Η δημοκρατία της πολεοδομημένης γης

Οι πόλεις, μικρές ή μεγάλες, είναι ιδιαίτερα πολύπλοκα συστήματα, παρά το γεγονός ότι ο θεμελιώδης προορισμός τους είναι απλούστατος, η εξυπηρέτηση των αναγκών του ανθρώπου. Με τέτοιον προορισμό, θα περίμενε κανείς να σεβόμαστε τις πόλεις μας περισσότερο. Άλλωστε ο Ευριπίδης, αναφερόμενος στην Αλκιβιάδη, έλεγε ότι η πρώτη προϋπόθεση της επιτυχίας είναι να γεννηθείς σε μια λαμπρή πόλη.

Όταν όλα πηγαίνουν καλά, οι άνθρωποι προκόβουν παράγοντας πλούτο, το χρήμα είναι φθηνό και όλοι σπεύδουν να μας δανείσουν (αφού ο τόκος είναι σίγουρος), κάνοντας το χρήμα ακόμα φθηνότερο. Στην περίμετρο αυτού του «ενάρετου κύκλου», όπου η μια καλοσύνη διαδέχεται την άλλη, οι πόλεις μεγαλώνουν χωρίς να λογαριάζουμε το κόστος, αλλά και χωρίς πάντα να εκσυγχρονίζονται. Από αυτές τις περιόδους ευμάρειας πέρασαν σχεδόν όλες οι ελληνικές πόλεις, άλλες περισσότερο, άλλες λιγότερο.

Όμως, ενώ είχαμε την υποχρέωση, δεν φροντίσαμε για το αβέβαιο μέλλον. Αντίθετα, χρησιμοποιήσαμε με τρόπο ασυλλόγιστο το σπάνιο μεσογειακό περιβάλλον, που από μόνο του αποτελεί αξία με μεγαλύτερη αντοχή στον χρόνο απ’ ό,τι το χρήμα.

Συχνά ξεχνάμε ότι η επιφάνεια της ελληνικής γης δεν είναι ανεξάντλητη, αντίθετα είναι μικρή και σε μεγάλο μέρος της δυσπρόσιτη. Για να αξιοποιήσουμε αυτή τη λιγοστή γη που διαθέτουμε, έχουμε, περισσότερο από μεγαλύτερες χώρες, την υποχρέωση να μελετάμε και να σχεδιάζουμε το μέλλον προσεκτικότερα.

Σήμερα, περισσότερο από άλλες εποχές, έχουμε μπροστά μας την ανηφόρα της δημιουργίας θέσεων εργασίας και αύξησης του ΑΕΠ. Έχει υπολογιστεί ότι, με τις ευνοϊκότερες προϋποθέσεις, έχουμε άμεση ανάγκη από παραγωγικές επενδύσεις αξίας πάνω από 100 δισ. ευρώ μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια.

Όμως οι επενδύσεις καταναλώνουν γη και φυσικούς πόρους για να φιλοξενήσουν εγκαταστάσεις και υποδομές. Η γη, όμως, αξιοποιείται όχι όπως μας την παρέδωσε η φύση, αλλά ρυθμισμένη και πολεοδομημένη, με συγκεκριμένους όρους και κανόνες, που να ισχύουν χωρίς προϋποθέσεις και εξαιρέσεις. Διαφορετικά, η κατανάλωση της γης γίνεται με τρόπο σπάταλο και το αποτέλεσμα είναι ασύμφορο.

Η έλλειψη ενιαίων, κατανοητών απ’ όλους και κοινά αποδεκτών χωροταξικών και πολεοδομικών κανόνων δεν είναι απλώς μια ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Η έλλειψη τέτοιων κανόνων είναι παράλληλα βασικό εμπόδιο στην υλοποίηση επενδύσεων και ταυτόχρονα αιτία απώλειας της εμπιστοσύνης στο κράτος και στις δομές του. Σε αυτό το σημείο πάντα υστερούσαμε.

Επιπλέον, η χωρίς σχεδιασμό και ανισόρροπη ανάπτυξη δεν είναι μόνο αποκομμένη από τις ανάγκες της οικονομικής πραγματικότητας: η ασύμμετρη ανάπτυξη τελικά απωθεί τις επενδύσεις, καταστρέφει το περιβάλλον και προκαλεί ασφυξία στις μεγάλες πόλεις, που «καταπίνουν» οικονομικά και δημογραφικά τις μικρότερες γύρω τους. Με δυο λόγια, η ανισόρροπη ανάπτυξη είναι βαθύτατα αντιδημοκρατική.

Ο Αϊζενχάουερ θεωρούσε τα σχέδια άχρηστα, αλλά τον σχεδιασμό απαραίτητο. Και φυσικά είχε δίκιο. Με τον ίδιο τρόπο που τα διπλωμένα ρούχα πιάνουν λιγότερο χώρο στην ντουλάπα απ’ ό,τι τα τσαλακωμένα, έτσι και οι άτακτα διασπαρμένες εγκαταστάσεις και υποδομές απαιτούν περισσότερη γη απ’ όση πραγματικά χρειάζονται, καταναλώνουν περισσότερους πόρους απ’ όσους όντως έχουν ανάγκη και, τελικά, στοιχίζουν πολύ ακριβότερα απ’ όσο αντέχουμε.