Συμπεράσματα για την οικονομία από το τετράμηνο της πανδημίας
Ύστερα από τετράμηνη διαχείριση των οικονομικών συνεπειών της πανδημίας είμαστε υποχρεωμένοι να βγάλουμε τα σωστά συμπεράσματα και να προσαρμόσουμε ανάλογα την οικονομική μας πολιτική.
Στα μέσα Ιουλίου η κατάσταση της οικονομίας και η προοπτική της είναι εντελώς διαφορετικές απ’ ό,τι στα μέσα Μαρτίου, όταν ξεκινούσε η μεγάλη περιπέτεια της πανδημίας.
Η μεγαλύτερη κρίση
Όπως τονίζουν η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φον ντερ Λάιεν, και η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), Λαγκάρντ, έχουμε να κάνουμε με τη μεγαλύτερη μεταπολεμική κρίση.
Την αίσθηση ότι τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα ενισχύουν και οι ενδιάμεσες θερινές εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ευρωζώνη, οι οποίες είναι χειρότερες από τις εαρινές προβλέψεις της.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει τώρα πτώση του ΑΕΠ στην Ευρωζώνη κατά 8,7%, ενώ προ δύο μηνών προέβλεπε πτώση 7,7%.
Προβλέπει επίσης ότι η ανάκαμψη θα είναι λιγότερο δυναμική το 2021, εφόσον το ΑΕΠ θα αυξηθεί 6,1% αντί για 6,3% που ήταν η εαρινή πρόβλεψη. Η ΕΚΤ προβλέπει από την πλευρά της ότι το 2021 το ΑΕΠ στην Ευρωζώνη θα αυξηθεί μόλις 5,2%, με αποτέλεσμα να χρειαστεί και το 2022 για να καλυφθεί το χαμένο έδαφος του 2020 στην οικονομία.
Εξαιρετικά αρνητικές είναι οι προγνώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πορεία της οικονομίας της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας, οι οποίες μετά τη Γερμανία έχουν τις μεγαλύτερες οικονομίες της Ευρωζώνης. Το ΑΕΠ της Γαλλίας προβλέπεται ότι θα μειωθεί 10,6% το 2020 και θα αυξηθεί κατά 7,6% το 2021.
Η πτώση της ιταλικής οικονομίας θα φτάσει στο 11,2% το 2020, ενώ η ανάκαμψη προβλέπεται να περιοριστεί σε 6,1% το 2021.
Χειρότερα πηγαίνει και η Ισπανία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει τώρα ύφεση 10,9% το 2020, ενώ η πρόβλεψή της πριν από δύο μήνες ήταν για 9,4%. Για το 2021 προβλέπει ανάκαμψη της τάξης του 7,1%.
Η ελληνική οικονομία είναι μία από τις λίγες για τις οποίες η νέα πρόγνωση είναι κάπως καλύτερη, για το 2020, από την προηγούμενη. Προβλέπεται πτώση του ΑΕΠ κατά 9% το 2020 έναντι προηγούμενης πρόγνωσης για πτώση 9,7%. Από την άλλη πλευρά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει περιορισμό της ελληνικής ανάκαμψης το 2021 από 7,9% σε μόλις 6%.
Επιβεβαιώνεται ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη μεγαλύτερη μεταπολεμική κρίση, γι’ αυτό ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να περιορίσει τη δημαγωγία που τον χαρακτηρίζει και ορισμένοι κυβερνητικοί παράγοντες να περιορίσουν την υπερβολική κατά την άποψή μου αισιοδοξία τους.
Αδυναμία σχεδιασμού
Σε όλες τις εκθέσεις των ευρωπαϊκών θεσμών και των διεθνών οργανισμών υπογραμμίζεται ότι τα πράγματα θα πάνε πολύ χειρότερα σε περίπτωση που εκδηλωθεί δεύτερο κύμα της πανδημίας, πιθανότατα τον Νοέμβριο ή τον Δεκέμβριο. Για τους περισσότερους ειδικούς το ερώτημα δεν είναι εάν αλλά πότε.
Ήδη παρατηρείται έξαρση της πανδημίας στις ΗΠΑ, στη Λατινική Αμερική και σε μικρότερο βαθμό στην Ινδία, ενώ σε ορισμένες χώρες, όπως το Ισραήλ και η Αυστραλία, όπου η κατάσταση είχε τεθεί υπό έλεγχο, παρατηρείται ανησυχητική αύξηση κρουσμάτων, με αποτέλεσμα να επιβάλλονται στοχευμένα περιοριστικά μέτρα.
Δεν φτάνει, λοιπόν, που έχουμε μπροστά μας τη μεγαλύτερη οικονομική κρίση της μεταπολεμικής περιόδου, πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που άρχισε να εκδηλώνεται το 2008-2009, δεν είμαστε και σε θέση να κάνουμε σοβαρό οικονομικό σχεδιασμό, εφόσον όλα εξαρτώνται από την πορεία της πανδημίας και την αναζήτηση θεραπείας και εμβολίου για τον κορονοϊό.
Οι εκτιμήσεις ότι θα αφήναμε την πανδημία πίσω μας αυτό το καλοκαίρι έχουν ήδη ξεπεραστεί από τις εξελίξεις. Όλα δείχνουν ότι θα αναμετρηθούμε μαζί της, στο πεδίο της οικονομίας και της κοινωνίας, και το 2021.
Το πρόβλημα του τουρισμού
Το τελευταίο διάστημα τα εισαγόμενα κρούσματα κορονοϊού κυμαίνονται από 50% έως 65% του συνόλου, ανάλογα με την ημέρα.
Όσο προσπαθούμε να ανοίξουμε τα σύνορά μας για να κινήσουμε, στο μέτρο του δυνατού, τον στρατηγικής σημασίας τομέα του τουρισμού, τόσο αυξάνονται τα κρούσματα και η ανησυχία.
Αποδεικνύεται στην πράξη ότι ο τουρισμός είναι πρακτικά αδύνατο να λειτουργήσει αποτελεσματικά σε συνθήκες πανδημίας και πως η προσπάθεια να περιορίσουμε τη ζημιά για τον τουρισμό μπορεί να έχει άλλου είδους παρενέργειες.
Επιβεβαιώνεται η εκτίμηση κορυφαίων επαγγελματιών του κλάδου ότι τα φετινά τουριστικά έσοδα δύσκολα θα ξεπεράσουν το 30% των τουριστικών εσόδων του 2019 και πως θα χρειαστούν τουλάχιστον 2 έως 3 χρόνια για να καλυφθεί το χαμένο έδαφος.
Μεγάλη πτώση στις εξαγωγές
Η μεγάλη πτώση στα τουριστικά έσοδα οδήγησε ορισμένους να επιχειρηματολογήσουν υπέρ μιας στροφής της οικονομικής στρατηγικής σε όφελος της βιομηχανίας και των εξαγωγών. Η στροφή αυτή επιβάλλεται ανεξάρτητα από την πορεία του τουρισμού, αλλά δεν πρέπει να έχουμε ψευδαισθήσεις σε ό,τι αφορά την άμεση προοπτική της βιομηχανίας και των εξαγωγών μας.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πανελλήνιου Συνδέσμου Εξαγωγέων, οι ελληνικές εξαγωγές πραγματοποίησαν θεαματική «βουτιά» 32,7% τον Μάιο, με την αξία τους να υποχωρεί 1 δισ. ευρώ συγκριτικά με τον αντίστοιχο μήνα του 2019 και να διαμορφώνεται στα 2,07 δισ. ευρώ από 3,07 δισ. ευρώ πέρυσι.
Θα πρέπει να περιμένουμε τις επιδόσεις των επόμενων μηνών σε ό,τι αφορά τις εξαγωγές για να βγάλουμε ασφαλέστερα συμπεράσματα, τα στοιχεία όμως του Μαΐου μάς προειδοποιούν για τις δυσκολίες που έχουμε μπροστά μας.
Με την Ε.Ε. να απορροφά το 57,6% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών για την περίοδο Ιανουαρίου-Μαΐου 2020, αντιλαμβανόμαστε ότι η επιδείνωση της προοπτικής της ευρωπαϊκής οικονομίας, όπως καταγράφεται στις τελευταίες εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κάνει ακόμη πιο δύσκολη την αποστολή των εξαγωγικών επιχειρήσεων. Πρέπει να βρούμε τρόπους να αυξήσουμε τις εξαγωγές, σε επίπεδο μεριδίου αγοράς ακόμη και σε απόλυτους αριθμούς, για να περιορίσουμε κάπως τη μεγάλη αύξηση της ανεργίας που ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη.
Ανάκαμψη τύπου Κ
Δικαιολογημένο προβληματισμό προκαλούν και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των οικονομικών εξελίξεων. Οι ειδικοί που συμβουλεύουν τους ευρωπαϊκούς θεσμούς έχουν εγκαταλείψει το σενάριο της ανάκαμψης τύπου V –δηλαδή μεγάλη πτώση αλλά και γρήγορη κάλυψή της– και φαίνεται να καταλήγουν στο σενάριο της ανάκαμψης τύπου Κ, όπου αυτή θα είναι πιο αργή και πιο άνιση.
Με βάση αυτό το σενάριο, θα καταγραφεί σημαντική πτώση του ΑΕΠ και στη συνέχεια θα επέλθει ένας οικονομικός και κοινωνικός διχασμός, με πολλούς να διεκδικούν γρήγορα την κάλυψη του χαμένου εδάφους και πολλούς να πέφτουν ακόμη πιο χαμηλά.
Με την ανάκαμψη τύπου Κ θα δοκιμαστούν οι οικονομικές και κυρίως οι κοινωνικές αντοχές. Θα πρέπει να περιμένουμε τουλάχιστον μέχρι το 2022 για να πάρουμε πίσω τις απώλειες του 2020, ενώ ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας θα βρεθεί σε ακόμη πιο δύσκολη θέση ύστερα από μία δεκαετία κρίσης και δοκιμασιών.
Εξαφάνιση των δημοσίων εσόδων
Μία από τις συνέπειες της μεγάλης πτώσης του ΑΕΠ είναι η μεγάλη πτώση των δημοσίων εσόδων. Αυτή λειτουργεί αποσταθεροποιητικά για τα δημόσια οικονομικά σε περίοδο κατά την οποία αυξάνονται υποχρεωτικά οι δημόσιες δαπάνες για να υποστηριχτεί η οικονομία και να περιοριστούν η ύφεση και η ανεργία.
Τον Μάιο η «βουτιά» των φορολογικών εσόδων ήταν της τάξης του 35%, εφόσον ανήλθαν σε μόλις 2,2 δισ. ευρώ, μειωμένα κατά 1,2 δισ. ευρώ έναντι του μηνιαίου στόχου που είχε περιληφθεί στην εισηγητική έκθεση του προϋπολογισμού. Ήταν επίσης μειωμένα κατά 287 εκατ. ευρώ έναντι του αναθεωρημένου προς τα κάτω μηνιαίου στόχου που είχε περιληφθεί στο Πρόγραμμα Σταθερότητας, το οποίο παρουσιάστηκε στην Ε.Ε. στις 30 Απριλίου.
Αυτό σημαίνει ότι τα φορολογικά έσοδα πέφτουν με αυξανόμενο ρυθμό, καθώς βαθαίνει η ύφεση και πιο γρήγορα και από τις αναθεωρημένες προβλέψεις της κυβέρνησης.
Όλες οι χώρες της Ευρωζώνης δοκιμάζονται από την πτώση των δημοσίων εσόδων, αλλά για την Ελλάδα έχει μια ξεχωριστή σημασία. Οδηγεί στην εξαφάνιση των προγραμματισμένων πλεονασμάτων, στη μετατροπή τους σε νέα ελλείμματα και κυρίως σε νέα μεγάλη αύξηση του δημόσιου χρέους.
Είμαστε η χώρα που έχει αναλογικά το μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στην Ευρωζώνη, με 175% του ΑΕΠ, και όλα δείχνουν ότι θα πλησιάσουμε προς τα τέλη του 2020 - αρχές του 2021 το φράγμα του 200% του ΑΕΠ.
Ασφαλιστική «μαύρη» τρύπα
Οι οικονομικές συνέπειες της πανδημίας μεγαλώνουν ανησυχητικά τη «μαύρη» τρύπα του ασφαλιστικού-συνταξιοδοτικού.
Η μεγάλη άνοδος της ανεργίας, η μείωση των αποδοχών των εργαζομένων, η μερική απασχόληση, συμβάλλουν στη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών. Χρειαζόμαστε πάνω από 2,2 δισ. ευρώ τον μήνα για την καταβολή των συντάξεων και η ασφαλιστική-συνταξιοδοτική δαπάνη παραμένει, αναλογικά, η μεγαλύτερη στην Ε.Ε., παρά τις σημαντικές περικοπές που πραγματοποιήθηκαν στα πλαίσια των μνημονίων.
Εκτός από τη διεύρυνση της «μαύρης» τρύπας του ασφαλιστικού-συνταξιοδοτικού έχουμε και διάφορες ενέργειες που κάνουν ακόμη πιο σύνθετη την κατάσταση. Έχει δημιουργηθεί μια τεράστια ουρά συντάξεων και εφάπαξ που δεν καταβάλλονται. Αντίθετα, καταβάλλονται αναδρομικές αυξήσεις σε επικουρικές συντάξεις, ενώ επίκεινται δικαστικές αποφάσεις που μπορεί να προκαλέσουν δημοσιονομική ασφυξία στο ασφαλιστικό-συνταξιοδοτικό σε συνθήκες πανδημίας.
Παρά την προσωρινή χαλάρωση των δημοσιονομικών κανόνων στην Ευρωζώνη, είναι γνωστό ότι είμαστε υποχρεωμένοι να τηρούμε τις δεσμεύσεις μας που έχουν σχέση με το λεγόμενο ευρωπαϊκό εξάμηνο και την ενισχυμένη εποπτεία. Αυτό σημαίνει ότι το αυξανόμενο ασφαλιστικό έλλειμμα μπορεί να δημιουργήσει δυσκολίες στη συνεννόηση με τους Ευρωπαίους εταίρους και πιστωτές την κρίσιμη περίοδο κατά την οποία θα διεκδικούμε τα κονδύλια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης.
Ξεχάσαμε τη Novartis
Μια ματιά στα στοιχεία του Συνδέσμου Φαρμακευτικών Επιχειρήσεων Ελλάδος (ΣΦΕΕ) για την εξέλιξη της φαρμακευτικής δαπάνης του Δημοσίου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η πολιτική φλυαρία γύρω από το σκάνδαλο υπερσυνταγογράφησης της Novartis και άλλων μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών δεν οδήγησε στις αναγκαίες αλλαγές.
Με βάση τα στοιχεία που έχουν σχέση με τα λεγόμενα rebates, η δημόσια φαρμακευτική δαπάνη ξεπέρασε τον στόχο κατά 800 εκατ. ευρώ το 2019 και η υπέρβαση για το 2020 φαίνεται να κινείται αρκετά πάνω από το δισεκατομμύριο.
Ο συνδυασμός διαχειριστικής χαλάρωσης του Δημοσίου σε ό,τι αφορά τη φαρμακευτική δαπάνη και κάθετης πτώσης των εσόδων του Δημοσίου εξαιτίας της πανδημίας μπορεί να οδηγήσει σε εξαιρετικά δυσάρεστες καταστάσεις εάν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα.
Η ευρωπαϊκή παρέμβαση
Παρουσιάζοντας το πρόγραμμα της γερμανικής προεδρίας του Συμβουλίου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η καγκελάριος Μέρκελ υπογράμμισε ότι πρέπει να υιοθετηθεί «εδώ και τώρα» η γαλλογερμανική πρόταση που προβλέπει τη χορήγηση επιπλέον δωρεάν οικονομικών ενισχύσεων 500 δισ. ευρώ το 2021-2024, στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης, και για να αποτραπεί η αποδυνάμωση της συνοχής της Ε.Ε.
Η ευρωπαϊκή παρέμβαση είναι εξαιρετικά σημαντική και δημιουργεί ιστορικό προηγούμενο για ενισχυμένη αλληλεγγύη και ένα είδος αμοιβαιοποίησης του χρέους. Μπορεί όμως να μην είναι τόσο ισχυρή όσο επιβάλλουν οι ολοένα αυξανόμενες οικονομικές ανάγκες στην Ευρωζώνη και στην Ε.Ε., εφόσον με το πέρασμα του χρόνου χειροτερεύουν η κατάσταση και η προοπτική. Επίσης, υστερεί πολύ έναντι της παρέμβασης της κυβέρνησης Τραμπ και της Ομοσπονδιακής Τράπεζας στις ΗΠΑ, γεγονός που προετοιμάζει το έδαφος για νέα εξασθένηση της διεθνούς οικονομικής θέσης της Ε.Ε. έναντι των ΗΠΑ και της Κίνας.
Επιπλέον, υπάρχουν κράτη-μέλη, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Ολλανδία, με μεγάλες οικονομικές δυνατότητες, που ζητούν να εξαιρεθούν απ’ οποιαδήποτε πρόσθετη οικονομική επιβάρυνση στο όνομα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης και της κοινής αντιμετώπισης της κρίσης. Ασκούν μεγάλη πίεση για νέα μείωση των δαπανών του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου 2021-2027 με στόχο να καλύψουν, στο μέτρο του δυνατού, ενδεχόμενη οικονομική επιβάρυνση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης.
Αυτές οι ασκήσεις ευρωσκεπτικισμού και ευρωπαϊκών ισορροπιών μπορεί να περιορίσουν την αποτελεσματικότητα της ευρωπαϊκής παρέμβασης σε όφελος της Ελλάδας.
Η σημασία του χρόνου
Έτσι όπως διαμορφώνεται η κατάσταση, το νωρίτερο που μπορούμε να περιμένουμε αρκετά δυναμική ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας είναι το δεύτερο εξάμηνο του 2021.
Τότε θα ενισχυθεί θεαματικά ο τουρισμός μας, εφόσον βέβαια έχουμε αφήσει οριστικά πίσω μας την πανδημία, και θα αρχίσουν να έρχονται τα πρώτα σοβαρά κονδύλια στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης. Προς το παρόν παρατηρείται καθυστέρηση στην εκταμίευση των ευρωπαϊκών κονδυλίων –ακόμη και του προγράμματος SURE για την απασχόληση– και θα πρέπει να εξασφαλιστεί ταχύτερη ροή της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης σε περίοδο μεγάλης δημοσιονομικής δυσκολίας.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι έχουμε μπροστά μας 12 κρίσιμους για την οικονομία και την κοινωνία μήνες, προτού αρχίσει να εκδηλώνεται η ανάκαμψη της οικονομίας, η οποία θα πρέπει να μετατραπεί στη συνέχεια σε δυναμική ανάπτυξη.
Η Επιτροπή Σοφών
Η Επιτροπή Σοφών έχει αρχίσει να διαμορφώνει τις προτάσεις της προς τον πρωθυπουργό κ. Μητσοτάκη για τη διαμόρφωση ενός οικονομικού, επιχειρηματικού περιβάλλοντος το οποίο θα συμβάλει στην ανάπτυξη της οικονομίας σε νέες βάσεις.
Το πρόβλημα είναι ότι οι ενδιαφέρουσες προτάσεις των Σοφών προσκρούουν στις ολοένα μεγαλύτερες δημοσιονομικές και ασφαλιστικές δυσκολίες. Η βασική κατεύθυνση είναι υπέρ της μείωσης των φορολογικών και ασφαλιστικών βαρών, για να ανοίξει ο δρόμος για σημαντική αύξηση των επενδύσεων και της απασχόλησης.
Με την αρνητική δυναμική όμως που αναπτύσσεται στην Ευρωζώνη, διευρύνονται τα δημοσιονομικά και ασφαλιστικά ελλείμματα και ανεβαίνει σε νέα ύψη το δημόσιο χρέος. Αυτό σημαίνει ότι περιορίζονται οι δυνατότητες για κινήσεις δραστικής βελτίωσης του επιχειρηματικού και επενδυτικού περιβάλλοντος.
Υπάρχει σοβαρή πιθανότητα ένα μέρος της χρηματοδότησης που προβλέπεται για την Ελλάδα στα πλαίσια του Ταμείου Ανάκαμψης απλώς να περιορίσει τις ζημιές που ήδη καταγράφονται αντί να ανοίξει τον δρόμο προς ένα καλύτερο και ποιοτικά ανώτερο οικονομικό μέλλον.
