Αλλάζουν οι αριθμοί στον ενεργειακό τομέα

Την ελληνική κοινή γνώμη απασχόλησε, σε σχέση με τη σύνοδο κορυφής των «27», κυρίως η απάντηση στην τουρκική επιθετικότητα. Η απάντηση αυτή έχει και μία ενδιαφέρουσα ενεργειακή, οικονομική διάσταση που αναδεικνύει προβλήματα και ευκαιρίες στον ενεργειακό τομέα.

Εξαιρετικά σημαντική για το μέλλον της Ε.Ε. και της Ελλάδας ήταν και η συνεννόηση των ηγετών να προχωρήσουν τη λειτουργία και χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης, αφού πρώτα η Πολωνία και η Ουγγαρία απέσυραν το βέτο που είχαν θέσει, σε μια προσπάθεια να αποφύγουν τη σύνδεση των ευρωπαϊκών χρηματοδοτήσεων με τον σεβασμό των κανόνων του κράτους δικαίου.

Στοχευμένες κυρώσεις

Η Ε.Ε. προχώρησε στην αυστηροποίηση των κυρώσεων που ήδη έχει επιβάλει στην Τουρκία, σε βάρος τουρκικών επιχειρήσεων και παραγόντων που εμπλέκονται στην παράνομη προσπάθεια εκμετάλλευσης του ενεργειακού πλούτου της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Οι κυρώσεις αυτές δεν ικανοποίησαν σημαντικό τμήμα της ελληνικής κοινής γνώμης, που ήθελε μια πιο δραστική παρέμβαση σε βάρος της τουρκικής οικονομίας. Είναι γνωστό ότι η Ε.Ε. είναι ένα σύνθετο και ατελές οικονομικό, πολιτικό οικοδόμημα και αντιμετωπίζει όλα τα προβλήματα βήμα-βήμα και σε βάθος χρόνου. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που μένει πίσω στον ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ και την Κίνα, οι οποίες κινούνται πιο γρήγορα και αποτελεσματικά.

Οι κυρώσεις που θα θίξουν το σύνολο σχεδόν της τουρκικής οικονομίας είναι πολύ δύσκολο να εγκριθούν. Η Γερμανία, η Ισπανία, η Ιταλία και άλλα κράτη-μέλη δεν θέλουν να δοκιμάσουν τις σχέσεις τους με την Τουρκία. Υπάρχει ένας πρόσθετος λόγος, που είναι η μετάβαση από τον Τραμπ στον Μπάιντεν. Είναι λογικό να θέλουν να συντονιστούν οι Ευρωπαίοι με τους Αμερικανούς σε όλα τα ζητήματα στρατηγικής σημασίας, όπως είναι η εξέλιξη της δύσκολης σχέσης με την Τουρκία.

Οι κυρώσεις, πάντως, στον ενεργειακό τομέα έχουν μεγάλη οικονομική και πολιτική σημασία. Από τη στιγμή που τουρκικές εταιρείες και Τούρκοι παράγοντες μπαίνουν στη μαύρη ευρωπαϊκή λίστα, ματαιώνεται στην πράξη κάθε προσπάθεια της Τουρκίας να εκμεταλλευτεί ενεργειακό πλούτο που δεν της ανήκει. Δεν υπάρχουν εξειδικευμένες διεθνείς εταιρείες και πολυεθνικές της ενέργειας που θα θελήσουν να συνεργαστούν με τον Ερντογάν και τους ανθρώπους του εκτός διεθνούς νομιμότητας και βάζοντας σε κίνδυνο την οικονομική συνεργασία τους με την Ε.Ε.

Κατά συνέπεια, τα ερευνητικά σκάφη και τα γεωτρύπανα της Τουρκίας, τα οποία περιφέρονται στην κυπριακή ΑΟΖ, κάνουν κυριολεκτικά μια τρύπα στο νερό σε ό,τι αφορά την τουρκική οικονομία, που περνά μια δύσκολη περίοδο.

Η παρουσία τους περιορίζεται στην αμφισβήτηση της εθνικής κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας. Δεν έχει οικονομικό νόημα. Απλώς δείχνει την κακή πολιτική διάθεση του Ερντογάν και των συνεργατών του, γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητες να περάσουμε κάποτε σε μια νέα φάση κυρώσεων για το σύνολο της τουρκικής οικονομίας.

Ακόμη και να μη φτάσουμε ποτέ στις ευρωπαϊκές κυρώσεις για το σύνολο της τουρκικής οικονομίας, η ζημιά που γίνεται σε βάρος της είναι σημαντική. Το κλίμα οικονομικής και επιχειρηματικής αστάθειας που δημιουργείται οδηγεί στις κυρώσεις των διεθνών αγορών, που μπορεί να είναι αυστηρότερες από τις ενδεχόμενες ευρωπαϊκές κυρώσεις. Παρατηρούμε ματαίωση μεγάλων ξένων επενδύσεων στην Τουρκία, απόσυρση κεφαλαίων, έλλειψη συναλλάγματος, διολίσθηση του εθνικού νομίσματος. Παράλληλα, εξελίσσονται, με απόφαση της Γερουσίας και του Κογκρέσου, οι αμερικανικές κυρώσεις για την προμήθεια των ρωσικών πυραύλων S-400 από την Τουρκία.

Το ευρωπαϊκό ενεργειακό μπλόκο στον Ερντογάν βάζει τέλος στις τουρκικές αυταπάτες για έξοδο από την οικονομική κρίση μέσω της λεηλασίας του ενεργειακού πλούτου της Ανατολικής Μεσογείου. Παράλληλα, βάζει τα πράγματα στη θέση τους και σε ό,τι αφορά την ενεργειακή στρατηγική της Ελλάδας. Ο αγωγός φυσικού αερίου EastMed προκαλεί ενδιαφέρουσες συζητήσεις και αναδεικνύει το καλό επίπεδο σχέσεων Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ-Αιγύπτου. Είναι πολύ αμφίβολο όμως ότι είναι οικονομικά βιώσιμος. Επιπλέον, η πράσινη στροφή της Ε.Ε., στην οποία έδωσε νέα ώθηση η σύνοδος κορυφής των «27», κάνει απαγορευτική τη μεσο-μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση από ευρωπαϊκούς πόρους.

Πράσινο φως για το Ταμείο Ανάκαμψης

Η γερμανική προεδρία έκανε τις απαραίτητες κινήσεις και τους αναγκαίους συμβιβασμούς κι έτσι άνοιξε οριστικά ο δρόμος για τη λειτουργία και τη χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης. Τα 32 δισ. που έχει εξασφαλίσει η Ελλάδα θα χρηματοδοτήσουν τη δυναμική ανάκαμψη και την αναδιάρθρωση της οικονομίας της στη διάρκεια της επόμενης εξαετίας.

Η ολιγόμηνη καθυστέρηση εξαιτίας του προσωρινού βέτο της Πολωνίας και της Ουγγαρίας οδηγεί αναγκαστικά στην εκταμίευση των πρώτων μεγάλων κονδυλίων στο β΄ εξάμηνο του 2021 αντί για το α΄, που ήταν ο αρχικός σχεδιασμός. Επιβεβαιώνεται σε αυτό, όπως και σε όλα τα άλλα θέματα, ότι η Ε.Ε. κινείται –αναγκαστικά– με μικρή ταχύτητα. Στη σύνοδο κορυφής των Βρυξελλών ξεπεράστηκε, ύστερα από τη σχετική καθυστέρηση, το πρόβλημα με το βέτο της Πολωνίας και της Ουγγαρίας. Προχώρησαν –πολύ διστακτικά– οι κυρώσεις, άμεσες και ενδεχόμενες, έναντι της Τουρκίας, διαπιστώθηκε ότι τελειώνει ο χρόνος σε ό,τι αφορά την επιλογή μεταξύ οργανωμένου και σκληρού Brexit, καθυστέρησε η έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με Αλβανία και Βόρεια Μακεδονία εξαιτίας του αιφνίδιου προεκλογικού βέτο που πρόβαλε ο Μπορίσοφ.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενεργειακή διάσταση του Ταμείου Ανάκαμψης. Προσφέρει τη δυνατότητα στην ελληνική κυβέρνηση να οργανώσει και να διευκολύνει, με τη βοήθεια και του ΕΣΠΑ, μεγάλες επενδύσεις που θα συμβάλουν στην ενεργειακή-πράσινη μετάβαση και στην ανάπτυξη της οικονομίας.

Οι αριθμοί είναι εντυπωσιακοί με τα μέτρα της ελληνικής οικονομίας. Το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) έχει καταθέσει αιτήματα για εντάξεις διαφόρων έργων, αξίας περίπου 4 δισ. ευρώ.

Υπάρχουν επίσης προτάσεις για δανειοδοτήσεις έργων ΑΠΕ, της τάξης των 10 δισ. ευρώ, από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης.

Η κυβέρνηση διεκδικεί επίσης 3 δισ. ευρώ για την ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων.

Από το Ταμείο Ανάκαμψης θα επιδιωχθεί και η χρηματοδότηση της διασύνδεσης του ηλεκτρικού δικτύου με την Κρήτη και τα νησιά με 600 εκατ. ευρώ, της ανάπτυξης της υποδομής για την ηλεκτροκίνηση και της δημιουργίας κινήτρων για στροφή προς τα ηλεκτρικά οχήματα με 400 εκατ. ευρώ.

Θα υποβληθεί και αίτημα για δάνειο ύφους 850 εκατ. ευρώ για την προμήθεια «έξυπνων» μετρητών για τις ανάγκες του ΔΕΔΔΗΕ.

Σύμφωνα με κυβερνητικές εκτιμήσεις, η Ελλάδα μπορεί να εξασφαλίσει την περίοδο 2021-2026 οικονομικές ενισχύσεις 6,2 δισ. ευρώ για τη χρηματοδότηση της πράσινης μετάβασης.

Με τις αποφάσεις που πήρε η σύνοδος κορυφής ανοίγει ο δρόμος για να εισρεύσουν γύρω στα 5,5 δισ. ευρώ στην ελληνική οικονομία, μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, εντός του 2021. Το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης προβλέπει ότι το ΑΕΠ θα ενισχυθεί κατά τουλάχιστον 2,1 ποσοστιαίες μονάδες στη διάρκεια του επόμενου έτους, με τις επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα να παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο.

Ελληνικά παράδοξα

Έχει προετοιμαστεί το έδαφος για την ενεργειακή αναβάθμιση και την πράσινη μετάβαση της χώρας. Δυστυχώς, όμως, υπάρχουν λάθη και παραλείψεις στην πολιτική που εφαρμόζεται, που εκφράζουν τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της ηλεκτρικής διασύνδεσης της Κρήτης, η οποία δεν προωθείται με ολοκληρωμένο τρόπο. Επιδίωξη θα έπρεπε να είναι η Κρήτη να συμβάλλει με τη δική της παραγωγή ενέργειας στην κάλυψη των εθνικών αναγκών. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με την ανάπτυξη των ανεμογεννητριών, των φωτοβολταϊκών, μικρών υδροηλεκτρικών έργων, ακόμη και βιοκαυσίμων. Στόχος δεν πρέπει να είναι η κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της Κρήτης μέσω της διασύνδεσης ακόμη και με εισαγωγές από την Αλβανία, αλλά η μετατροπή της –με τη βοήθεια της διασύνδεσης– σε πλεονασματική, σε ό,τι αφορά την παραγωγή ενέργειας, σε σχέση με την κατανάλωση.

Μια άλλη μεγάλη ενεργειακή ευκαιρία που παραμένει αναξιοποίητη είναι η διασύνδεση της Δωδεκανήσου, αξιοποιώντας και το υπό κατασκευή δίκτυο των Κυκλάδων. Η διασύνδεση αυτή θα περιορίσει την παραγωγή ενέργειας με ρυπογόνο ντίζελ, θα μειώσει σταδιακά το κόστος και θα απαλλάξει τα Δωδεκάνησα από την ενεργειακή εξάρτηση από την… Τουρκία.

Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είχα την ευκαιρία να έρθω σε επαφή με ειδικούς και επενδυτές από διάφορες χώρες, όπως είναι η Γερμανία, η Νορβηγία και η Δανία, οι οποίοι αδυνατούν να αντιληφθούν γιατί η Ελλάδα δεν έχει δημιουργήσει αιολικά πάρκα σε θαλάσσιες περιοχές. Τέτοιου είδους προσπάθειες προσκρούουν συνήθως σε τοπικές αντιδράσεις, με το σκεπτικό ότι αλλοιώνεται το τοπίο και υφίσταται βλάβη ο τουρισμός, ενώ είναι φανερό ότι μπορούν να οργανωθούν η ενεργειακή αναβάθμιση και η πράσινη μετάβαση με απόλυτο σεβασμό σε πραγματικά τουριστικές περιοχές και στην προοπτική τους.

Σε ιστορία χαμένων ευκαιριών εξελίσσεται, προς το παρόν, και η παραγωγή βιοντίζελ στη χώρα μας. Λείπουν επίσης, με μία βασική εξαίρεση, οι μεγάλες επενδύσεις για παραγωγή μπαταριών και συστημάτων αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας.

Για να αξιοποιήσουμε πλήρως τις ευρωπαϊκές ευκαιρίες στον ενεργειακό τομέα θα πρέπει να ενισχύσουμε την παραγωγική, βιομηχανική βάση. Διαφορετικά, η πράσινη μετάβαση θα συνοδευτεί με υψηλή ανεργία και οικονομική και κοινωνική υποβάθμιση ολόκληρων περιοχών. Άλλωστε η πτώση-ρεκόρ του ελληνικού ΑΕΠ κατά τη διάρκεια του γ΄ τριμήνου του 2020 και στο σύνολο της περιόδου της πανδημίας μάς στέλνει το μήνυμα ότι αν δεν οργανώσουμε μια μεγάλης κλίμακας προσπάθεια υπέρ της βιομηχανίας, το οικονομικό μας μέλλον θα είναι εξαιρετικά δύσκολο. Η ανάκαμψη του τουριστικού τομέα στα προ Covid-19 επίπεδα μπορεί να χρειαστεί τέσσερα ή και πέντε χρόνια, ενώ ο τουρισμός και οι υπηρεσίες προβλέπεται να είναι στους χαμένους του νέου διεθνούς καταμερισμού εργασίας.

Η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση είναι εξασφαλισμένη, το επενδυτικό ενδιαφέρον σοβαρών ελληνικών και ξένων εταιρειών είναι μεγάλο, οι επενδύσεις ενεργειακής υποδομής μπορούν σε πολλές περιπτώσεις να αποσβεστούν με μεγάλη ταχύτητα. Δεν είναι η ώρα για τις γνωστές ιδιαιτερότητες, αδικαιολόγητες τοπικές αντιδράσεις και καθυστερήσεις που διώχνουν τους επενδυτές, αλλά για γρήγορες και αποτελεσματικές κινήσεις.

Οι ευκαιρίες πρέπει να αξιοποιηθούν σε ένα πλαίσιο ελέγχου του ενεργειακού κόστους, το οποίο παραμένει συγκριτικά υψηλό σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες και λειτουργεί, σε πολλές περιπτώσεις, σε βάρος της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και του επενδυτικού κλίματος.