Λειτουργικός αναλφαβητισμός

Αναλφαβητισμός είναι η αδυναμία γραφής και ανάγνωσης. Είναι πλήρης όταν συνυπάρχει αδυναμία ανάγνωσης και γραφής και μερικός όταν υπάρχει δυνατότητα ανάγνωσης, αλλά όχι γραφής. Οργανικά αναλφάβητοι θεωρούνται αυτοί που δεν διδάχτηκαν ποτέ γραφή και ανάγνωση, ενώ λειτουργικά αναλφάβητοι θεωρούνται αυτοί που διδάχτηκαν γραφή και ανάγνωση αλλά στη συνέχεια δεν τις καλλιέργησαν, με αποτέλεσμα να τις ξεχάσουν. Σε μια πιο διευρυμένη ανάλυση, λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι η αδυναμία κατανόησης απλών γεγονότων τα οποία αναφέρονται στην καθημερινή ζωή (κοινωνική, οικονομική, πολιτική) των ανθρώπων. Αυτή η μορφή αναλφαβητισμού είναι ανεξάρτητη από την τυπική μόρφωση και συναντάται σε κάθε κοινωνική ομάδα.

Σημαντική συμβολή στην εμφάνιση του λειτουργικού αναλφαβητισμού έχει η πολυπλοκότητα της σύγχρονης ζωής, η μεγάλη ταχύτητα με την οποία μεταβάλλονται τα πράγματα γύρω μας, ο τεράστιος όγκος των διακινούμενων πληροφοριών, η ραγδαία εξέλιξη των επιστημών. Ο λειτουργικός αναλφαβητισμός μπορεί να είναι αποτέλεσμα και της υψηλής εξειδίκευσης, που παραμελεί τις γενικές γνώσεις, όπως και παρενέργεια της τεχνολογίας, η οποία εισάγει ταχύτητες και αυτοματισμούς στην καθημερινότητα. Όλα αυτά οξύνονται και από το μερικότερο, αλλά καθόλου αμελητέο, ζήτημα του ψηφιακού αναλφαβητισμού, της ουσιώδους αδυναμίας μεγάλου μέρους (ακόμη και μορφωμένου) του πληθυσμού να κατανοήσει πώς λειτουργεί ο υπολογιστής, το διαδίκτυο και συνολικά η ψηφιακή τεχνολογία. Δεν αρκεί να είσαι χρήστης ενός συστήματος, χωρίς να έχεις κατανοήσει τη δομή και τη φιλοσοφία της λειτουργίας του.

Αν ξεφύγουμε από τους ορισμούς, λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι, πέρα από την αδυναμία κατανόησης όσων συμβαίνουν γύρω μας, η απόλυτη αδυναμία αξιολόγησης νέων πληροφοριών, η διαφοροποίηση της σκέψης και εντέλει η διαφυγή από τις δεισιδαιμονίες, οι οποίες στη σύγχρονη εποχή επέστρεψαν μέσα από τις οθόνες που όλοι χρησιμοποιούμε.

Από το ξέσπασμα της πανδημίας στην Κίνα, διακινήθηκε τεράστιος όγκος πληροφοριών σχετικά με το είδος της μόλυνσης, τους τρόπους μετάδοσης και την επικινδυνότητά της. Όσοι παρακολουθούσαν τα διεθνή γνώριζαν ήδη. Από την εμφάνιση της μόλυνσης στη χώρα μας, και ειδικά στην περίοδο της καραντίνας, δεν υπάρχει Έλληνας που να μην άκουγε κάθε μέρα από τα πλέον επίσημα χείλη ότι ο ιός μεταδίδεται από τα σταγονίδια που εκπνέει ο άνθρωπος, τα οποία πολλαπλασιάζονται όταν φωνάζει ή τραγουδάει και τα οποία διακινούνται με εξαιρετική ευκολία στους κλειστούς χώρους και κολλάνε.

Γύρω μας πλέον βλέπουμε σερβιτόρους χωρίς μάσκα να κρατούν τα εδέσματα στο χέρι και να μιλούν φωναχτά φυτεύοντας (αόρατα, αλλά υπαρκτά) σάλια στα ποτήρια και στα πιάτα που κρατούν. Είμαστε η χώρα που πληρώνει περιουσίες ολόκληρες για να επιτύχουν τα παιδιά της στις Πανελλήνιες. Αφού επιτύχουν και όταν με το καλό γίνουν επιστήμονες, απλώς τους φτύνουμε, φτύνοντας (κυριολεκτικά πια) στα πρόσωπά μας.

Επιστρέφοντας στους ορισμούς, μπορούμε εύκολα να δούμε ότι δεν μας αφορούσαν για δεκαετίες ολόκληρες. Είχαμε διαμορφώσει ένα κράτος στο οποίο δεν χρειαζόταν καμία απολύτως προσαρμογή για να περνάει και να ζει κανείς καλά. Με ένα «χαρτί» απολάμβανε κανείς καλοπληρωμένη θέση σε ένα αχανές Δημόσιο και διά νόμου κατοχυρωμένες αποδοχές σε μεγάλο μέρος του ιδιωτικού τομέα. Ας είναι καλά τα «συνδικάτα». Την ώρα που ο κόσμος περνάει στην 4η Βιομηχανική Επανάσταση, αυτήν της Πληροφορικής, η Ελλάδα προοδεύει εισάγοντας «ηλεκτρονική εξουσιοδότηση». Οι μεγαλύτεροι θαυμάζουν το γεγονός αυτό και οι νεότεροι, που τα παίζουν στα δάχτυλα, απλώς μεταναστεύουν. Αλλά επί χρόνια δεν χρειαζόταν να ξέρεις υπολογιστή για να γίνεις διευθυντής στο Δημόσιο, ούτε για να προαχθείς σε μια ιδιωτική δουλειά, στην οποία το αφεντικό ήταν αυτοδημιούργητο και «ικανό».

Μια μέρα ανακαλύψαμε(;) ότι η καλή ζωή οφειλόταν στα δανεικά και στη θεσμοθετημένη αναξιοκρατία και διαφθορά. Ο λειτουργικός μας αναλφαβητισμός μας οδήγησε να σκεφτόμαστε ότι αυτό είναι το φυσιολογικό. Και κάπως έτσι προέκυψε το σκίσιμο των μνημονίων και ο τοίχος.

Ο ίδιος αναλφαβητισμός μάς οδηγεί ακόμη σε κραυγές του τύπου «πάμε να πάρουμε την Πόλη», ξεχνώντας ότι όταν πήγαμε να καταλάβουμε την Τουρκία ολόκληρη προέκυψε η Μικρασιατική Καταστροφή. Μιλάμε για εκστρατείες χωρίς να αντιλαμβανόμαστε ότι πρέπει να αναπροσαρμόσουμε τις δαπάνες μας και ότι πρέπει να υπηρετήσουμε περισσότερο, ενδεχομένως και οι γυναίκες. Ότι ο πόλεμος συνεπάγεται νεκρούς. Δεν είμαστε ακόμη αποφασισμένοι να φοράμε μάσκα στους κλειστούς χώρους, αλλά αισιοδοξούμε ότι θα αντέξουμε τις κακουχίες ενός πολέμου. Εξακολουθούμε να αγνοούμε ότι στον σύγχρονο κόσμο ο πόλεμος είναι το τελευταίο μέσο και ότι ο ηρωισμός δεν είναι απαραίτητα και εξυπνάδα. Και έχουμε και τη βεβαιότητα ότι ξέρουμε καλά!

Ο λειτουργικός μας αναλφαβητισμός εκφράστηκε και από την καθιέρωση ενός (ακόμη) πασοκικού νεολογισμού: του «κοινωνικού αυτοματισμού». Ο όρος αποδίδεται στον κυβερνητικό εκπρόσωπο του ΠΑΣΟΚ το 1997, ο οποίος χαρακτήρισε με αυτόν τον τρόπο τις αγροτικές κινητοποιήσεις, ως στρεφόμενες κατά των λοιπών κοινωνικών ομάδων. Στην πορεία του χρόνου, ο όρος πήρε ακόμη πιο αρνητική χροιά και αποδόθηκε σε κάθε κυβέρνηση η οποία προσπάθησε να θίξει προνόμια και συμφέροντα, μέσω της μομφής ότι πρώτα κατασυκοφαντεί μια κοινωνική ομάδα και ύστερα προσπαθεί να επιβάλει τα απεχθή μέτρα της εις βάρος της, σε κάποιες περιπτώσεις στρέφοντας μια άλλη κοινωνική ομάδα εναντίον της. Με τέτοια μυαλά βέβαια, ούτε προοδευτικές μεταρρυθμίσεις γίνονταν, ούτε ήταν δυνατό να γίνουν. Στην πραγματικότητα, η επίκληση του κοινωνικού αυτοματισμού σε ένα περιβάλλον λειτουργικού αναλφαβητισμού ανθρώπων με «υψηλό επίπεδο» διαβίωσης επέφερε την απόλυτη ακινησία και τη διαιώνιση του προβλήματος. Μέχρι τη χρεοκοπία.

Το νομοσχέδιο για τις συναθροίσεις «θίγει το δικαίωμα του συνταξιούχου να διαμαρτυρηθεί για τη μείωση της σύνταξης». Και ο εργαζόμενος; Το ασθενοφόρο; Και γιατί ο συνταξιούχος πρέπει (ντε και καλά) να διαμαρτυρηθεί; Έχει δίκιο;

«Γιατί μας έκλεισαν μέσα ενώ φέρνουν τουρίστες;» Και πώς θα τρώμε χωρίς δουλειά; Μας βλάπτει πολύ η μάσκα;

Γιατί δεν διώχνουμε τους μουσουλμάνους; Και η Θράκη;

«Όλες οι κυβερνήσεις ήταν προδότες» (ο αυτοματισμός από την ανάποδη). Και όταν μειωνόταν η θητεία, γιατί πανηγύριζαν όλοι; Θα πάμε να πάρουμε την Πόλη;

Απλοϊκά σκεπτόμενοι, με βάση ένα και μοναδικό κάθε φορά κριτήριο, όλοι φαίνεται να έχουν δίκιο. Όταν όμως πρέπει να συνδυαστούν αναγκαιότητες, περιορισμοί, συγκεκριμένα μέσα, πολλαπλοί στόχοι, περισσότερες ισορροπίες και να σταθμιστούν κίνδυνοι, πιθανά κέρδη και ζημιές, απλά μπλοκάρουμε, μέχρι δεισιδαιμονίας. Δεν θέλουμε ζόρισμα!

«Λειτουργικός αναλφαβητισμός είναι η αδυναμία κατανόησης απλών γεγονότων τα οποία αναφέρονται στην καθημερινή ζωή (κοινωνική, οικονομική, πολιτική) των ανθρώπων». Τι θεωρείται απλό γεγονός σήμερα; Μήπως είναι απλούστερο και πιο λειτουργικό γι’ αρχή να ακούμε τους ειδικούς;

«Ηλίθιος»: Αυτός που υστερεί νοητικά, που δεν έχει λογική, που δεν αρμόζει.

Οι ορισμοί ακουμπούν επικίνδυνα μεταξύ τους. Πρέπει επειγόντως να προσγειωθούμε στο σήμερα και στο αύριο. Γι’ αρχή, να σεβαστούμε την επιστημονική κοινότητα και οπωσδήποτε τον διπλανό μας. Με κάθε τρόπο και με οποιοδήποτε κόστος!