Η αίγλη της μοντέρνας νομισματικής θεωρίας - Free Sunday
Η αίγλη της μοντέρνας νομισματικής θεωρίας
Η ανάλυση γίνεται περίπλοκη, αλλά το τελικό συμπέρασμα είναι «καλό και αγαθό»: το μέγεθος του εθνικού χρέους και ελλείμματος είναι μια κενή λογιστική έννοια και το κράτος πρέπει να ξοδεύει τόσο ούτως ώστε να χρησιμοποιούνται όλες οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας.

Η αίγλη της μοντέρνας νομισματικής θεωρίας

Η 7η Ιουνίου του 2016 είναι για την Καλιφόρνια ημέρα εκλογών του Δημοκρατικού Κόμματος και η αγωνία βρίσκεται στα ύψη. Ο αλλοπρόσαλλος ρεπουμπλικάνος υποψήφιος έχει ήδη εκλεγεί και όλοι αναμένουν την απάντηση από την άλλη πλευρά του εκλογικού σώματος. Για πολλούς χρεωμένους νέους, άνεργους και νεόπτωχους που έχουν χάσει ολοκληρωτικά την πίστη τους στο σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα το αποτέλεσμα δεν είναι αυτό που περίμεναν. Η απογοήτευση μπορεί να είναι μεγάλη, ωστόσο ο αφύσικος ενθουσιασμός των ηττημένων κερδίζει τις εντυπώσεις ακόμα και στην Αμερική της υπερβολής. Ένα κίνημα που ξεπρόβαλε σαν ανέκδοτο έναν χρόνο πριν σε μια μικρή πόλη στο Βερμόντ κόντραρε στα ίσα μια πολιτική δυναστεία που απολάμβανε την υποστήριξη των ισχυρότερων αμερικανικών λόμπι. Ο ελαφρά ατημέλητος ασπρομάλλης ηγέτης τονίζει με χαρακτηριστική μεγαλαυχία πως η ήττα δεν έχει σημασία, αφού «η αρχή έχει γίνει».

Η νέα νομισματική θεωρία (ΝΝΘ) εμφανίστηκε στο φως της δημοσιότητας όταν χρησιμοποιήθηκε σε λόγους του δημοκρατικού υποψηφίου Μπέρνι Σάντερς, αλλά και πιο πρόσφατα της δημοφιλούς Οκάσιο-Κορτέζ, η οποία είναι μέλος του Κογκρέσου των ΗΠΑ. Υποστηρίζεται σε διάφορες εκφάνσεις της από μια ομάδα ακαδημαϊκών (Κέλτον, Ρέι, Τσερνέβα), αλλά και από παράγοντες της Γουόλ Στριτ, όπως ο πολυεκατομμυριούχος Μόσλερ. Η ιδέα αυτή άνθησε αρχικά στον αγγλοσαξονικό κόσμο, αλλά γίνεται όλο και πιο δημοφιλής σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία, με τα γνωστά προβλήματα χρέους και ελλειμμάτων. Για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ ο Ντόναλντ Τραμπ δεν αποτελεί τίποτα περισσότερο από ένα κοινωνικό αντανακλαστικό της απέχθειας προς τον ελιτίστικο καθωσπρεπισμό. Το πραγματικό πρόσωπο του αμερικανικού λαϊκισμού εκκολάπτεται μέσα στη σοσιαλιστική δημοκρατία που οραματίζεται η αριστερή πτέρυγα του Δημοκρατικού Κόμματος, η οποία σχεδόν επικράτησε στους τελευταίους προκριματικούς έναντι της καθεστωτικής Χίλαρι Κλίντον. Τα αιτήματα για δωρεάν παιδεία και ασφάλιση, σε συνδυασμό με ένα σταθερό εισόδημα για όλους τους πολίτες, στερούνταν μέχρι σήμερα την επιστημονική νομιμοποίηση που θα δικαιολογούσε το σημαντικό κόστος τέτοιων ενεργειών.

Η ΝΝΘ έχει μια μετα-κεϋνσιανή χροιά στη βάση της, αν και κατακρίνεται εξίσου από νεοκλασικούς, μονεταριστές και κεϋνσιανούς οικονομολόγους. Υπάρχουν διάφορες παραλλαγές της, ωστόσο συγκεκριμένα κύρια σημεία φαίνεται να τονίζονται από τους διανοούμενους εκπροσώπους της. Το κράτος, σύμφωνα με τη θεωρία, είναι αδύνατο να χρεοκοπήσει, υπό την προϋπόθεση ότι η κυβέρνηση ελέγχει κατά βούληση το κυκλοφορούν νόμισμα μέσω της κεντρικής τράπεζας. Υπονοείται έτσι ευθέως ότι ένα κράτος μπορεί να έχει πρακτικά απεριόριστα ελλείμματα, από τη στιγμή που μπορεί να εκτυπώνει χρήμα για να τα χρηματοδοτήσει. Η πεποίθηση αυτή πηγάζει από μια παλαιότερη έννοια, βάσει της οποίας το νόμισμα για ένα κράτος δεν είναι περιουσιακό στοιχείο αλλά απαίτηση, την οποία μπορεί να εξαργυρώσει από τους πολίτες μέσω της φορολογίας. Μελετώντας τη λογιστική των κρατικών ισολογισμών, ερευνητές της ΝΝΘ διαπίστωσαν ότι τα κράτη δεν δανείζονται για να ξοδέψουν, όπως επιτάσσει η κοινή λογική, αλλά δημιουργούν ουσιαστικά χρήμα πιστώνοντας τους λογαριασμούς των πολιτών (όταν πληρώνουν μισθούς, για παράδειγμα) και καταγράφοντας ένα αντίστοιχο χρέος στα βιβλία τους. Η αντίστροφη ακριβώς διαδικασία συμβαίνει όταν μια κυβέρνηση εισπράττει φόρους. Η ΝΝΘ μας λέει ξεκάθαρα ότι η δημοσιονομική πολιτική μέσω της διαχείρισης των κρατικών επενδύσεων και της φορολογίας/κρατικού δανεισμού μπορεί να διατηρήσει το οικονομικό σύστημα σε ισορροπία χωρίς την ανάγκη ενεργού νομισματικής πολιτικής.

Εφόσον μάλιστα το εθνικό νόμισμα θεωρείται χρέος της κυβέρνησης προς την οικονομία, η έννοια του δανεισμού από τις αγορές για τη χρηματοδότηση του κρατικού χρέους είναι ανούσια, αφού δεν είναι δυνατό να δανειστεί μια κυβέρνηση χρέος το οποίο έχει η ίδια εκδώσει. Η ανάλυση γίνεται περίπλοκη, αλλά το τελικό συμπέρασμα είναι «καλό και αγαθό»: το μέγεθος του εθνικού χρέους και ελλείμματος είναι μια κενή λογιστική έννοια και το κράτος πρέπει να ξοδεύει τόσο ούτως ώστε να χρησιμοποιούνται όλες οι παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας. Το κρατικό χρέος αποτελεί πλεόνασμα του ιδιωτικού τομέα το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αιμοδότηση της οικονομίας και σε κάθε περίπτωση η κυβέρνηση πρέπει να αποτελεί εργοδότη ύστατης ανάγκης, ώστε να εξασφαλίζεται η εξάλειψη της μη οικειοθελούς ανεργίας.

Δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει κανείς γιατί οι σοσιαλιστικές τάσεις γοητεύονται από αυτή την εναλλακτική. Η δημοσιονομική πειθαρχία στον χώρο αυτόν γίνεται αντιληπτή ως ένα υπόλειμμα μιας εποχής όπου ο έλεγχος του πληθωρισμού αποτελούσε δυσεπίλυτο γρίφο για πολλές χώρες. Αν, ωστόσο, ένα κράτος μπορεί να ξοδεύει απεριόριστα στον βωμό της κοινωνικής αλληλεγγύης, τι σημασία έχει αν το χρέος είναι 500% του ΑΕΠ ή αν τα ελλείμματα του προϋπολογισμού βρίσκονται στο 20% ή στο 30%. Η απάντηση βρίσκεται στις πληθωριστικές πιέσεις που μπορεί να δημιουργηθούν, με τις γνωστές αποσταθεροποιητικές τάσεις. Το επιχείρημα της ΝΝΘ σε αυτή την πρόκληση είναι ότι ο πληθωρισμός πρέπει να ρυθμίζεται με δημοσιονομικά μέσα, όπως αύξηση φορολογίας και έλεγχος των παραγωγικών πόρων της κοινωνίας. Η διατήρηση, όμως, λιτότητας και πλεονασμάτων σε εποχές χαμηλού πληθωρισμού ισοδυναμεί με αυθαίρετη προσκόλληση σε μια αβέλτερη δογματικότητα.

Οι περισσότεροι παραδοσιακοί οικονομολόγοι και επαγγελματίες της αγοράς απορρίπτουν τη θεωρία για την απλοϊκότητά της και την έλλειψη επαρκούς μαθηματικής μοντελοποίησης. Πολλές από τις παραδοχές της καθιστούν την εφαρμογή αβέβαιη και την πιθανή αστάθεια στην οικονομία ανεπίτρεπτη. Όσο δημοσιονομικό έλλειμμα και να τρέξει μια αναπτυσσόμενη χώρα, όπως το Βιετνάμ για παράδειγμα, δεν θα μπορέσει να δημιουργήσει ποτέ τέτοιον πλούτο ώστε να φτάσει το επίπεδο των υπηρεσιών της Γαλλίας. Η αδυναμία των κοινωνιών να λύσουν τα προβλήματά τους έγκειται στην έλλειψη οργάνωσης και αξιοποίησης των δυνατοτήτων και των πόρων τους και κανείς δεν επωφελείται από μια τεχνητά διατηρούμενη ανεργία. Η ΝΝΘ δεν κάνει επίσης αναφορές σε άλλα θέματα, όπως η αδυναμία αντιμετώπισης της χαμηλής παραγωγικότητας. Η εγγύηση εργασίας σε πολλά σοβιετικά συστήματα, για παράδειγμα, οδήγησε συχνά σε άστοχη κατανομή πόρων και συλλογικά χαμηλότερη παραγωγή. Ποιο είναι, αλήθεια, το νόημα επίλυσης της ανεργίας όταν το παραγόμενο εισόδημα δεν έχει ουσιαστική αγοραστική δύναμη;

Ο σύγχρονος καπιταλισμός έχει πολλά ελαττώματα, αλλά η ΝΝΘ δεν αποτελεί λύση. Στην καλύτερη των περιπτώσεων μεταφέρει ακόμα περισσότερες εξουσίες στη δημοσιονομική πολιτική, μειώνοντας την επιρροή άλλων ανεξάρτητων θεσμών. Αποτελεί επίσης την πρώτη εισχώρηση ευπώλητου λαϊκισμού στην ισχυρότερη χώρα του κόσμου, τη στιγμή που η γοητεία της απλώνεται σε έθνη που πιέζονται κάτω από τον ζυγό στανικής λιτότητας. Για τους πολίτες οι οποίοι αντιλαμβάνονται τους μηχανισμούς της παγκοσμιοποίησης ως δυνάστες, η ΝΝΘ είναι η οδός προς τη Νεφελοκοκκυγία. Προς το συμφέρον του ελεύθερου κόσμου είναι η διατήρηση τέτοιων πειραματισμών σε θεωρητικό μόνο επίπεδο.