Ποινικός Κώδικας: Μια ακόμη χαμένη μεταρρύθμιση

Κώδικας ονομάζεται ένα σύνθετο νομοθέτημα που προορίζεται να ρυθμίσει με τρόπο ολοκληρωμένο ένα μεγάλο κεφάλαιο των ανθρώπινων σχέσεων. Ο Ποινικός Κώδικας προβλέπει τα βασικά εγκλήματα, τους κανόνες διαβάθμισης και αξιολόγησής τους, τις ποινές που αυτά επισύρουν και τον τρόπο υπολογισμού αυτών. Ο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας προβλέπει τον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται η ποινική έρευνα, η ποινική δίωξη και φυσικά η δίκη. Από 1/7/2019 ισχύουν οι νέοι κώδικες, οι οποίοι αντικαθιστούν αυτούς που ίσχυσαν τα τελευταία περίπου 70 χρόνια. Η ψήφισή τους την τελευταία ουσιαστικά ημέρα της ήδη διαλυθείσης Βουλής, ως σχεδόν τελευταία νομοθετική πράξη της απερχόμενης κυβέρνησης, ενέπλεξε τα νομοθετήματα στον τρέχοντα κοινωνικό σχολιασμό και στην πολιτική διαμάχη.

Ο Ποινικός Κώδικας δεν ήταν, και εξακολουθεί να μην είναι, το μοναδικό νομοθέτημα που τιμωρεί το έγκλημα. Παράλληλα με αυτόν ισχύουν πολλοί ειδικοί ποινικοί νόμοι, που ρυθμίζουν αυτοτελώς ορισμένες κατηγορίες εγκλημάτων, αλλά και ιδιαίτερο τρόπο δίωξης. Υπάρχουν, ενδεικτικά, ειδικοί νόμοι για τα ναρκωτικά, τη φοροδιαφυγή, τη λαθρεμπορία, την αρχαιοκαπηλία, τα αυθαίρετα, τις επιταγές. Υπήρχε και ο διαβόητος (στους νομικούς) νόμος περί καταχραστών του Δημοσίου, ο οποίος κατέστη διάσημος στο ευρύ κοινό με αφορμή την καθαρίστρια του Βόλου και κάποιες ανάλογες περιπτώσεις.

Έπαψαν να λειτουργούν ως κώδικες

Ο Ποινικός Κώδικας, με την έννοια του ολοκληρωμένου νομοθετήματος, το οποίο με πληρότητα αντιμετωπίζει τα ζητήματα για τα οποία θεσπίστηκε, έπαψε προ πολλών ετών να λειτουργεί ως κώδικας. Υπέστη στην πορεία των ετών αλλεπάλληλες αποσπασματικές τροποποιήσεις, ανάλογα με τις τρέχουσες κάθε φορά σκοπιμότητες. Κάποιες φορές οι τροποποιήσεις ήταν δύο και τρεις μέσα στο ίδιο έτος. Οι αποσπασματικές τροποποιήσεις, μπαλώματα ουσιαστικά, διασπούσαν την ενότητα του νομοθετήματος, δημιουργούσαν ερμηνευτικά προβλήματα, αιφνιδίαζαν τους εμπλεκομένους και κυρίως τους εφαρμοστές του νόμου, δικαστές και δικηγόρους, με αποτέλεσμα να μην αποφεύγεται η ταλαιπωρία και η ανασφάλεια δικαίου. Τα ίδια συνέβαιναν φυσικά και με τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, αλλά και με τους αντίστοιχους, Αστικό Κώδικα και Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, οι οποίοι ρυθμίζουν τις ιδιωτικές σχέσεις των πολιτών.

Όταν παλιότερα τέθηκε θέμα εκσυγχρονισμού του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, ξέσπασε τεράστια διαμάχη, και στον νομικό κόσμο και στην κοινωνία, διότι θεωρήθηκε μνημονιακή απαίτηση των δανειστών, γεγονός που σκέπασε τον ουσιαστικό προβληματισμό τού εάν πράγματι ο νέος Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας είναι χρήσιμος ή όχι. Όταν τον εισηγήθηκε η κυβέρνηση Σαμαρά, οι δικηγόροι απήργησαν και με εσωτερικό τους δημοψήφισμα τον αποδοκίμασαν σε ποσοστό 95%. Τον κώδικα τον εισήγαγε η παρούσα κυβέρνηση, σε μια νύχτα, όπως τον είχε ετοιμάσει η κυβέρνηση Σαμαρά. Ο εν λόγω νέος κώδικας υπάρχει και εφαρμόζεται από το 2016, φέρει σαφείς βελτιώσεις σε σχέση με τον προηγούμενο, αλλά ορισμένα βασικά ζητήματα δεν λύθηκαν. Σε πολλές περιπτώσεις δεν επιτεύχθηκε επιτάχυνση των δικών και ήδη ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας έχει υποστεί τρεις-τέσσερις τροποποιήσεις! Τώρα ήρθε η σειρά του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.

Οι βασικές αλλαγές

Οι νέοι κώδικες προετοιμάζονται εδώ και 10 χρόνια, από μεικτές ομάδες έγκριτων δικαστών, πανεπιστημιακών και δικηγόρων. Προσπάθησαν και πέτυχαν να ενσωματώσουν πολλές από τις παρατηρήσεις του νομικού κόσμου για τον εκσυγχρονισμό του όλου συστήματος. Είχαν βεβαίως ως στόχο και την απλοποίηση και επιτάχυνση των διαδικασιών. Ο νομικός κόσμος συναίνεσε στις βασικές αρχές των νέων κωδίκων. Μερικές από αυτές, απλοϊκά: Καταργούνται τα πταίσματα (π.χ. μη πληρωμή εισιτηρίου), τα οποία στη σύγχρονη εποχή συνιστούν κυρίως διοικητικές παραβάσεις και μπορούν να αντιμετωπιστούν με πρόστιμα. Καταργούνται οι θηριώδεις (ονομαστικά) ποινές, οι οποίες, μέσω του συστήματος των ελαφρυντικών και της δυνατότητας τριετούς αναστολής, κατέληγαν είτε στη μη φυλάκιση του δράστη είτε στην πληρωμή μέτριου χρηματικού ποσού. Και τούτο μόνο για τα κακουργήματα, διότι στα πλημμελήματα (φυλάκιση μέχρι πέντε έτη) ουσιαστικά ουδείς φυλακιζόταν. Το νέο σύστημα προβλέπει χαμηλότερες ονομαστικές ποινές, πλην όμως εκτελούμενες. Αναστολή δεν προβλέπεται για ποινές άνω των τριών ετών, ούτε μετατροπή σε χρήμα. Προβλέπεται είσοδος του δράστη στη φυλακή και δυνατότητα, μετά από λίγο διάστημα, μετατροπής του υπολοίπου σε κοινωφελή εργασία.

Αυτή τη στιγμή φυλακίζονται πραγματικά μόνο όσοι καταδικάστηκαν για κακούργημα και οι φυλακές είναι υπερπλήρεις σε βαθμό εξαθλίωσης. Το ερώτημα είναι πού θα χωρέσουν και όσοι θα καταδικάζονται πλέον για πλημμέλημα. Είναι απολύτως βέβαιο ότι δεν υπάρχει καμία απολύτως υποδομή, ώστε να υποδεχτεί φυλακισμένους που θα παρέχουν κοινωφελή εργασία. Πού θα αξιοποιηθεί ο φυλακισμένος λογιστής, πού ο έμπορος, πού ο τεχνίτης; Όλα αυτά ξεκινούν την 1η/7/2019. Κι εδώ αρχίζουν οι τεράστιες ευθύνες της απερχόμενης κυβέρνησης, η οποία κατάφερε πάλι να αδικήσει μια σημαντική προσπάθεια.

Το πραγματικό πρόβλημα

Πάσχισαν οι κυβερνώντες να ψηφίσουν την τελευταία στιγμή τους κώδικες, προκειμένου να δείξουν εκσυγχρονιστικό έργο. Δεν ενστερνίζομαι την άποψη ότι φοβούνται τη φυλακή (!) και φροντίζουν να χαμηλώσουν τις ποινές. Πρόχειροι και θεωρητικολόγοι, θέτουν σε εφαρμογή ένα νομοθέτημα καινοτόμου φιλοσοφίας χωρίς καμία προετοιμασία, εξασφαλίζοντας την αποτυχία του. Εφόσον το νέο σύστημα προβλέπει χαμηλότερες ονομαστικά ποινές, κάποιοι θα βγουν νωρίτερα. Αυτό θα γινόταν ούτως ή άλλως, εφόσον αποφασίστηκε να αλλάξει η δομή και η φιλοσοφία του ποινικού δικαίου. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι δεν θα μπορέσει να εφαρμοστεί ποτέ το νέο σύστημα, λόγω έλλειψης προετοιμασίας και υποδομών. Κι έτσι οι αποφυλακίσεις κινδυνεύουν να μείνουν στην ιστορία ως το μοναδικό αποτέλεσμα των νέων κωδίκων. Μπορούμε να αρχίσουμε τα στοιχήματα για το πόσο γρήγορα θα αρχίσουν οι τροποποιήσεις και αυτών των κωδίκων.

Η απερχόμενη κυβέρνηση αρκέστηκε, για άλλη μια φορά, στις μεγαλόστομες διακηρύξεις και δεν σήκωσε μανίκια για ουσιαστική δουλειά. Το αποτέλεσμα θα είναι για άλλη μια φορά κακό και θα αφήνει περιθώριο για πονηρές σκέψεις ως προς το τι πραγματικά στόχευσε.

Έχοντας στο μεταξύ «ποινικοποιήσει» η ίδια η κυβέρνηση την πολιτική ζωή του τόπου με τις υποθέσεις τύπου Novartis και ΚΕΕΛΠΝΟ, είναι απολύτως λογικό να έχει δημιουργήσει την αίσθηση ότι φέρνει άρον άρον τους κώδικες με τις «χαμηλότερες» ποινές για να καλύψει τα νώτα της. Και η χώρα χάνει και πάλι πολύτιμο χρόνο για τον αναγκαίο εκσυγχρονισμό της.

Αυτή τη στιγμή, με αφορμή και το γεγονός ότι οι κώδικες αποτέλεσαν το τελευταίο, μαζί με τα ρουσφέτια (δυστυχώς), νομοθετικό έργο της απερχόμενης κυβέρνησης, όλη η Ελλάδα διαβάζει άρθρα του νέου Ποινικού Κώδικα και ψάχνει να βρει ποιος επωφελείται.

Μια ακόμη ευκαιρία εκσυγχρονισμού της χώρας χάθηκε από διαχειριστική ανικανότητα και μικροϋπολογισμούς.

Καλό είναι, με την ευκαιρία, να θυμόμαστε πως δεν είναι ο εισαγγελέας ο αρμόδιος να διορθώσει τα προβλήματά μας. Ο κοινός νους, η μόρφωση, οι ορθές πρακτικές, η οργάνωση, η σοβαρή και όπου απαιτείται σκληρή δουλειά συνιστούν τον τρόπο για να πάμε μπροστά. Τούτο επικυρώνεται και μέσω της ψήφου στις εκλογές.