Ελευσίνα: Το μπαρουτάδικο και η πόλη
Η πάλαι ποτέ αυτοκρατορία του Ελληνικού Πυριτιδοποιείου-Καλυκοποιείου (ΠΥΡΚΑΛ) είναι μια ιστορία που πραγματικά αξίζει για ταινία. Η ΠΥΡΚΑΛ αποτέλεσε τον κύριο προμηθευτή πυρομαχικών των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων, ενώ στις εξαγωγές των προϊόντων της σε ολόκληρο τον κόσμο περιλαμβάνεται και το πολεμικό υλικό προς τη δημοκρατική παράταξη της εμπόλεμης Ισπανίας κατά τον εμφύλιο του 1936-1939.
Η πρώτη ελληνική πολεμική βιομηχανία και ταυτόχρονα η μεγαλύτερη στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή παίρνει μεγάλη ανοδική πορεία από το 1934, από τότε δηλαδή που την αναλαμβάνει ο διάσημος Μικρασιάτης επιχειρηματίας Πρόδρομος «Μποντός» Μποδοσάκης, κάνοντας στην Εθνική Τράπεζα μια προσφορά που δεν μπορούσε να αρνηθεί: «Επειδή δεν έχω να σας πληρώσω τώρα αμέσως», τους πρότεινε, «αγοράζω τις μετοχές της στο τριπλάσιο και σας τις αφήνω ενέχυρο – άμα πετύχω, η Τράπεζα παίρνει τρεις φορές τα λεφτά της, αν αποτύχω, μόνο εγώ χάνω». Όλα αυτά το 1934, τη χρονιά που πεθαίνει ο στρατάρχης Χίντενμπουργκ και οι ναζί συμπληρώνουν ήδη έναν χρόνο στη γερμανική εξουσία. Οι συνειρμοί για την επιχειρηματική ευφυΐα του Μποδοσάκη είναι αναπόφευκτοι.
Βιομηχανία δίπλα στην πόλη
Οι ελληνικές πόλεις που συζούν με βιομηχανικές εγκαταστάσεις είναι αρκετές και σχεδόν όλες αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα περιβαλλοντικής ασφάλειας και ποιότητας ζωής. Δυστυχώς, στην Αθήνα, στη Βόρεια Ελλάδα, στην Πελοπόννησο και στη Στερεά τα απομεινάρια της άλλοτε ακμάζουσας ελληνικής βιομηχανίας έχουν να επιδείξουν μόνο κουφάρια και ίχνη παλαιού μεγαλείου. Όμως η εμφάνιση, η άνοδος και η πτώση μιας δεσπόζουσας χρήσης σαν τη βιομηχανία αφήνει κενά – όχι μόνο στον κοινωνικό αλλά και στον πολεοδομικό ιστό.
Δίπλα στην ιστορική και μεγαλοπρεπή πόλη της Ελευσίνας βρίσκονται εγκαταστάσεις της ΠΥΡΚΑΛ, η οποία, μετά από δεκαετίες ακμής, ακολουθώντας τη φθίνουσα πορεία που η Ιστορία τής επιφύλαξε, έπαψε τη λειτουργία της. Το 2016 η έκταση των 450 στρεμμάτων της ΠΥΡΚΑΛ αγοράστηκε από τα ΕΛΠΕ με σκοπό, όπως δήλωσε ο πρόεδρός τους, «να δημιουργηθεί μια νεκρή ζώνη μεταξύ του διυλιστηρίου των ΕΛΠΕ και του αστικού ιστού των Δήμων Μάνδρας και Ελευσίνας». Πρόκειται για μια πραγματικά χρήσιμη ρύθμιση που έρχεται να καλύψει υπαρκτά, μετρήσιμα πολεοδομικά και περιβαλλοντικά ελλείμματα.
Όμως μια εταιρεία πετρελαιοειδών, πέρα από τις υποχρεώσεις που επιβάλλονται από το ισχύον νομικό πλαίσιο και τις αρχές εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, δεν έχει σαν αποστολή της τις πολεοδομικές ρυθμίσεις ή τη στρατηγική προστασίας του περιβάλλοντος. Η καταμέτρηση των ελλειμμάτων σε κοινόχρηστους χώρους και σε υποδομές, αλλά και οι δράσεις για την αναβάθμιση του περιβάλλοντος, είναι αντικείμενο των τοπικών κοινωνιών και της αυτοδιοίκησης. Οι τοπικές κοινωνίες μέσω της αυτοδιοίκησης είναι όχι μόνο οι αρμόδιες αλλά και οι πλέον ικανές να προτείνουν κοινά αποδεκτές λύσεις και να τις θεσμοθετήσουν μέσα από την έγκριση Τοπικών Χωρικών Σχεδίων, παλιότερα ΓΠΣ ή ΣΧΟΟΑΠ.
Στην περίπτωση της Ελευσίνας, εκκρεμεί να βρεθούν κοινά αποδεκτές και σύννομες λύσεις για την αξιοποίηση και την ενσωμάτωση στην πόλη ενός σημαντικού τοπόσημου της βιομηχανικής ιστορίας, της ΠΥΡΚΑΛ. Σε συνεργασία με τους κοινωνικούς εταίρους, μπορεί (και πρέπει) να διατυπωθεί πρόταση αξιοποίησης του ιδιαίτερου κτιριακού αποθέματος για σύγχρονες λειτουργίες και δραστηριότητες, η οποία, αφού κατοχυρωθεί θεσμικά, θα συμπληρώσει τις υποδομές που έχει ανάγκη η πόλη για να βγάλει πέρα την ανηφορική αναπτυξιακά περίοδο που έρχεται. Εκτός αυτού, οφείλει να διασφαλιστεί επαρκής ζώνη ασφάλειας και προστασίας του πολεοδομικού ιστού, κάτι που αποτελεί ανάγκη όχι μόνο της Ελευσίνας αλλά και της Μαγούλας, καθώς και της Μάνδρας.
