Σχολεία, οικονομία στη σκιά της πανδημίας - Free Sunday
Σχολεία, οικονομία στη σκιά της πανδημίας
Αυξάνονται οι πιθανότητες για νέο lockdown.

Σχολεία, οικονομία στη σκιά της πανδημίας

Η Πέμπτη 17 Σεπτεμβρίου μπορεί να αποδειχθεί αφετηρία εντυπωσιακών εξελίξεων σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Αρνητικά ρεκόρ

Σημειώθηκαν αρνητικά ρεκόρ σε αριθμό κρουσμάτων, εισαγωγών στις ΜΕΘ και θανάτων.

Είχαμε 359 νέα κρούσματα, τον δεύτερο υψηλότερο αριθμό μετά τις 10 Σεπτεμβρίου, οπότε καταγράφηκαν 372 κρούσματα.

Είχαμε 212 κρούσματα στην Αττική, που αποτελεί πλέον το μεγαλύτερο πρόβλημα σε ό,τι αφορά την έξαρση της πανδημίας. Εννέα συμπολίτες μας έχασαν τη ζωή τους από τον κορονοϊό, ένα νέο αρνητικό ρεκόρ που στέλνει σήμα κινδύνου. Τέλος, ο αριθμός των διασωληνωμένων αυξήθηκε σε 69, νέο ρεκόρ που προειδοποιεί ότι μπορεί σύντομα να δοκιμαστούν οι αντοχές του συστήματος υγείας.

Με 14.400 καταγεγραμμένα κρούσματα, τα οποία στην πραγματικότητα μπορεί να είναι 5 έως 10 φορές περισσότερα, και με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) να προειδοποιεί ότι η διάδοση του κορονοϊού έχει πάρει επικίνδυνες διαστάσεις στην Ευρώπη, είναι φανερό ότι χρειαζόμαστε μια νέα στρατηγική.

Αναταραχή στα σχολεία

Η έξαρση της πανδημίας συμπίπτει χρονικά με το άνοιγμα των σχολείων. Στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα παρατηρείται ό,τι παρατηρήθηκε τις τελευταίες εβδομάδες στο Ηνωμένο Βασίλειο, στη Γαλλία και στην Ισπανία μόλις άνοιξαν τα σχολεία.

Η πειθαρχία των μαθητών, όπως θα περίμενε κανείς, δεν είναι στο ύψος των περιστάσεων. Η σχολική υποδομή είναι ελλιπής, εφόσον είναι φορτωμένη με λάθη και παραλείψεις δεκαετιών. Οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται σε δύσκολη θέση, γιατί πιέζονται επαγγελματικά και αναλαμβάνουν προσωπικούς κινδύνους. Οι γονείς είναι δικαιολογημένα ανήσυχοι σε μια περίοδο που οι περισσότεροι από αυτούς δέχονται φοβερή οικονομική πίεση εξαιτίας των συνεπειών της πανδημίας.

Οι αριθμοί από άλλες χώρες της Ε.Ε. αναδεικνύουν τις διαστάσεις του προβλήματος που αντιμετωπίζουμε.

Την Τετάρτη 16 Σεπτεμβρίου καταγράφηκαν στην Ισπανία, μέσα σε ένα 24ωρο, 11.193 νέα κρούσματα και 239 θάνατοι από κορονοϊό. Αναφέρω την Ισπανία για να τονίσω ότι η παραδοσιακή πολιτική κριτική «φταίει η Δεξιά» και «φταίει η Αριστερά» δεν λύνει το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι της Γαλλίας, της χώρας με τις μεγαλύτερες δημόσιες δαπάνες ως ποσοστό επί του ΑΕΠ στην Ε.Ε. και ένα αρκετά αναπτυγμένο εκπαιδευτικό σύστημα, στην οποία έκλεισαν λόγω κορονοϊού, προτού καλά-καλά ανοίξουν, πάνω από 70 σχολεία.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η αναμέτρηση με τον κορονοϊό θα είναι πολύ πιο σκληρή και μεγαλύτερης διάρκειας απ’ ό,τι υπολογίζαμε. Τα σενάρια για επιστροφή σε κάποιου είδους κανονικότητα στο δεύτερο εξάμηνο του 2020 είναι πλέον εντελώς ξεπερασμένα και το καλύτερο στο οποίο μπορούμε να ελπίζουμε είναι επιστροφή σε κάποιου είδους κανονικότητα το δεύτερο εξάμηνο του 2021.

Έχει αρχίσει ήδη η συζήτηση για το αν θα επιβληθεί γενικό lockdown ή θα περιοριστεί σε περιοχές όπως η Αττική, όπου παρατηρείται η μεγαλύτερη αύξηση στα νέα κρούσματα. Όλες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δηλώνουν ότι θα αντιμετωπίσουν την πανδημία με στοχευμένα μέτρα και τοπικά lockdowns και αυτή είναι και η πρόθεση της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Αν συνεχιστούν όμως οι τάσεις που καταγράφονται, θα φτάσουμε πολύ γρήγορα σε «τοπικό» lockdown σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, δηλαδή στο μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής οικονομίας και της κοινωνίας. Το Ισραήλ είναι η πρώτη οικονομικά αναπτυγμένη χώρα που πηγαίνει σε φθινοπωρινό lockdown τριών εβδομάδων για να προστατεύσει τη δημόσια υγεία, ανεξάρτητα από το κόστος για την οικονομία.

Τις αποφάσεις θα πάρουν οι ειδικοί, λοιμωξιολόγοι και ειδικοί στα στατιστικά μοντέλα. Θεωρώ, πάντως, ότι η κυβέρνηση οφείλει να κάνει δύο κινήσεις που επιβάλλονται από τις συνθήκες που επικρατούν.

Η μάσκα πρέπει να γίνει υποχρεωτική σε όλους τους δημόσιους χώρους. Όποιος βγαίνει από το σπίτι του πρέπει να φοράει μάσκα. Έτσι, θα προστατεύει τον εαυτό του και κυρίως τους άλλους. Θα σταματήσουν οι γελοίες και επικίνδυνες καταστάσεις με ορισμένους να έχουν… ξεχάσει τη μάσκα τους ή να αρνούνται να συμμορφωθούν στις υποδείξεις καταστηματαρχών, οδηγών λεωφορείων και υπαλλήλων υπηρεσιών.

Η μάσκα δεν λύνει όλα τα προβλήματα αλλά φαίνεται να είναι ισχυρή γραμμή άμυνας. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Βελγίου, το οποίο έκανε αρνητικά ρεκόρ στο πρώτο κύμα της πανδημίας αλλά με την υποχρεωτική χρήση της μάσκας και άλλα μέτρα έχει πλέον επιδόσεις συγκρίσιμες με τις δικές μας. Την Τετάρτη 16 Σεπτεμβρίου είχαμε στο Βέλγιο 489 νέα κρούσματα και τρεις θανάτους από κορονοϊό. Στην πρώτη φάση της πανδημίας οι νεκροί στο Βέλγιο ξεπέρασαν τους 9.000.

Η υποχρεωτική χρήση της μάσκας σε δημόσιους χώρους ενισχύει και την κοινωνική πειθαρχία. Περνάει το μήνυμα ότι η κατάσταση είναι κρίσιμη και πως η χαλαρότητα και οι «μαγκιές» είναι εκτός τόπου και χρόνου και ιδιαίτερα επικίνδυνες.

Η δεύτερη κίνηση πρέπει να είναι η άμεση προσφυγή στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) για τη σύναψη δανείου ίσου με το 2% του ΑΕΠ, με περίπου μηδενικό επιτόκιο, για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας. Τα λεφτά είναι εκεί και μας περιμένουν, ο Ρέγκλινγκ δείχνει εξαιρετικά καλή διάθεση. Τα κονδύλια που θα εξασφαλίσουμε, της τάξης των 3,5 δισ. ευρώ, θα πρέπει να διατεθούν για την ενίσχυση του ΕΣΥ και τη βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος.

Η γενική εικόνα

Η γενική εικόνα για την εξέλιξη της πανδημίας δεν είναι καλή. Εκτός από την έξαρση στην Ε.Ε. και στην Ελλάδα, οι δυσκολίες μεγαλώνουν σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αυτή τη φάση, τα μεγαλύτερα προβλήματα αντιμετωπίζει η Ινδία, όπου υπάρχουν 24ωρα στα οποία καταγράφονται γύρω στα 90.000-100.000 νέα κρούσματα και πάνω από 1.200 θάνατοι από κορονοϊό. Μάχη για τη δεύτερη θέση στον πίνακα κρουσμάτων και απωλειών δίνουν οι ΗΠΑ και η Βραζιλία, όπου υπάρχουν πολλά 24ωρα στα οποία καταγράφονται γύρω στα 35.000-50.000 νέα κρούσματα και γύρω στους 1.000 θανάτους σε κάθε χώρα. Συνολικά η Λατινική Αμερική είναι το νέο επίκεντρο της πανδημίας. Το εμβόλιο είναι μία εξαιρετικά σύνθετη υπόθεση που χρειάζεται χρόνο, παρά τις υπεραισιόδοξες εκτιμήσεις πολιτικών και εκπροσώπων φαρμακευτικών εταιρειών.

Επομένως, έχουμε μπροστά μας μια περίοδο μεγάλης δοκιμασίας και αβεβαιότητας. Χρειάζεται ένας νέος σχεδιασμός, ο οποίος θα στηρίζεται στο νέο βασικό σενάριο, πολύ χειρότερο από το προηγούμενο.

Το πρόβλημα της οικονομίας

Η έξαρση της πανδημίας μεγαλώνει τις οικονομικές δυσκολίες, αυξάνοντας την πίεση στις επιχειρήσεις, στους εργαζόμενους και στα νοικοκυριά. Έχει αποδειχθεί στην πράξη ότι όσοι προσπαθούν να δώσουν προτεραιότητα στην οικονομία, παρακάμπτοντας, στο μέτρο του δυνατού, την αντιμετώπιση της πανδημίας, στη συνέχεια το πληρώνουν ακριβά. Αυτό έπαθαν ΗΠΑ και Ηνωμένο Βασίλειο στην πρώτη φάση της πανδημίας και σε μικρότερο βαθμό οι χώρες του ευρω-Νότου και η Ελλάδα, που επιχείρησαν τον Ιούλιο και τον Αύγουστο το αναγκαίο τουριστικό άνοιγμα.

Η οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει πλήρως στις σημερινές συνθήκες και, απ’ ό,τι φαίνεται, θα υποστεί τις συνέπειες ενός μερικού ή ολικού lockdown. Επιπλέον, δεν μπορεί να γίνει αξιόπιστος σχεδιασμός, εφόσον τα βασικά σενάρια διαδέχονται το ένα το άλλο με φοβερή ταχύτητα και τάση διαρκούς επιδείνωσης.

Μέχρι σήμερα ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης και το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης διατηρούν τις ισορροπίες σε συνθήκες κρίσης και προστατεύουν τη θετική προοπτική της ελληνικής οικονομίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα επιτόκια δανεισμού του ελληνικού Δημοσίου είναι σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα και οι περισσότεροι αναλυτές προβλέπουν παραπέρα μείωσή τους στο άμεσο μέλλον. Αυτό οφείλεται στον συνδυασμό της χαλαρής νομισματικής πολιτικής που εφαρμόζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και της αξιοπιστίας του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης.

Η επίσκεψη του επικεφαλής του ESM, κ. Ρέγκλινγκ, στην Αθήνα έδωσε την ευκαιρία για μια συνολική αξιολόγηση της κατάστασης.

Πρώτον, η Ελλάδα δεν θα έχει πρόβλημα με την έβδομη αξιολόγηση, που θα είναι θετική.

Δεύτερον, στο τέλος του έτους θα γίνει μια νέα εκτίμηση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους. Δεν προβλέπεται κάποια δυσάρεστη εξέλιξη, γιατί προς το παρόν ό,τι χάνουμε από τη μεγάλη αύξηση του δημόσιου χρέους το κερδίζουμε σε αξιοπιστία από την πτωτική τάση των επιτοκίων.

Τρίτον, επειδή όλα έχουν ένα όριο, είναι αναγκαίο να υπάρξει ένα δημοσιονομικό συμμάζεμα το 2021, εφόσον το προγραμματισμένο πρωτογενές πλεόνασμα του 2020 προβλέπεται να μετατραπεί σε πρωτογενές έλλειμμα 6% του ΑΕΠ. Το συμμάζεμα αυτό μπορεί να προκύψει από την ανάκαμψη της οικονομίας το 2021, αν τελικά αφήσουμε πίσω μας την πανδημία, χωρίς την επιβολή πρόσθετων μέτρων. Τα έσοδα του Δημοσίου θα αυξηθούν λόγω της αύξησης του ΑΕΠ, ενώ οι δημόσιες δαπάνες για τη στήριξη της οικονομίας θα περιοριστούν δραστικά. Αν όμως καθυστερήσει η ανάκαμψη λόγω της πανδημίας, θα βρεθούμε μπροστά σε δύσκολες αποφάσεις.

Τέταρτον, αδύνατο σημείο της ελληνικής οικονομίας αναδεικνύεται για μία ακόμη φορά το υπέρογκο κόστος του ασφαλιστικού-συνταξιοδοτικού ως ποσοστό επί του ΑΕΠ. Προς το παρόν, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δεν επανέρχονται στις γνωστές επισημάνσεις τους, όλοι όμως παρακολουθούν με ανησυχία την αύξηση του ασφαλιστικού ελλείμματος, που οδηγεί στην αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος και του δημόσιου χρέους.

Ο Ρέγκλινγκ άνοιξε προσεκτικά τη σχετική συζήτηση, επισημαίνοντας ότι η κυβέρνηση πρέπει να βάλει τέλος στη συσσώρευση εκκρεμών συντάξεων και εφάπαξ. Υποτίθεται ότι αυτού του είδους οι υποχρεώσεις, που αποτελούν μορφή κρυφού χρέους και δυσκολεύουν τη συνεννόηση με τους Ευρωπαίους εταίρους και πιστωτές, έπρεπε να είχαν μηδενιστεί τον Αύγουστο του 2018, οπότε βγήκαμε από το μνημόνιο.

Αυτού του είδους οι εκκρεμότητες αυξάνονται και κατά ορισμένους υπολογισμούς μπορεί να είναι της τάξης του 1 δισ. ευρώ. Ο Ρέγκλινγκ έθεσε ως στόχο για την πλήρη καταβολή των συντάξεων και του εφάπαξ στους δικαιούχους τα μέσα του 2021.

Μεγαλώνουν οι πιέσεις

Η γενική εικόνα της οικονομίας είναι δύσκολη, αλλά σταθερή και με θετική προοπτική. Αυτό όμως είναι μικρή παρηγοριά για επιχειρήσεις, εργαζόμενους και νοικοκυριά, που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες εξαιτίας της έξαρσης της πανδημίας και της μεγάλης χρονικής διάρκειάς της.

Ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης ανακοίνωσε στη Θεσσαλονίκη νέα σημαντικά μέτρα στήριξης της οικονομίας για τους τελευταίους μήνες του 2020. Οι κυβερνητικές, κρατικές παρεμβάσεις δεν επαρκούν στην Ελλάδα και στα περισσότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε. για να αλλάξουν την αρνητική δυναμική της οικονομίας και να βγάλουν την πραγματική οικονομία από την εξαιρετικά δύσκολη θέση στην οποία έχει περιέλθει.

Όλες οι έρευνες της κοινής γνώμης καταγράφουν μια σχετική ή απόλυτη πλειοψηφία που θεωρεί τα μέτρα ανεπαρκή σε σχέση με τις ανάγκες που έχουν δημιουργηθεί. Η ουσιαστική βελτίωση στην οικονομία και στην οικονομική καθημερινότητα μπορεί να έρθει μόνο με την ανάκαμψη, η οποία όμως προϋποθέτει την αποτελεσματική αντιμετώπιση της πανδημίας.