρμογή του προγράμματος στη βάση του οποίου πήρε την εντολή από τον λαό.

Ματαιώνει την προγραμματισμένη από την προηγούμενη κυβέρνηση αύξηση του ΦΠΑ. Ματαιώνει επίσης την προγραμματισμένη αύξηση των ηλικιακών ορίων συνταξιοδότησης. Προχωράει στη σταδιακή εφαρμογή ενιαίου φορολογικού συντελεστή, περιορίζοντας το φορολογικό φορτίο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, μαζί και τα φορολογικά έσοδα του Δημοσίου. Καθιερώνει εισοδηματική ενίσχυση 750 ευρώ τον μήνα για κατηγορίες φτωχών πολιτών και κυρίως ανέργων.

Το οικονομικό πρόγραμμα της κυβέρνησης δεν έχει αποσαφηνιστεί, εφόσον υπάρχουν διαφορές απόψεων μεταξύ των δύο κυβερνητικών κομμάτων και ο υπουργός Οικονομικών κ. Τρία προσπαθεί να κινηθεί σε ένα πολιτικό ναρκοπέδιο μεταξύ των κυβερνητικών κομμάτων, που τον θέλουν πιο τολμηρό, και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που απαιτεί άμεση προσαρμογή της οικονομικής πολιτικής στους κανόνες της Ευρωζώνης.

Με βάση το κυβερνητικό πρόγραμμα, το δημοσιονομικό έλλειμμα θα αυξηθεί το 2019 από 0,8% που είχε προγραμματίσει η προηγούμενη κυβέρνηση σε 2,4% του ΑΕΠ. Το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής αρνείται να προσυπογράψει το κυβερνητικό πρόγραμμα, θεωρώντας ότι στηρίζεται σε υπερβολικά αισιόδοξες εκτιμήσεις για την οικονομική ανάπτυξη. Η κυβέρνηση προβλέπει ανάπτυξη της τάξης του 1,5% για το 2019, οι περισσότεροι διεθνείς οργανισμοί και ειδικοί την τοποθετούν γύρω στο 1%.

Το τρίτο τρίμηνο του 2018 η ιταλική οικονομία ήταν περίπου στάσιμη σε σχέση με το δεύτερο τρίμηνο και γι’ αυτό ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης έπεσε στο 0,8%.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απορρίπτει και αυτή τον προϋπολογισμό της ιταλικής κυβέρνησης για το 2019, θεωρώντας ότι δεν αντιμετωπίζει το λεγόμενο διαρθρωτικό έλλειμμα, στηρίζεται σε υπερβολικά αισιόδοξες εκτιμήσεις και θα ξαναβάλει το χρέος του ιταλικού Δημοσίου σε ανοδική τροχιά.

Η κόντρα Ρώμης-Βρυξελλών ανεβάζει το κόστος δανεισμού του ιταλικού Δημοσίου και ρίχνει την αξία των ιταλικών ομολόγων. Εάν συνεχιστεί αυτή η αρνητική εξέλιξη, θα υπάρξουν τρεις τουλάχιστον ιταλικές τράπεζες που θα δουν την αξία των ομολόγων τους και των ιδίων κεφαλαίων τους να μειώνεται και στη συνέχεια θα κινδυνεύσουν από κρίση ρευστότητας.

Η ιταλική κυβέρνηση εμφανίζεται συγκρατημένα αισιόδοξη και θεωρεί ότι σταδιακά η ανησυχία των επενδυτών θα περιοριστεί, μαζί με το spread. Η Κεντρική Τράπεζα επισημαίνει την ανάγκη συνέχισης των διαρθρωτικών αλλαγών. Οι εκπρόσωποι του χρηματοπιστωτικού τομέα θεωρούν ότι οι ιταλικές τράπεζες και ασφαλιστικές εταιρείες μπορούν να αντέξουν στους όποιους κλυδωνισμούς. Οι περισσότεροι ειδικοί, όμως, καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η συνέχιση της κόντρας Ρώμης-Βρυξελλών, εκτός από τα επιτόκια δανεισμού και τη ρευστότητα, θα επηρεάσει αρνητικά τα επενδυτικά σχέδια των επιχειρήσεων, ρίχνοντας κι άλλο τον ρυθμό ανάπτυξης και την απασχόληση.

Μέχρι τις ευρωεκλογές

Απ’ ό,τι φαίνεται, η ασυνεννοησία μεταξύ Ρώμης και Βρυξελλών θα συνεχιστεί μέχρι τις ευρωεκλογές.

Τα κυβερνητικά κόμματα εκτιμούν ότι η προώθηση των μέτρων που έχουν ψηφιστεί ενισχύει την πολιτική τους θέση και θα τους εξασφαλίσει ένα πολύ καλό ευρωεκλογικό αποτέλεσμα. Ο συλλογισμός τους βασίζεται στην εκτίμηση, η οποία βέβαια μπορεί να διαψευστεί από τις εξελίξεις, ότι η άνοδος των επιτοκίων δανεισμού δεν θα είναι καταστροφική, όπως ήταν στην Ελλάδα το 2010, και δεν θα οδηγήσει σε κρίση ρευστότητας τις τράπεζες.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από την πλευρά της, ανεβάζει τους τόνους, θέλοντας να περάσει μήνυμα εφαρμογής των κανόνων της Ευρωζώνης, σε μια περίοδο κατά την οποία δείχνει μεγάλη ευελιξία έναντι χωρών όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Ελλάδα. Η αυστηρότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μπορεί να έχει σχέση και με την προσπάθειά της να ανακόψει την πολιτική άνοδο των δεξιόστροφων ευρωσκεπτικιστών και αντιευρωπαίων ενόψει ευρωεκλογών. Δεν είναι βέβαιο ότι η σκληρή γλώσσα που χρησιμοποιεί έναντι της ιταλικής κυβέρνησης θα έχει το επιδιωκόμενο πολιτικό αποτέλεσμα.

Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα της Ευρωζώνης που κινδυνεύει να πληρώσει ακριβά την ιταλική αναταραχή. Το επιτόκιο στο δεκαετές ομόλογο του ιταλικού Δημοσίου κινείται γύρω στο 3,5%, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά το επιτόκιο στο δεκαετές ομόλογο του ελληνικού Δημοσίου και το κρατάει γύρω στο 4,2%.

Τα αντίστοιχα επιτόκια για τα δεκαετή ομόλογα είναι κάτω από το 1% στην Ιρλανδία, λίγο πάνω από το 1,5% στην Ισπανία και κάτω από το 2% στην Πορτογαλία, που μέχρι το 2014 είχε συγκρίσιμες με την Ελλάδα οικονομικές επιδόσεις.

Οι μεγάλες διαφορές στα επιτόκια δείχνουν ότι η ιταλική αναταραχή ανεβάζει, στην αντίληψη των επενδυτών και των κερδοσκόπων, το ρίσκο μόνο στην περίπτωση της Ελλάδας, ενώ δεν επηρεάζει τους υπολογισμούς τους για Ιρλανδία, Ισπανία και Πορτογαλία.

Ο πρόχειρος τρόπος με τον οποίο εφάρμοσε η κυβέρνηση Τσίπρα το τρίτο πρόγραμμα-μνημόνιο και η έξοδος από αυτό χωρίς να έχει γίνει η αναγκαία προετοιμασία κάνει ευάλωτη την ελληνική οικονομία στην ιταλική αναταραχή.