Τι άλλαξε στα ΜΜΕ: Μία δεκαετία μεγάλων ανατροπών

Όταν ξεκίνησε η «Free Sunday» την πορεία της, το 2008, είχε να αντιμετωπίσει πανίσχυρα εκδοτικά συγκροτήματα τα οποία είχαν ραδιοτηλεοπτική υποστήριξη στα πλαίσια ισχυρών ομίλων ΜΜΕ.

Παγκόσμια πρωτοτυπία

Η «Free Sunday» αποτέλεσε παγκόσμια πρωτοτυπία, με την έννοια ότι ήταν προέκταση της καθημερινής δωρεάν διανεμόμενης εφημερίδας «City Press», αλλά αναπτύχθηκε σπάζοντας όλους τους κανόνες που σχετίζονται με τις εκδόσεις free press διεθνώς.

Πρώτον, επειδή ήταν έκδοση του Σαββατοκύριακου, έφυγε από το δίκτυο του μετρό, το οποίο αποτελεί τη βάση για την κυκλοφορία των δωρεάν διανεμόμενων εφημερίδων.

Πήγε στα καφέ, σε σημεία με μεγάλο εμπορικό ενδιαφέρον, στη διασταύρωση κεντρικών λεωφόρων, ακόμη και στα διόδια, για να καλύψει την έξοδο των εκδρομέων το Σαββατοκύριακο.

Με την κίνηση αυτή, η οποία βέβαια έχει σημαντικό κόστος, προσπάθησε να συνδυάσει την υψηλή κυκλοφορία με την αναγνωσιμότητα και την ποιότητα του αναγνωστικού κοινού.

Δεύτερον, η «Free Sunday» αναπτύχθηκε στο πρότυπο της «City Press». Δεν περιορίστηκε σε εμπορικού ενδιαφέροντος ή χαλαρή ύλη, όπως είναι ο κανόνας για τις εκδόσεις free press διεθνώς, αλλά έδωσε έμφαση στην ποιότητα και στην ανάλυση των οικονομικών, πολιτικών, κοινωνικών και διεθνοπολιτικών εξελίξεων.

Ήταν η πιο σοβαρή και πλήρης έκδοση δωρεάν διανεμόμενης εφημερίδας στην Ε.Ε.

Τρίτον, οι κανόνες του ανταγωνισμού επέβαλαν στη «Free Sunday» να αναπτυχθεί πέρα από τα όρια της Αθήνας. Η διανομή κάλυπτε Αθήνα - Πειραιά - Θεσσαλονίκη και στις περιόδους διαφημιστικής άνθησης άλλα 14 αστικά κέντρα. Ουσιαστικά είχαμε μία σαββατοκυριακάτικη δωρεάν διανεμόμενη εφημερίδα με πανελλαδικές φιλοδοξίες, ενώ οι εφημερίδες αυτού του τύπου διανέμονται διεθνώς σε επίπεδο πόλης και με βάση το δίκτυο του μετρό.

Πλήρης ανατροπή

Το περιβάλλον των ΜΜΕ στο οποίο ξεκίνησε την πορεία της η «Free Sunday» το 2008 δεν έχει καμία σχέση με τη σημερινή κατάσταση.

Το free press έχασε στην Ελλάδα την καθημερινή του διάσταση λόγω της οικονομικής κρίσης και της πτώσης των διαφημιστικών εσόδων.

Η «Metro» σταμάτησε να εκδίδεται στην Αθήνα το 2012, εφόσον η πολυεθνική εκδοτική επιχείρηση που την εκδίδει σε περισσότερες από 60 πόλεις στον κόσμο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η προσπάθεια που ξεκίνησε στην Αθήνα το 2000 με την έναρξη λειτουργίας του μετρό δεν μπορούσε να συνεχιστεί λόγω έλλειψης διαφημιστικών εσόδων.

Στο ίδιο συμπέρασμα καταλήξαμε στη «City Press» το 2013, αφού εξαντλήσαμε όλες τις δυνατότητες και αναλάβαμε μεγάλες οικονομικές υποχρεώσεις που επιβαρύνουν ακόμη τη «Free Sunday».

Δραματικές ήταν και οι αλλαγές στη σαββατοκυριακάτικη αγορά των εφημερίδων, όπου οι κυκλοφορίες έπεσαν σε χαμηλά επίπεδα λόγω της οικονομικής αδυναμίας των νοικοκυριών.

Η «Free Sunday» φροντίζει πάντα να έχει μια κυκλοφορία ανώτερη της μεγαλύτερης κυριακάτικης εφημερίδας του περιπτέρου, για να μπορεί να σταθεί με αξιώσεις στη διαφημιστική αγορά. Το 2008 τον πήχη έθετε ο ανταγωνισμός «Βήματος» και «Πρώτου Θέματος», με κυκλοφορίες της τάξης των 250.000 φύλλων κάθε Κυριακή. Τώρα οι μεγάλοι κυριακάτικοι τίτλοι «Πρώτο Θέμα», «Καθημερινή» και «Βήμα» κινούνται μεταξύ 40.000 και 55.000 φύλλων.

Η διαφορά στην κυκλοφορία είναι τεράστια και στα διαφημιστικά έσοδα ακόμη μεγαλύτερη, καθώς η κυριακάτικη αγορά των εφημερίδων σταμάτησε να είναι στις προτεραιότητες πολλών διαφημιζομένων.

Μετρώντας τις απώλειες

Η οικονομική και κοινωνική κρίση που ξέσπασε οδήγησε σε μεγάλες απώλειες το σύνολο του Τύπου. Δεν σταμάτησε μόνο η έκδοση της «Metro» και της «City Press» αλλά εξαφανίστηκαν και οι τίτλοι του περιπτέρου με μεγάλη ιστορία ή φιλοδοξίες.

Χάθηκε η ιστορική «Απογευματινή», εξαφανίστηκε η πολυσυζητημένη «Ελευθεροτυπία», δεν μπόρεσε να συνεχίσει ο «Αδέσμευτος Τύπος». Το «Έθνος» του Μπόμπολα βρέθηκε σε αδιέξοδο και συνεχίζει την προσπάθεια με άλλη ιδιοκτησία, έχοντας αφήσει πίσω του υποχρεώσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ σε εκατοντάδες εργαζόμενους. Ίδια τύχη για τα «Νέα» και το «Βήμα» του Λαμπράκη, που από κει που έθεταν τους κανόνες του εκδοτικού παιχνιδιού, οδηγήθηκαν στην οικονομική αδυναμία και στη χρεοκοπία. Και αυτά εκδίδονται σήμερα με άλλη ιδιοκτησία.

Λιγότεροι τίτλοι με μικρότερες φιλοδοξίες και δυνατότητες είναι το αποτέλεσμα μιας αγοράς που συρρικνώθηκε με εντυπωσιακό τρόπο εξαιτίας ενός συνδυασμού οικονομικής κρίσης, πτώσης διαφημιστικών εσόδων και μεγάλης μείωσης του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών.

Ανάλογες εξελίξεις είχαμε και στα ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση του Mega, το οποίο οδηγήθηκε στο «μαύρο», αφήνοντας πίσω του υποχρεώσεις εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ εξαιτίας της πτωτικής πορείας των διαφημιστικών εσόδων και της απροθυμίας των ισχυρών μετόχων του να αναλάβουν πρόσθετες οικονομικές υποχρεώσεις χωρίς να υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να πάρουν τα λεφτά τους πίσω.

Τα ίδια προβλήματα

Παρά τη δραματική αλλαγή του σκηνικού και τη συρρίκνωση της αγοράς των ΜΜΕ, τα προβλήματα παραμένουν σε γενικές γραμμές τα ίδια.

Υπάρχει το ζήτημα της λεγόμενης διαπλοκής, το οποίο βέβαια δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό, εφόσον χαρακτηρίζει την ανάπτυξη των ΜΜΕ σε παγκόσμιο επίπεδο. Διαπλοκή συμφερόντων υπάρχει στον χώρο των ΜΜΕ σε όλες τις χώρες, οι διαφορές βρίσκονται στην κλίμακα και στην ποιότητα της διαπλοκής.

Η οικονομική κρίση ενίσχυσε τις δυνατότητες της κρατικής παρέμβασης στα ελληνικά ΜΜΕ. Το 2008 είχαμε πανίσχυρους ομίλους ΜΜΕ που μπορούσαν να αυτονομηθούν ή και να απειλήσουν την πολιτική εξουσία, τώρα οι περισσότερες επιχειρήσεις ΜΜΕ είναι φορτωμένες υποχρεώσεις –οφειλές σε τράπεζες, σε ασφαλιστικά ταμεία, στο Δημόσιο– και γι’ αυτό είναι ανοιχτές σε άσκηση επιρροής από την κυβέρνηση Τσίπρα.

Η άμεσα ή έμμεσα κρατική διαφήμιση αποτελεί σήμερα μεγαλύτερο μέρος της διαφημιστικής πίτας απ’ ό,τι πριν από μία δεκαετία εξαιτίας της κατάρρευσης της διαφημιστικής δαπάνης του ιδιωτικού τομέα. Ακόμη και επιχειρήσεις ή τράπεζες που ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα εφαρμόζουν, εάν κρίνουμε από την κατανομή των διαφημιστικών δαπανών τους, κριτήρια εκτός εμπορικού πλαισίου εξαιτίας μιας διαρκούς διαπραγμάτευσης με την κυβέρνηση και τις αρμόδιες αρχές.

Το νέο τοπίο στα ΜΜΕ χαρακτηρίζεται και από την εκρηκτική ανάπτυξη των social media. Αυτή γίνεται συχνά σε βάρος της ποιότητας και της καλής δημοσιογραφικής δουλειάς, ενώ παρατηρείται σημαντική μετατόπιση της διαφημιστικής δαπάνης από τα παραδοσιακά ΜΜΕ προς τα social media.

Συνεχίζουμε ακάθεκτοι

Στις συνθήκες που περιγράψαμε, η «Free Sunday» εξακολουθεί να δίνει τη μάχη για ποιοτική δημοσιογραφική δουλειά, ανεξαρτησία από διαπλεκόμενα συμφέροντα και τη μεγαλύτερη δυνατή κυκλοφορία και αναγνωσιμότητα.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε είναι μεγάλες. Η «Free Sunday», όμως, υπήρξε πάντα ένα ευέλικτο και αποτελεσματικό προϊόν στον χώρο των ΜΜΕ και η προσαρμοστικότητά της στο νέο περιβάλλον αποτελεί την καλύτερη εγγύηση για τη συνέχιση και την επιτυχία της προσπάθειας.

Το 2008 θα μπορούσαμε να προβλέψουμε τι θα ακολουθούσε στον χώρο των ΜΜΕ, το 2018 δεν μπορούμε να κάνουμε ασφαλή πρόγνωση, αλλά μας ενθαρρύνουν η ανθεκτικότητα στην κρίση που επιδείξαμε και η αγάπη και η εμπιστοσύνη με την οποία περιβάλλετε τη «Free Sunday».