Ο νεο-οθωμανισμός του Ερντογάν δεν αποδίδει - Free Sunday
Ο νεο-οθωμανισμός του Ερντογάν δεν αποδίδει
Μεγαλώνουν τα προβλήματα της Άγκυρας σε Συρία και Λιβύη.

Ο νεο-οθωμανισμός του Ερντογάν δεν αποδίδει

Οι εξελίξεις σε Συρία και Λιβύη είναι σε εντελώς άλλη κατεύθυνση από τον νεο-οθωμανικό σχεδιασμό του Ερντογάν. Υποτίθεται ότι η Άγκυρα προωθεί τον έλεγχό της σε σημαντικό τμήμα της Συρίας και πως θα πρωταγωνιστήσει στη Λιβύη με βασικό στόχο την υπογραφή συμβολαίων αξίας δεκάδων δισεκατομμυρίων ευρώ για λογαριασμό τουρκικών επιχειρήσεων.

Αυτή είναι η θεωρία, η οποία προς το παρόν δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα. Ο Ερντογάν βρίσκεται σε εξαιρετικά δύσκολη θέση εξαιτίας της επίθεσης που εξαπολύουν τα στρατεύματα του καθεστώτος Άσαντ, στη Συρία, για την ανακατάληψη της ευρύτερης περιοχής της πόλης Ιντλίμπ. Πρόκειται για το τελευταίο τμήμα του συριακού εδάφους που ελέγχεται ακόμη από τις αντικαθεστωτικές δυνάμεις, ένα μείγμα αντιπάλων του καθεστώτος Άσαντ και τζιχαντιστών.

Σκληρό χτύπημα

Η επίθεση των συριακών στρατευμάτων, τα οποία υποστηρίζονται από τη ρωσική αεροπορία, κόστισε τη ζωή σε οκτώ Τούρκους στρατιωτικούς. Η Τουρκία έχει αναπτύξει δυνάμεις στην Ιντλίμπ και σε άλλες πόλεις της στρατηγικής σημασίας περιοχής με στόχο να προστατέψει τις αντικαθεστωτικές δυνάμεις, τους τζιχαντιστές, ορισμένους από τους οποίους χρησιμοποιεί σαν μισθοφόρους στη Λιβύη, αλλά και για να διατηρήσει σημαντική επιρροή στη Συρία.

Ο Ερντογάν πρωταγωνίστησε στην προσπάθεια ανατροπής του καθεστώτος Άσαντ το 2011 και στήριξε με διάφορους τρόπους τους αντιπάλους του καθεστώτος κατά τη διάρκεια του εμφυλίου που ακολούθησε.

Προωθώντας τις δυνάμεις του στην Ιντλίμπ, ο συριακός στρατός υποχρεώνει τις τουρκικές δυνάμεις να εγκαταλείψουν θέσεις που έχουν καταλάβει, προκειμένου να μην υποστούν μεγαλύτερες απώλειες.

Ο Ερντογάν μίλησε με σκληρά λόγια για το καθεστώς Άσαντ, αλλά και τους Ρώσους «συμμάχους» του, και ανακοίνωσε πλήγματα κατά των συριακών δυνάμεων. Σύμφωνα με την Άγκυρα, «εξουδετερώθηκαν» 72 Σύροι στρατιωτικοί, ενώ ανεξάρτητοι παρατηρητές εκτιμούν ότι οι απώλειες των συριακών στρατευμάτων είναι περίπου στο 1/5 από αυτές που δηλώνει η Άγκυρα.

Ανθρωπιστική κρίση

Η περιοχή για τον έλεγχο της οποίας μάχονται οι συριακές δυνάμεις έχει σε αυτή τη φάση γύρω στα 3 εκατομμύρια κατοίκους, πολλοί από τους οποίους είναι πρόσφυγες προερχόμενοι από άλλες περιοχές της Συρίας. Τις τελευταίες εβδομάδες γύρω στα 400.000 άτομα αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς και πολλοί από αυτούς θα προσπαθήσουν να περάσουν τα σύνορα με την Τουρκία σε αναζήτηση σχετικής ασφάλειας.

Δημιουργείται έτσι τεράστιο πολιτικό πρόβλημα για τον Ερντογάν. Στην Τουρκία έχουν συγκεντρωθεί πάνω από 3,6 εκατομμύρια πρόσφυγες από τη Συρία, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κοινωνικές εντάσεις, ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα και κυρίως στην Κωνσταντινούπολη. Ύστερα από συνεννόηση με τις ΗΠΑ, οι οποίες απέσυραν τις δυνάμεις τους από περιοχές της ΒΑ Συρίας που ήταν υπό κουρδικό έλεγχο, τα τουρκικά στρατεύματα κατέλαβαν με τη βοήθεια «ατάκτων» περιοχές των Κούρδων στη ΒΑ Συρία. Με την κίνηση αυτή ο Ερντογάν έστειλε το μήνυμα στην τουρκική κοινή γνώμη ότι καταπολεμά την «τρομοκρατία των Κούρδων» και προετοιμάζει τη μεταφορά εκατομμυρίων Σύρων προσφύγων από την Τουρκία σε κατεχόμενα από αυτήν τμήματα της ΒΑ Συρίας.

Αν κρίνουμε απ’ όσα συμβαίνουν στην ευρύτερη περιοχή της Ιντλίμπ, ολοκληρώνεται η επικράτηση των δυνάμεων του Άσαντ σε βάρος των αντικαθεστωτικών και των τζιχαντιστών που υποστηρίζονται από τον Ερντογάν, μειώνεται η επιρροή της Τουρκίας στη Συρία σε όφελος της Ρωσίας και δημιουργείται ένα νέο κύμα προσφύγων με κατεύθυνση την Τουρκία, ενώ ο Ερντογάν είχε δημιουργήσει την εντύπωση πως είχε βρει τον τρόπο να περιορίσει τον αριθμό των Σύρων προσφύγων στην Τουρκία.

Οι δυνάμεις της Συρίας και της Ρωσίας χρησιμοποιούν όλα τα μέσα για να εξουδετερώσουν τους αντιπάλους τους, χτυπώντας ακόμη και τα νοσοκομεία της περιοχής. Η συριακή αεροπορία ειδικεύεται στις ρίψεις των λεγόμενων «βομβών βαρελιού», που προκαλούν τεράστιες απώλειες στον άμαχο πληθυσμό. Βασικό χαρακτηριστικό του εμφυλίου στη Συρία είναι ότι όλες οι πλευρές, συριακά στρατεύματα, αντικαθεστωτικοί, τζιχαντιστές, Τούρκοι, Ρώσοι, Ιρανοί, επιδίδονται σε απίστευτες αγριότητες, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις έχουν τα χαρακτηριστικά εγκλημάτων πολέμου.

Η τουρκική διπλωματία επιδιώκει να εξασφαλίσει την υποστήριξη της Ε.Ε. ώστε να περιοριστεί κάπως η ανθρωπιστική καταστροφή στην περιοχή της Ιντλίμπ και να ελεγχθεί η ροή Σύρων προσφύγων προς την Τουρκία. Η Άγκυρα, όταν το κρίνει σκόπιμο –όπως στις περιοχές των Κούρδων της ΒΑ Συρίας–, προκαλεί η ίδια ανθρωπιστική κρίση και, όταν δέχεται στρατιωτική πίεση, διαμαρτύρεται για την ανθρωπιστική κρίση που προκαλούν τα αντίπαλα στρατεύματα.

Δύσκολη σχέση

Ο Ερντογάν διαμαρτυρήθηκε έντονα στον Πούτιν, θεωρώντας ότι οι επιθέσεις συριακών στρατευμάτων, με κάλυψη της ρωσικής αεροπορίας, είναι αντίθετες στη Συμφωνία της Αστάνα, βάσει της οποίας Ρωσία, Τουρκία και Ιράν προσπάθησαν να προσδιορίσουν τις σχέσεις τους στη Συρία.

Παρά τις διπλωματικές προσπάθειες, παραμένει η βασική αντίθεση, η οποία προσδιορίζει, σε μεγάλο βαθμό, τις εξελίξεις. Η Ρωσία υποστηρίζει το καθεστώς Άσαντ, ενώ η Τουρκία πρωταγωνίστησε στην αποσταθεροποίησή του, έχοντας εδαφικές βλέψεις στη Συρία.

Ο διεθνής Τύπος ασχολείται εκτενώς με τη δύσκολη έως εκρηκτική σχέση Τουρκίας-Ρωσίας και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι για διάφορους λόγους το πλεονέκτημα ανήκει στη Μόσχα.

Πρώτον, στο πεδίο των μαχών οι υποστηριζόμενες από τη Ρωσία συριακές δυνάμεις κερδίζουν συνεχώς έδαφος. Ο εμφύλιος στη Συρία φαίνεται να τελειώνει με επικράτηση του καθεστώτος Άσαντ.

Δεύτερον, παρά την ενεργειακή συνεργασία Ρωσίας-Τουρκίας και την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου TurkStream, οι όροι είναι, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί αναλυτές, υπέρ της Ρωσίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι η τιμολόγηση είναι πολύ πιο αυστηρή για την Τουρκία απ’ ό,τι για τη Γερμανία.

Τρίτον, και στο θέμα της Λιβύης η Μόσχα δεν διστάζει να φέρει σε δύσκολη θέση την Άγκυρα, αν και υποτίθεται ότι συνεννοούνται μεταξύ τους για να καλύψουν το μεγάλο κενό επιρροής που δημιουργεί η ουσιαστική αποχώρηση των Ευρωπαίων από μια χώρα στην οποία είχαν παραδοσιακά πρωταγωνιστικό ρόλο.

Ακόμη δεν μπορεί να καταλάβει ο Ερντογάν πώς ο στρατάρχης Χαφτάρ αρνήθηκε να προσυπογράψει στις συνομιλίες που έγιναν στη Μόσχα τη συμφωνία για κάποιου είδους ανακωχή στην οποία κατέληξαν ο Πούτιν και ο Ερντογάν.

Τέταρτον και κυριότερο, έχοντας κάνει εντυπωσιακά ανοίγματα προς τη Ρωσία και προκαλώντας τις σχετικές αντιδράσεις των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, ο Ερντογάν είναι πολύ δύσκολο να απευθυνθεί σε αυτούς για να εξισορροπήσει τις σχέσεις του με τον Πούτιν.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι Πούτιν και Ερντογάν έχουν σημαντικά κοινά συμφέροντα στη Συρία και στη Λιβύη. Ταυτόχρονα, όμως, έχουν και αγεφύρωτες αντιθέσεις, ενώ ο Ερντογάν δυσκολεύεται, για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους, να δεχτεί την εικόνα της πρωτοκαθεδρίας του Πούτιν.

Το τέλμα της Λιβύης

Οι μεγάλες πολιτικές και οικονομικές ευκαιρίες που οραματίζεται ο Ερντογάν στη Λιβύη, στο πλαίσιο του νεο-οθωμανισμού του, είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αξιοποιηθούν.

Ο Χαφτάρ έχει σκληρύνει τη στάση του, σε μια προσπάθεια να προκαλέσει την οικονομική αποδυνάμωση της κυβέρνησης της Τρίπολης. Έτσι, χρησιμοποιεί τις φιλικές προς αυτόν φυλές της ανατολικής Λιβύης για να κλείσουν οι πετρελαϊκοί τερματικοί σταθμοί και να στερηθεί οικονομικούς πόρους η κυβέρνηση της Τρίπολης.

Φαίνεται ότι υπάρχει κάποια πρόοδος στη διαπραγμάτευση, στο πλαίσιο του ΟΗΕ, για μια διαρκή εκεχειρία. Οι συνομιλίες που πραγματοποιούνται στη Γενεύη μπορεί να οδηγήσουν σε ένα σχήμα με τη συμμετοχή των δύο αντιμαχόμενων πλευρών που θα πάρει μέρος στην επιτήρηση της εκεχειρίας υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Ταυτόχρονα, ο Γιασάν Σαλαμέ, ειδικός απεσταλμένος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, ζήτησε από τις φυλές της ανατολικής Λιβύης να θέσουν τους όρους τους για να λειτουργήσουν κανονικά οι πετρελαϊκοί τερματικοί σταθμοί.

Έχουν προγραμματιστεί συνομιλίες για οικονομικά θέματα μεταξύ των εμπλεκόμενων πλευρών στο Κάιρο στις 9 Φεβρουαρίου, ενώ αναμένεται να ξεκινήσουν και διαπραγματεύσεις σε πολιτικό επίπεδο στα τέλη Φεβρουαρίου στη Γενεύη.

Όλα αυτά είναι ενδιαφέροντα, αλλά η πιθανότερη κατάληξη θα είναι η αποτελμάτωση.

Στην περίπτωση της Λιβύης, η νεο-οθωμανική στρατηγική του Ερντογάν αντιμετωπίζει τα ακόλουθα προβλήματα:

Πρώτον, συσπειρώνει εναντίον του τους Άραβες, οι οποίοι βέβαια θέλουν να αποτρέψουν την επανάληψη οποιασδήποτε οθωμανικής εμπειρίας.

Δεύτερον, η Τουρκία προωθεί μια στρατηγική σε πολύ μεγάλη απόσταση και σχέση με τις δυνατότητές της. Οι παρεμβάσεις υπέρ του Χαφτάρ από αιγυπτιακές, σαουδαραβικές και άλλες αραβικές δυνάμεις γίνονται πολύ πιο εύκολα λόγω της εγγύτητάς τους –ειδικά της Αιγύπτου– με τη Λιβύη.

Τρίτον, στην προσπάθειά του να δημιουργήσει μια ψευτο-ΑΟΖ με την κυβέρνηση της Τρίπολης, ο Ερντογάν σπαταλάει πολύτιμο διπλωματικό κεφάλαιο, ιδιαίτερα σε σχέση με την Ε.Ε. Η Γαλλία είναι απόλυτη στην αντίθεσή της στην πολιτική Ερντογάν, η Ιταλία έχει αρχίσει να την εκφράζει πιο δυναμικά και η Γερμανία, που δείχνει για τους δικούς της λόγους μεγαλύτερη κατανόηση στις ανάγκες της Άγκυρας, δεν την ακολουθεί στο συγκεκριμένο θέμα. Συνολικά η Ε.Ε. απορρίπτει τη μεθόδευση της ψευτο-ΑΟΖ Λιβύης-Τουρκίας.

Τέταρτον, και στο πεδίο της στρατιωτικής παρουσίας και εμπλοκής είναι φανερό ότι η Τουρκία θα πρέπει να αναλάβει μεγαλύτερες υποχρεώσεις και κινδύνους, για να επηρεάσει περισσότερο τις καταστάσεις. Τα στρατεύματα που διαθέτει η κυβέρνηση της Τρίπολης προέρχονται σχεδόν στο σύνολό τους από τη Συρία, είναι μισθοφορικά και αποτελούνται σε σημαντικό ποσοστό από τζιχαντιστές.

Μια φιλόδοξη μακροπρόθεσμη στρατηγική δεν μπορεί να στηριχτεί σε τόσο χαμηλής ποιότητας ανθρώπινο υλικό.

Σε αυτές τις συνθήκες, οι δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων πως θα προχωρήσουν στο άμεσο μέλλον σε εντοπισμό και αξιοποίηση κοιτασμάτων στην ψευτο-ΑΟΖ Λιβύης-Τουρκίας μοιάζουν περισσότερο με έκφραση πολιτικής αμηχανίας παρά με προβολή ισχύος.

Δεν υπάρχουν οι διεθνοπολιτικές προϋποθέσεις για τέτοιου είδους πρωτοβουλίες. Το πιθανότερο είναι ότι θα αντιμετωπιστούν από τα πανίσχυρα διεθνή κυκλώματα του ενεργειακού κλάδου από πρόχειρες έως πειρατικές.

Αν κρίνουμε απ’ όσα συμβαίνουν στη Συρία και στη Λιβύη, η νεο-οθωμανική στρατηγική του Ερντογάν θα δοκιμάσει τις δυνατότητες και τις αντοχές της Τουρκίας και θα οδηγηθεί, πιθανότατα, σε αποτυχία.

Η ελληνική κυβέρνηση ακολουθεί, πολύ σωστά, στρατηγική ήρεμης δύναμης έναντι της Τουρκίας. Ο Μητσοτάκης ασκεί με υποδειγματικό τρόπο διπλωματία κορυφής, ενισχύοντας τη συγκριτική θέση της Ελλάδας και περιορίζοντας, στο μέτρο του δυνατού, το διεθνοπολιτικό ρίσκο.

Σε διάστημα λίγων μηνών η κυβέρνηση έχει περάσει τις βασικές θέσεις μας στην Ε.Ε., έχει βελτιώσει τη συνεννόηση με τις ΗΠΑ στο πλαίσιο της διαρκούς αναβάθμισης των διμερών σχέσεών μας, έχει δημιουργήσει μια ειδική σχέση με τη Γαλλία που ανανεώνει με τον καλύτερο τρόπο το «Ελλάς-Γαλλία συμμαχία», απέδειξε ότι μπορεί να επηρεάζει τις εξελίξεις στη Λιβύη, έκανε ένα εντυπωσιακό πολιτικό, οικονομικό άνοιγμα στον αραβικό κόσμο και συνέχισε να επενδύει στις πολύ καλές σχέσεις με το Ισραήλ.

Όλα αυτά δεν αποτελούν τη λύση του προβλήματος, δείχνουν όμως ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη χειρίζεται με υπεύθυνο τρόπο ζητήματα μεγάλου εθνικού ενδιαφέροντος, ενισχύοντας τη διεθνοπολιτική θέση της Ελλάδας και περιορίζοντας, στο μέτρο του δυνατού, το ρίσκο.