Μετ’ εμποδίων η ευρωπαϊκή πράσινη στροφή

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φον ντερ Λάιεν, παρουσίασε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την Πράσινη Συμφωνία (Green Deal), η οποία θα προσδιορίσει πρωτοβουλίες και δράσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά τη διάρκεια της επόμενης πενταετίας.

Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα φιλόδοξο πρόγραμμα πράσινου μετασχηματισμού της ευρωπαϊκής οικονομίας, με στόχο να μετατρέψει την Ε.Ε. σε παγκόσμια πρωταθλήτρια στην αποτροπή της κλιματικής αλλαγής.

Το σχέδιο

Βασική επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι η εφαρμογή 50 συγκεκριμένων μέτρων για να μετατραπεί η Ε.Ε. σε κλιματικά ουδέτερη μέχρι το 2050, έχοντας μηδενίσει την εκπομπή ατμοσφαιρικών ρύπων που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του φαινομένου του θερμοκηπίου και στην κλιματική αλλαγή. Ενδιάμεσος στόχος είναι η μείωση των ατμοσφαιρικών ρύπων κατά 50%-55% μέχρι το 2030, σε σχέση με το επίπεδο του 1990.

Στη διάρκεια των επόμενων μηνών η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αρχίσει να παρουσιάζει το νομοθετικό πλαίσιο στο οποίο θα στηριχτεί η πράσινη μετάβαση της οικονομίας. Για να γίνει αυτό, πρέπει να ολοκληρωθεί η μελέτη για τις επιπτώσεις των συγκεκριμένων μέτρων που θα ληφθούν. Η βιωσιμότητα δεν αφορά μόνο το περιβάλλον αλλά και την οικονομία και την κοινωνία. Θα πρέπει να βρεθούν τρόποι προώθησης της πράσινης μετάβασης που συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη, στη δημιουργία καλών θέσεων εργασίας και στην ποιότητα ζωής.

Η εφαρμογή της στρατηγικής που ανακοίνωσε η Φον ντερ Λάιεν περνάει υποχρεωτικά από την τελειοποίηση και την επέκταση της εφαρμογής του εμπορίου ρύπων. Οι ρυπαντές θα επιβαρύνονται οικονομικά για τη ρύπανση και πρέπει να υπάρχει μηχανισμός προσαρμογής που θα εφαρμόζεται στο διεθνές εμπόριο για να μην ενθαρρύνεται η εισαγωγή στην Ε.Ε. προϊόντων που επιβαρύνουν, εξαιτίας της μεθόδου καλλιέργειας ή παραγωγής τους, το περιβάλλον. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά λεπτό ζήτημα, γιατί ο «φόρος» που θα επιβληθεί θα πρέπει να είναι σύμφωνος με τους κανόνες του Διεθνούς Οργανισμού Εμπορίου. Οι κυβερνήσεις τρίτων χωρών, από τη Βραζιλία μέχρι την Ινδονησία, διαμαρτύρονται, θεωρώντας ότι οι νέοι ευρωπαϊκοί κανονισμοί θα οδηγήσουν σε έναν νέο προστατευτισμό με πρόσχημα την προστασία του περιβάλλοντος.

Μεγάλες αλλαγές

Επιδίωξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι η προώθηση μιας εναλλακτικής αναπτυξιακής στρατηγικής, η οποία θα επιστρέφει περισσότερα από αυτά που παίρνει. Για παράδειγμα, η ανακύκλωση των πλαστικών θα επεκταθεί και θα αποκτήσει δημιουργικές διαστάσεις, όπως η παραγωγή επίπλων. Μεγάλες επενδύσεις, σε ευρωπαϊκή κλίμακα, θα γίνουν για την ανάπτυξη και την εφαρμογή της τεχνολογίας των μπαταριών, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για τη μαζική παραγωγή, με ανταγωνιστικούς όρους, ηλεκτρικών αυτοκινήτων. Μεγάλες αλλαγές προβλέπονται και στον αγροτικό τομέα, από την καλύτερη αξιοποίηση της ψηφιακής οικονομίας μέσω δεδομένων των οποίων η χρήση θα γίνεται εύκολη με τη βοήθεια δορυφόρων μέχρι και την επιστροφή σε παραδοσιακές, ποιοτικές καλλιέργειες, απαλλαγμένες σε μεγάλο βαθμό από ρυπογόνα λιπάσματα και φυτοφάρμακα.

Η Φον ντερ Λάιεν υπογράμμισε τη μεγάλη ανατροπή, εφόσον η ευρωπαϊκή ενοποίηση ξεκίνησε πριν από 70 χρόνια στη βάση της κοινής παραγωγής χάλυβα και άνθρακα, ενώ σήμερα καλούμαστε να αλλάξουμε την παραγωγική διαδικασία για τον χάλυβα και να εγκαταλείψουμε τον άνθρακα.

Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παραδέχεται ότι το κόστος της μετάβασης θα είναι σημαντικό, γι’ αυτό θέλει να αναπτυχθεί Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης, στον οποίο θα παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ), αποκτώντας χαρακτηριστικά πράσινης τράπεζας. Προβλέπεται να πραγματοποιήσει σχετικές χρηματοδοτήσεις 100 δισ. ευρώ κατά τη διάρκεια της επόμενης επταετίας.

Κατά την άποψη της Φον ντερ Λάιεν, όσο υψηλό κι αν είναι το κόστος της μετάβασης, το κόστος της αδράνειας είναι υψηλότερο. Μόνο τα πλημμυρικά φαινόμενα έχουν ετήσιο κόστος 5 δισ. ευρώ στην Ε.Ε., με την ξηρασία που έχει σχέση με την κλιματική αλλαγή να προσθέτει άλλα 10 δισ. ευρώ.

Οι πρώτες διαφωνίες

Όπως θα περίμενε κανείς, οι προτάσεις της Φον ντερ Λάιεν προκαλούν έναν έντονο δημόσιο διάλογο σε αναζήτηση των αναγκαίων συμβιβασμών.

Οι πρώτες διαφωνίες εκδηλώθηκαν ήδη στη σύνοδο κορυφής της περασμένης Πέμπτης και Παρασκευής.

Η φινλανδική προεδρία «ψαλίδισε» για μία ακόμη φορά τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, παρά το γεγονός ότι και αυτές θεωρούνται από πολλούς εντελώς ανεπαρκείς. Με έναν ευρωπαϊκό προϋπολογισμό που θα κυμανθεί στο 1%-1,1% του ΑΕΠ των «27», είναι πολύ δύσκολο να υποστηριχθεί οικονομικά ο μετασχηματισμός που περιγράφει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η Πολωνία, η Τσεχία και άλλες πρώην ανατολικές χώρες υπογραμμίζουν τη μεγάλη εξάρτησή τους από τον άνθρακα σε ό,τι αφορά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και το μεγάλο κόστος της πράσινης μετάβασης για την οικονομία τους. Μόνο η Πολωνία διεκδικεί κονδύλια 500 δισ. ευρώ μέχρι το 2050 για να χρηματοδοτηθεί η μετάβαση της οικονομίας της.

Η περίπτωση της Ελλάδας

Ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης δηλώνει ότι η Ελλάδα θα πρωταγωνιστήσει στον πράσινο μετασχηματισμό της οικονομίας. Έχει αναλάβει τη δέσμευση να προχωρήσουμε στην απολιγνιτοποίηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2028, ενώ εκτιμά ότι από το 2022 θα μπορέσουμε να καταργήσουμε και τα πλαστικά μιας χρήσης.

Παρά τις καλές προθέσεις του κ. Μητσοτάκη, υπάρχουν τεράστια ζητήματα προσαρμογής, τα οποία είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντιμετωπιστούν.

Πρώτον, η απολιγνιτοποίηση πρέπει να συνδυαστεί με εναλλακτικές μορφές οικονομικής ανάπτυξης, οι οποίες ακόμη δεν έχουν προσδιοριστεί. Διαφορετικά, ολόκληρες περιοχές, όπως η Δυτική Μακεδονία, θα γνωρίσουν μια νέα οικονομική και κοινωνική κρίση.

Δεύτερον, η Ελλάδα έχει ήδη παραπεμφθεί στο Ευρωδικαστήριο για ελλιπή εφαρμογή των οδηγιών για το δίκτυο Natura 2000, κατηγορείται για την καταστροφή της βιοποικιλότητας, ενώ, σύμφωνα με έκθεση της WWF Hellas, η χώρα μας καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση μεταξύ των «28» σε ανοιχτές υποθέσεις παραβίασης του περιβαλλοντικού δικαίου της Ε.Ε., με αποτέλεσμα την επιβολή μεγάλων χρηματικών προστίμων.

Τρίτον, η βιομηχανία πλαστικών, η οποία καλείται να μετασχηματιστεί σε χρόνο-ρεκόρ, έχει συμβολή 3 δισ. ευρώ στο ΑΕΠ, ενώ δεν υπάρχει υποδομή για τη σωστή διαχείρισή τους. Όπως επισημαίνει σε σχετικό ρεπορτάζ η «Ναυτεμπορική» (12 Δεκεμβρίου): «Η χώρα μας βρίσκεται στη δεύτερη χαμηλότερη θέση στην Ε.Ε., μετά την Κύπρο, σε όρους κατά κεφαλήν όγκου ανακύκλωσης πλαστικών αποβλήτων. Τέσσερα κιλά ανά άτομο το 2016, έναντι 16 κιλών ανά άτομο κατά μέσο όρο στην Ε.Ε. και 32 κιλών ανά άτομο στην Αυστρία, που πρωτοπορεί στα συστήματα διαχείρισης πλαστικών απορριμμάτων. Επιπλέον, έχει τη χαμηλότερη επίδοση του ευρωπαϊκού δείκτη κυκλικότητας με μόλις 1,3 μονάδες, έναντι 11,7 κατά μέσο όρο στην Ε.Ε.».

Τέταρτον και σημαντικότερο, παρατηρείται μια γενικότερη υστέρηση σε ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος και σχετικής προσαρμογής, με ευθύνη ολόκληρων κλάδων της οικονομίας, της δημόσιας διοίκησης, της αυτοδιοίκησης και των τοπικών κοινωνιών. Εάν δεν αλλάξουμε νοοτροπία και μεθόδους, η οικονομία μας θα βρεθεί σε μια πράσινη «τρύπα» λόγω αδυναμίας έγκαιρης προσαρμογής.