Ευρω-έξαρση της πανδημίας - Free Sunday
Ευρω-έξαρση της πανδημίας
Ο Μητσοτάκης προχωράει σε αυστηρά μέτρα, για να προλάβει τα χειρότερα.

Ευρω-έξαρση της πανδημίας

Το δεύτερο κύμα της πανδημίας χτυπάει ιδιαίτερα σκληρά την Ε.Ε. και το Ηνωμένο Βασίλειο. Για δεύτερη φορά μέσα στο 2020 η Ευρώπη μετατρέπεται σε επίκεντρο της πανδημίας. Δημιουργείται μια κατάσταση που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις θα είναι πιο δύσκολη και από αυτήν που αντιμετωπίσαμε την περασμένη άνοιξη.

Σε αυτές τις συνθήκες, ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης πήρε την απόφαση να προχωρήσει στην εφαρμογή μιας παραλλαγής του lockdown της περασμένης άνοιξης, με βασική διαφορά τη συνέχιση της λειτουργίας του δημοτικού και του νηπιαγωγείου με φυσική παρουσία των παιδιών.

Αβάσιμη κριτική

Ο ΣΥΡΙΖΑ και άλλα κόμματα της αντιπολίτευσης προσπαθούν να αποδώσουν τις ευθύνες για το νέο lockdown στην κυβέρνηση και εμφανίζουν τον Μητσοτάκη σαν έναν ηγέτη που έχει χάσει τον έλεγχο των εξελίξεων.

Μια απλή σύγκριση του τι ακριβώς συμβαίνει σε μια σειρά ευρωπαϊκών χωρών και της ελληνικής πραγματικότητας αρκεί για να φανεί η έλλειψη αξιοπιστίας των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Δεν είναι η ώρα για εύκολη και αβάσιμη κριτική, αλλά για μια συστράτευση στην εθνική και ευρωπαϊκή προσπάθεια για να βγούμε από τον «Λαβύρινθο της πανδημίας», όπως είναι ο χαρακτηριστικός τίτλος του νέου μου βιβλίου (405 σελίδες, εκδόσεις Κλειδάριθμος).

Η πανδημία σαρώνει την Ευρώπη, η οποία, μαζί με τη Βόρεια Αμερική και τη Λατινική Αμερική, είναι αυτή την περίοδο η περιοχή που δίνει τα περισσότερα νέα κρούσματα και τους περισσότερους θανάτους.

Τα προβλήματα της Ε.Ε. και του Ηνωμένου Βασιλείου επηρεάζουν και τον διεθνή συσχετισμό δυνάμεων. Με βάση τα στοιχεία της Τετάρτης 4 Νοεμβρίου 2020, στις ΗΠΑ είχαμε 108.000 νέα κρούσματα και 1.616 θανάτους από κορονοϊό. Επρόκειτο για ένα από τα πιο δύσκολα 24ωρα, που δείχνει την αρνητική δυναμική που αναπτύσσεται. Συνολικά στις ΗΠΑ έχουν καταγραφεί 9,58 εκατομμύρια κρούσματα και 234.000 θάνατοι από κορονοϊό.

Η κατάσταση στην Ε.Ε. είναι ίδια και χειρότερη, με βάση τα στοιχεία που θα παρουσιάσω αναλυτικά. Αντίθετα, η Κίνα φαίνεται να έχει αφήσει πίσω της την πανδημία, εφόσον την ίδια ημέρα κατέγραψε μηδέν θανάτους και 28 νέα κρούσματα. Τα νέα κρούσματα αντιμετωπίζονται στην Κίνα με ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο, με ένα μείγμα μαζικών τεστ στον πληθυσμό και ηλεκτρονικής παρακολούθησης και καταγραφής των κοινωνικών επαφών όσων έχουν νοσήσει.

Όσο πιο βαθιά βυθίζονται στην κρίση της πανδημίας οι ΗΠΑ και η Ευρώπη, τόσο πιο πολύ μένουν πίσω από την Κίνα, η οποία έχει επιστρέψει στην κανονικότητα και έχει μπει σε φάση οικονομικής ανάκαμψης.

Ο συμβολισμός του Βελγίου

Το Βέλγιο, μια χώρα με πληθυσμό συγκρίσιμο με της Ελλάδας, συμβολίζει με τα αρνητικά ρεκόρ του τα προβλήματα της Ε.Ε. σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου στο Βέλγιο είχαμε 5.186 νέα κρούσματα και 268 θανάτους. Συνολικά στο Βέλγιο έχουν καταγραφεί 468.000 κρούσματα και 12.311 θάνατοι.

Η συγκεκριμένη χώρα διεκδικεί παγκόσμιο ρεκόρ στους θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους, οι οποίοι είναι γύρω στους 1.100. Αν σκεφτούμε ότι στην Ελλάδα έχουμε γύρω στους 70 θανάτους ανά εκατομμύριο κατοίκους, καταλαβαίνουμε ότι οι επιδόσεις μας είναι εξαιρετικά θετικές συγκρινόμενες με τις επιδόσεις της χώρας που φιλοξενεί στην πρωτεύουσά της τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Η σύγκριση επιβάλλεται, όχι τόσο για να φανεί η προχειρότητα της επιχειρηματολογίας της αντιπολίτευσης όσο για να προετοιμαστούμε για τα εξαιρετικά δύσκολα που έχουμε μπροστά μας.

Μπαίνουμε σε μια κρίσιμη περίοδο έχοντας συγκεκριμένα πλεονεκτήματα.

Πρώτον, οι απώλειες που έχουμε υποστεί –γύρω στους 700 θανάτους– είναι πολύ λιγότερες από τις απώλειες που καταγράφουν σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες, αναλογικά με τον πληθυσμό.

Δεύτερον, παρά τις δυσάρεστες εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων, η αρνητική δυναμική που εκδηλώνεται είναι αρκετά πιο ήπια απ’ ό,τι στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες κι έτσι έχουμε τη δυνατότητα να αντιδράσουμε.

Τρίτον, ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης και βασικοί συνεργάτες του έχουν αποδείξει στην πράξη ότι ξέρουν να κινούνται γρήγορα και αποτελεσματικά. Είμαστε, λοιπόν, σε καλύτερη κατάσταση από τους άλλους Ευρωπαίους, λιγότερο καταπονημένοι με βάση τον αριθμό των ασθενών και των θανάτων και πιο σίγουροι από τους άλλους για την αποτελεσματικότητα της αντίδρασής μας.

Οι δυσκολίες των μεγάλων

Σε πολύ χειρότερη κατάσταση από την Ελλάδα βρίσκονται οι μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες.

Το Ηνωμένο Βασίλειο καταγράφει 47.742 θανάτους από κορονοϊό και 1,1 εκατομμύρια κρούσματα. Μόνο την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου στο Ηνωμένο Βασίλειο είχαμε 492 θανάτους από κορονοϊό και 25.117 νέα κρούσματα.

Οι Βρετανοί συνδυάζουν τις χειρότερες επιδόσεις σε ό,τι αφορά την προστασία της δημόσιας υγείας με τις χειρότερες επιδόσεις στην οικονομία. Η πανδημία διέλυσε τον μύθο του Brexit, σύμφωνα με τον οποίο η αποδέσμευση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. θα οδηγούσε στην ανάδειξη μιας «παγκόσμιας» Μεγάλης Βρετανίας.

Σημαντικά είναι τα προβλήματα και στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες που παραμένουν στην Ε.Ε.

Η Ιταλία έχει 39.764 θανάτους από τον κορονοϊό και 790.000 επιβεβαιωμένα κρούσματα. Την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου κατέγραψε 352 θανάτους και 30.548 νέα κρούσματα. Παρόμοιες είναι οι επιδόσεις στη Γαλλία και στην Ισπανία, με συνολικό αριθμό κρουσμάτων λίγο κάτω από τις 40.000 και θανάτους –κατά το 24ωρο που εξετάζουμε– της τάξης των 350-400.

Ραγδαία επιδείνωση παρατηρείται στην Πολωνία, η οποία δεν είχε σημαντικό πρόβλημα στο πρώτο κύμα της πανδημίας την περασμένη άνοιξη. Έχουν καταγραφεί ήδη 6.475 θάνατοι και 440.000 κρούσματα, ενώ αναπτύσσεται μία εξαιρετικά αρνητική δυναμική. Είναι χαρακτηριστικό ότι την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου στην Πολωνία είχαμε 373 θανάτους και 24.692 νέα κρούσματα.

Καλύτερη είναι η κατάσταση στη μεγαλύτερη χώρα της Ε.Ε., τη Γερμανία, η οποία έχει καταγράψει πάνω από 11.000 θανάτους και πάνω από 600.000 κρούσματα. Την περασμένη Τετάρτη στη Γερμανία είχαμε 151 θανάτους και 17.217 νέα κρούσματα. Οι αριθμοί παραμένουν καλύτεροι στη Γερμανία σε σχέση με τις άλλες μεγάλες χώρες της Ε.Ε., αλλά η δυναμική είναι αρνητική, γι’ αυτό και η καγκελάριος Μέρκελ προειδοποιεί για δύσκολους μήνες που έρχονται.

Η Ελλάδα μεταξύ των καλύτερων

Ευνοϊκή για την πατρίδα μας είναι η σύγκριση και με τις περισσότερες μεσαίες και μικρές χώρες της Ε.Ε.

Χαρακτηριστικό του δεύτερου κύματος είναι ότι χτυπάει και τις ανατολικές χώρες της Ε.Ε., οι οποίες είχαν περάσει τη δοκιμασία του πρώτου κύματος με συγκριτικά λίγες απώλειες.

Την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου στη Ρουμανία είχαμε 146 θανάτους και 8.651 νέα κρούσματα. Στην Τσεχία οι θάνατοι του 24ώρου έφτασαν τους 123 και τα νέα κρούσματα τα 15.729. Αρνητική η εξέλιξη και στην Ουγγαρία, η οποία κατέγραψε το ίδιο 24ωρο 90 θανάτους και 4.219 νέα κρούσματα. Μεγάλη δοκιμασία περνάει και η Βουλγαρία, όπου μόνο την περασμένη Τετάρτη είχαμε 63 θανάτους και 4.041 νέα κρούσματα.

Άλλες χώρες που με τις επιδόσεις τους στέλνουν το μήνυμα ότι στην Ελλάδα είμαστε –προς το παρόν– σχετικά καλά είναι η Ολλανδία, η Πορτογαλία, η Σουηδία, η Αυστρία και η Ιρλανδία.

Στην Ολλανδία έχουν καταγραφεί 7.682 θάνατοι από κορονοϊό, ενώ τα επιβεβαιωμένα κρούσματα ανέρχονται σε 383.523. Την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου στην Ολλανδία είχαμε 102 θανάτους από κορονοϊό και 7.633 νέα κρούσματα.

Στην Πορτογαλία ο συνολικός αριθμός των θανάτων είναι 2.694, ενώ οι θάνατοι ανέρχονται σε 59 το 24ωρο που εξετάζουμε. Οι αντίστοιχοι αριθμοί για τη Σουηδία είναι 5.997 και 28, για την Αυστρία 1.227 και 35, για την Ιρλανδία 1.930 και 8.

Μόνοι οι μικρές δημοκρατίες της Βαλτικής μαζί με τη Μάλτα και την Κύπρο έχουν να επιδείξουν καλύτερες επιδόσεις από την Ελλάδα στην αντιμετώπιση της πανδημίας.

Είμαστε σε καλύτερη κατάσταση από τους άλλους Ευρωπαίους και μπορούμε καλύτερα. Οι μεγαλύτερες δυσκολίες, όμως, των άλλων αποτελούν προειδοποίηση γι’ αυτά που έχουμε μπροστά μας.

Η δεύτερη προσπάθεια

Με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη πηγαίνουμε σε μια νέα περίοδο εγκλεισμού διάρκειας τριών εβδομάδων. Η βασική επιδίωξη είναι να σπάσει η αρνητική δυναμική, που μπορεί να φέρει το ΕΣΥ στα όριά του τις επόμενες 10-15 ημέρες, και να δημιουργηθούν γρήγορα οι προϋποθέσεις για κάποιου είδους κανονικότητα την περίοδο των Χριστουγέννων, η οποία θα βοηθήσει την οικονομία να περιορίσει τις απώλειές της.

Αποδείχθηκε στην πράξη ότι ο συνδυασμός πανδημίας και κανονικής λειτουργίας της οικονομίας οδηγεί γρήγορα σε αδιέξοδο.

Την περασμένη άνοιξη χτυπήθηκαν ιδιαίτερα σκληρά από την πανδημία οι χώρες που προσπάθησαν να κρατήσουν ανοιχτή την οικονομία τους παρά τη διάδοση του κορονοϊού. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Ιταλίας, ο Βορράς της οποίας αποτελεί το οικονομικό-εξαγωγικό κέντρο της. Δόθηκε απόλυτη προτεραιότητα στη λειτουργία της οικονομίας, με αποτέλεσμα να απειληθεί η δημόσια υγεία και να φτάσει σε πλήρες αδιέξοδο το σύστημα υγείας.

Το άνοιγμα του τουρισμού στην Ελλάδα έγινε σε συνθήκες αρκετά αποτελεσματικής προστασίας της δημόσιας υγείας, γι’ αυτό και δεν παρατηρήθηκε μεγάλη αύξηση του αριθμού των θανάτων και των νέων κρουσμάτων από κορονοϊό. Τα προβλήματα προέκυψαν αργότερα –τον Οκτώβριο και στις αρχές Νοεμβρίου– εξαιτίας της συνολικής οικονομικής και κοινωνικής ζωής.

Το νέο lockdown μάς δίνει τη δυνατότητα να κερδίσουμε χρόνο. Θεωρώ όμως ότι η προσέγγισή μας πρέπει να είναι διαφορετική απ’ ό,τι την περασμένη άνοιξη και να αξιοποιεί την εμπειρία χωρών που αντιμετώπισαν ιδιαίτερα αποτελεσματικά την πανδημία.

Πρώτον, η εφαρμογή των μέτρων και ο μερικός εγκλεισμός πρέπει να γίνουν χωρίς εκπτώσεις. Διαφορετικά, δεν θα επιτύχουμε το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και απλώς θα συντηρήσουμε τη δημόσια συζήτηση για την έλλειψη αποτελεσματικότητας ή και τη ματαιότητα των μέτρων.

Δεύτερον, η κυβέρνηση πρέπει να εγκαταλείψει τις επιφυλάξεις της και να περάσει στα μαζικά έως εξαντλητικά τεστ κορονοϊού, τα οποία εννοείται ότι θα πρέπει να είναι δωρεάν.

Με βάση τον περιορισμένο αριθμό τεστ που γίνονται –μάξιμουμ 20.000 την ημέρα– και τη μεγάλη θετικότητα που παρατηρείται, γίνεται φανερό ότι πρέπει να ελεγχθεί όλος ο πληθυσμός που απειλείται, μία και δύο και τρεις φορές, για να καταλάβουμε πού ακριβώς βρισκόμαστε και πού πηγαίνουμε.

Πρόκειται για μία εξαιρετικά σύνθετη και δαπανηρή υπόθεση. Χωρίς όμως μαζικά τεστ είναι πολύ δύσκολο να εντοπίσουμε και να περιορίσουμε το πρόβλημα. Τα παραδείγματα της Κίνας, της Νότιας Κορέας, της Ταϊβάν και της Νέας Ζηλανδίας είναι διαφωτιστικά.

Τρίτον, πρέπει να υπάρξει αναλυτική ψηφιακή ιχνηλάτηση των κάθε είδους επαφών όσων έχουν μολυνθεί από τον κορονοϊό. Η ιχνηλάτηση παραμένει μια θεωρητική υπόθεση στην Ελλάδα και στην Ε.Ε. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση της καγκελαρίου Μέρκελ, σύμφωνα με την οποία το 75% των κρουσμάτων στη Γερμανία ουσιαστικά δεν παρακολουθείται. Υποθέτω ότι το ποσοστό θα είναι ακόμη υψηλότερο στην Ελλάδα.

Χωρίς αυστηρή και πλήρη εφαρμογή των περιοριστικών μέτρων, χωρίς μαζικά και φυσικά δωρεάν τεστ και χωρίς ψηφιακή ιχνηλάτηση των επαφών όσων έχουν προσβληθεί από τον ιό, θα οδηγηθούμε σε μια προσωρινή βελτίωση, η οποία στη συνέχεια θα δώσει τη θέση της σε ένα νέο lockdown. Αναλύοντας τις δηλώσεις των Ευρωπαίων ηγετών καταλήγω στο συμπέρασμα ότι θεωρούν ότι τη λύση θα δώσει το εμβόλιο, πιθανότατα εντός του 2021.

Τα ίδια έλεγαν για το 2020, ενώ δεν υπάρχει καμία εγγύηση για την παρασκευή ασφαλούς και αποτελεσματικού εμβολίου πριν από το 2022, ίσως και αργότερα.

Το βασικό σενάριο της κυβέρνησης πρέπει να είναι η αντιμετώπιση της πανδημίας σε όλη τη διάρκεια του 2020 και του 2021 χωρίς την ύπαρξη του πολυπόθητου εμβολίου. Στις εκθέσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) επισημαίνεται ότι ένα ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο δεν πρόκειται να είναι διαθέσιμο στο σύνολο του πληθυσμού πριν από το 2022.

Η προσμονή του εμβολίου τείνει να μετατραπεί σε πολιτική παγίδα που περιορίζει την αποτελεσματικότητα των μέτρων που εφαρμόζονται. Όπως οι Κινέζοι αντιμετώπισαν την πανδημία χωρίς τη βοήθεια του εμβολίου, στην αναζήτηση του οποίου έχουν επενδύσει τεράστια κεφάλαια και προσπάθεια, έτσι κι εμείς πρέπει να αντιμετωπίσουμε την πανδημία και χωρίς το εμβόλιο.

Το εμβόλιο πρέπει να είναι η εγγύηση ότι δεν θα βρεθούμε στο μέλλον αντιμέτωποι με την ίδια δοκιμασία. Δεν μπορεί όμως να μετατραπεί σε άλλοθι για την έλλειψη στρατηγικής σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Η Ελλάδα πρέπει να αποτελέσει την εξαίρεση στον ευρωπαϊκό και αμερικανικό κανόνα, σύμφωνα με τον οποίο γίνεται μια απλή διαχείριση της πανδημίας με στόχο να μη χαθεί ο έλεγχος στα νοσοκομεία και τις ΜΕΘ και όχι να αντιμετωπιστεί η πανδημία με τον μηδενισμό θανάτων και κρουσμάτων.

Μετρώντας το κόστος

Ένας από τους λόγους για τους οποίους έγραψα το βιβλίο «Στον λαβύρινθο της πανδημίας» ήταν η προσπάθεια να απαντήσω –από τον περασμένο Απρίλιο– στις υπερβολικά αισιόδοξες εκτιμήσεις αρμοδίων και μη για οριακή ύφεση της οικονομίας, γρήγορη και δυναμική ανάκαμψη σε σχήμα V, γρήγορη ανάπτυξη νέων θεραπειών και του εμβολίου.

Η υπερβολική αισιοδοξία ήταν ένας πρόχειρος τρόπος να καλυφθεί επικοινωνιακά το μεγάλο κενό στρατηγικής. Δεν πρέπει να επαναλάβουμε το ίδιο λάθος, γιατί κάθε νέος γύρος περιοριστικών μέτρων γίνεται σε χειρότερες οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες.

Οι αρχικές εκτιμήσεις για οριακή ύφεση της τάξης του 2% το 2020 έδωσαν τη θέση τους σε βασικό σενάριο για μείωση του ΑΕΠ κατά 4%-5%. Μετά ανεβήκαμε στο 8% και τώρα οι αρμόδιοι αρχίζουν να ψιθυρίζουν εκτιμήσεις για διψήφια πτώση του ΑΕΠ το 2020 και μερική ή και αναιμική ανάκαμψη το 2021. Δεν υπάρχουν πολλοί αναλυτές στους διεθνείς οργανισμούς που να θεωρούν ότι η ελληνική οικονομία μπορεί να καλύψει το χαμένο έδαφος του 2020 πριν από το 2023 ή το 2024.

Το νέο βασικό σενάριο για το 2020 στηρίζεται σε πτώση του ΑΕΠ της τάξης του 10%, σε δημοσιονομικό έλλειμμα που θα είναι διψήφιο ως ποσοστό επί του ΑΕΠ και σε δημόσιο χρέος της τάξης του 205% του ΑΕΠ.

Το επιτελικό κράτος πρέπει να λειτουργεί και σαν συλλογικός αναλυτής, διανοούμενος. Έχει τεράστια σημασία να μπορεί, σε γενικές γραμμές, να προβλέπει τις εξελίξεις και να προετοιμάζεται έγκαιρα αντί να πέφτει κάθε 2-3 μήνες έξω στους υπολογισμούς του και να αλλάζει με προκλητική ευκολία το βασικό σενάριο.

Η οικονομία κινείται σε μια γκρίζα περιοχή με ορισμένα θετικά χαρακτηριστικά, όπως είναι η αξιοπιστία Μητσοτάκη, η εμπιστοσύνη στην προοπτική της και η δυνατότητα δανεισμού του ελληνικού Δημοσίου από τις διεθνείς αγορές με εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια. Επιβαρυντικά στοιχεία όμως είναι η συρρίκνωση του ΑΕΠ στα 165 δισ., η εκτόξευση του χρέους του Δημοσίου στο 205% του ΑΕΠ και η τεράστια εκκρεμότητα του ολοένα αυξανόμενου ιδιωτικού χρέους.

Τους τελευταίους μήνες η κυβέρνηση προσπάθησε να αποφύγει το lockdown, γιατί είχε ένα πρόσθετο σημαντικό κόστος. Είχα επισημάνει ότι χωρίς τη δραστική αντιμετώπιση της πανδημίας θα καταλήγαμε σε νέο lockdown ύστερα από ένα διάστημα οικονομικής και κοινωνικής ταλαιπωρίας. Είχα επιχειρηματολογήσει υπέρ ενός γρήγορου lockdown, γιατί, όσο δαπανηρό και να ήταν, θα κόστιζε λιγότερο από το άθροισμα του κόστους μιας αβέβαιης πορείας της οικονομίας σε συνθήκες έξαρσης της πανδημίας και του κόστους ενός καθυστερημένου lockdown.

Η απόφαση Μητσοτάκη για γρήγορο lockdown προτού αποκτήσουμε χαρακτηριστικά Βελγίου ή Ισπανίας είναι απόλυτα σωστή από την άποψη της προστασίας της δημόσιας υγείας και του σχετικού περιορισμού του κόστους για την οικονομία.

Κινούμαστε σωστά –όπως την άνοιξη του 2020– και το πιθανότερο είναι ότι θα ενισχύσουμε το συγκριτικό μας πλεονέκτημα, σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση της πανδημίας, σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Επιβάλλεται όμως να συμπληρώσουμε την πολιτική που εφαρμόζεται, ώστε το δεύτερο lockdown να αποδειχθεί και το τελευταίο.