Άνιση η μάχη με τα λόμπι

Στη δεύτερη πενταετία μου στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχω σχηματίσει ολοκληρωμένη άποψη για την ισχύ των λόμπι στις Βρυξέλλες και στην Ελλάδα. Κατά την άποψή μου, οι Βρυξέλλες εκτός από «πρωτεύουσα» των ευρωπαϊκών θεσμών είναι και «πρωτεύουσα» των λόμπι. Είναι μεγαλύτερος ο αριθμός αυτών που εργάζονται στα γραφεία μεγάλων εταιρειών στις Βρυξέλλες για να παρακολουθούν τις εξελίξεις, ή να ετοιμάζουν τη διαμεσολάβηση, από τους δεκάδες χιλιάδες που εργάζονται για τους ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Τεράστια επιρροή

Από τη δουλειά που κάνω στις επιτροπές και στις διάφορες ομάδες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και με τις επαφές που έχω καταλήγω στο συμπέρασμα ότι τα λόμπι ασκούν τεράστια επιρροή στη λήψη των αποφάσεων. Επηρεάζουν κυβερνήσεις, στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εργαζόμενους σε υπηρεσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ακόμη και ευρωβουλευτές.

Τα λόμπι έχουν μια χρήσιμη διάσταση, εφόσον παρουσιάζουν προβλήματα και αιτήματα επιχειρήσεων ή ολόκληρων κλάδων με σαφήνεια. Βοηθούν έτσι τους πολιτικούς και διοικητικούς παράγοντες να καταλάβουν σύνθετα ζητήματα που έχουν σχέση με την οικονομία και την κοινωνία, στο σύνολό τους.

Η ανταλλαγή απόψεων δεν πρέπει όμως να δεσμεύει αυτούς που παίρνουν τις πολιτικές και διοικητικές αποφάσεις, γιατί υπάρχει κίνδυνος να αρχίσουν να εξυπηρετούν μεγάλα συμφέροντα σε βάρος των καλώς εννοούμενων δημόσιων και ευρωπαϊκών συμφερόντων.

Αλλαγή συσχετισμού

Τα λόμπι στην Ε.Ε. αναπτύσσονται στη βάση μιας παραλλαγής του αμερικανικού μοντέλου. Στη διάρκεια των τελευταίων πενταετιών τα λόμπι αυξάνουν συνεχώς την ισχύ τους στις Βρυξέλλες. Εκφράζεται με αυτόν τον τρόπο μια ευρύτερη αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων σε όφελος αυτών που διαχειρίζονται μεγάλα συμφέροντα έναντι των εκλεγμένων πολιτικών.

Πρόκειται για μια δυναμική που εξελίσσεται στο σύνολο της Ε.Ε. και είναι εξαιρετικά δύσκολο να ελεγχθεί. Παρά την ενίσχυση των συμφερόντων σε βάρος της πολιτικής, η κατάσταση στην Ε.Ε. συγκρίνεται θετικά με τον υπόλοιπο κόσμο σε ό,τι αφορά τη διαφάνεια και την προσπάθεια ελέγχου της διαφθοράς.

Στις ΗΠΑ ισχύει το βασικό μοντέλο των λόμπι με τη στρέβλωση της περιόδου Τραμπ. Στην Κίνα η αδιαφάνεια είναι χαρακτηριστικό του οικονομικού συστήματος και εκτός από τους προνομιούχους του επιχειρηματικού τομέα υπάρχει και η καθοδήγηση του Κ.Κ. Κίνας, ενώ σε πολλές περιπτώσεις οι πρωταθλητές της εξαιρετικά δυναμικής οικονομίας προέρχονται από «τζάκια» της κομμουνιστικής ιεραρχίας.

Χειρότερα είναι τα πράγματα στη Ρωσία, όπου οι λεγόμενοι ολιγάρχες έχουν ιδιωτικοποιήσει για λογαριασμό τους την οικονομία, αξιοποιώντας τις σχέσεις τους με τον Πούτιν, το κομμουνιστικό παρελθόν, ακόμη και με την KGB στην παλιά ή τη νέα της μορφή.

Η ευκαιρία του Covid-19

Κατά έναν περίεργο τρόπο η πανδημία προσφέρει την ευκαιρία στις κυβερνήσεις και στο πολιτικό σύστημα να αντεπιτεθούν για να ενισχύσουν τη θέση τους έναντι των λόμπι. Η προσπάθεια αντιμετώπισης των συνεπειών της πανδημίας μεγαλώνει συνεχώς τους κρατικούς προϋπολογισμούς και ενισχύει τον συγκεντρωτισμό στη λήψη κυβερνητικών και κρατικών αποφάσεων. Θεωρητικά, λοιπόν, η αλλαγή της συγκυρίας μπορεί να διευκολύνει την πολιτική εξουσία να σταθεί καλύτερα απέναντι στην εξουσία του χρήματος.

Υπάρχει βέβαια πάντα ο κίνδυνος οι αυξημένες δαπάνες του Δημοσίου να καταλήγουν στην εξυπηρέτηση πελατειακών ή εκλογικών σκοπιμοτήτων και οι αποφάσεις που παίρνονται με συγκεντρωτικό τρόπο να εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα. Σε τελική ανάλυση, η ποιότητα κάθε συστήματος διαμορφώνεται κυρίως από την ποιότητα των εκπροσώπων του.

Η ελληνική διάσταση

Το θέμα των λόμπι, με την έννοια των μεγάλων συμφερόντων που ασκούν πίεση για να εξυπηρετηθούν, ενδεχομένως σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος, και της διαπλοκής κυριαρχεί εδώ και δεκαετίες στον δημόσιο λόγο και στην πολιτική αντιπαράθεση στην Ελλάδα.

Με το πέρασμα του χρόνου, όμως, σημαντικές αποφάσεις που ενδιαφέρουν μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα περνούν στη δικαιοδοσία των Βρυξελλών. Επιπλέον, η Ελλάδα πάσχει από ένα τεράστιο επενδυτικό έλλειμμα και η χρηματοδότηση της ανάπτυξης εξαρτάται σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό από τις Βρυξέλλες.

Είναι λογικό λοιπόν τα λόμπι να γίνονται με το πέρασμα του χρόνου περισσότερο ευρωκεντρικά, εφόσον στις περισσότερες περιπτώσεις χρειάζεται η συνεργασία ή τουλάχιστον η ανοχή των Βρυξελλών για να προωθηθούν και να χρηματοδοτηθούν τα σχέδιά τους στην Ελλάδα.

Κατά την άποψή μου, δεν υπάρχουν σοβαρές δυνατότητες για θεσμική αντιμετώπιση των λόμπι στην Ελλάδα. Ακόμη και σε περιπτώσεις όπου γνωρίζουμε ότι έδρασαν συστηματικά σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος, όπως οι φαρμακοβιομηχανίες που οργάνωσαν την έκρηξη στη φαρμακευτική δαπάνη του Δημοσίου, δεν υπάρχουν σοβαρές δυνατότητες για επιβολή νέων κανόνων διαφάνειας, αλλά και προστίμων, όπως συμβαίνει στην Ε.Ε. και κυρίως στις ΗΠΑ.

Επί κυβέρνησης Τσίπρα το υπαρκτό σκάνδαλο της Novartis και άλλων φαρμακοβιομηχανιών εξελίχθηκε σε μια δήθεν κάθαρση σε βάρος των πολιτικών αντιπάλων του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία άφηνε στο απυρόβλητο την εταιρεία και τους ανθρώπους της.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει αναλάβει τη δέσμευση να διεκδικήσει αποζημιώσεις από τη Novartis για τις πρακτικές της που ζημίωσαν το Δημόσιο. Προς το παρόν η ελβετική πολυεθνική, η οποία είναι εισηγμένη στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, καταβάλλει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια στις αρμόδιες αρχές των ΗΠΑ ως αποζημίωση για τις άδικες εμπορικές πρακτικές έναντι των Αμερικανών ανταγωνιστών της σε άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα.

Γνωρίζοντας τις θεσμικές αδυναμίες στην Ελλάδα, θεωρώ ότι μπορούμε να προστατεύσουμε το δημόσιο συμφέρον καλύτερα, απλοποιώντας διαδικασίες και περιορίζοντας διάφορα βάρη τα οποία μετατρέπουν την άσκηση πίεσης προς την κυβέρνηση και το κράτος σε ένα είδος «νόμιμης» επιχειρηματικής άμυνας.

Η Δικαιοσύνη πρέπει να παίρνει γρήγορα αποφάσεις. Είναι αναγκαίο να περιοριστούν η πολυνομία, η σύγχυση αρμοδιοτήτων και η κρατική γραφειοκρατία. Οι ρυθμίσεις πρέπει να περιλαμβάνουν τη λειτουργία των τραπεζών, τη διαχείριση του ιδιωτικού χρέους, τη μείωση του ενεργειακού κόστους και άλλα πολλά, ώστε να μπορούν να λειτουργήσουν οι επιχειρήσεις με πιο περιορισμένη διαπραγμάτευση και συναλλαγή με την εκτελεστική εξουσία.

Το ερώτημα βέβαια είναι ποιος θα τα κάνει όλα αυτά. Εκτός από την πολιτική βούληση, πρέπει να υπάρχουν η οικονομική δυνατότητα και η επιστημονική-νομική γνώση για να γίνει πιο λειτουργική η οικονομία.

Δεκαετίες στα ΜΜΕ με βοήθησαν να αντιληφθώ ότι επιφανείς νομομαθείς και ισχυρά δικηγορικά γραφεία, τα οποία επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τη λήψη αποφάσεων και την προετοιμασία των νόμων, μπορεί να είναι κι αυτά σε άμεση σύνδεση με τα λόμπι.

Η λίστα των επιτυχιών

Μια καλή εικόνα τού πώς λειτουργούν τα λόμπι στις Βρυξέλλες μάς δίνει ο τρόπος που αυτοπαρουσιάζεται η αμερικανική εταιρεία Alber & Geiger, που εδρεύει στην Ουάσινγκτον.

Στην εξαιρετικά δομημένη ιστοσελίδα της αυτοπαρουσιάζεται ως «μία ηγετική εταιρεία σε ζητήματα σχέσεων με την Ε.Ε. και τις κυβερνήσεις». Η Alber & Geiger εμφανίζει τις «νίκες», όπως τις χαρακτηρίζει, σε υποθέσεις μεγάλου δημόσιου ενδιαφέροντος. Με αυτόν τον τρόπο δείχνει την αποτελεσματικότητά της και προτρέπει κι άλλους ενδιαφερόμενους να την εμπιστευτούν.

Μερικές από τις «νίκες» που αναφέρονται στην ιστοσελίδα της είναι: το Αζερμπαϊτζάν και τα ανθρώπινα δικαιώματα, η Ελλάδα και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), τα Panama Papers, η εταιρική εικόνα της Κίνας στην Ευρώπη, η προστασία αμερικανικών ενεργειακών συμφερόντων στα Βαλκάνια, η κατασκευή του αυτοκινητοδρόμου Ε-65, το δικαστικό σύστημα της Πολωνίας, η διαφήμιση καπνικών προϊόντων, η προώθηση των θέσεων των φαρμακευτικών εταιρειών, η απαγόρευση της χρήσης της πλαστικής σακούλας.

Από την ενδεικτική λίστα των «νικών» της συγκεκριμένης φίρμας που ειδικεύεται στο lobbying διάλεξα τρεις περιπτώσεις για να δούμε πώς παρουσιάζει η ίδια τη δράση και την αποτελεσματικότητά της.

Η επιτυχία του 2016

Η ιστοσελίδα αναφέρεται στη συνεργασία με μεγάλη ελληνική τράπεζα, που το 2016 ήταν στο μικροσκόπιο των ελεγκτικών αρχών και η διοίκησή της και συγκεκριμένα στελέχη ήταν συχνά στο στόχαστρο των ΜΜΕ.

Η Alber & Geiger περιγράφει την παρέμβασή της υπέρ του πελάτη της ως εξής:

«Έξι μήνες μετά την εντολή, η εκστρατεία στα ΜΜΕ κατά του πελάτη μας και οι επαναλαμβανόμενες δηλώσεις κατά της διοίκησής της σταμάτησαν.

»Βοηθήσαμε την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ του πελάτη μας και των ρυθμιστών (regulators) του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος στο ανώτατο πολιτικό επίπεδο.

»Με αυτόν τον τρόπο αποτρέψαμε ένα ακόμη κύμα οικονομικής αστάθειας στη μεγαλύτερη συστημική τράπεζα της Ελλάδας».

Οι ειδικοί λομπίστες μπόρεσαν να ελέγξουν τη δημοσιότητα στα ελληνικά ΜΜΕ –κάτι που δεν είναι εύκολο– και να διευκολύνουν τη συνεννόηση με τους υπεύθυνους του ευρωπαϊκού τραπεζικού συστήματος.

Βουλγαρική εξαίρεση

Ευρύτερου βαλκανικού και φυσικά ελληνικού ενδιαφέροντος είναι και ο τρόπος με τον οποίο οι λομπίστες κατοχύρωσαν τα συμφέροντα αμερικανικής εταιρείας στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας στη Βουλγαρία.

Παρουσιάζουν την επιτυχημένη προσπάθειά τους ως εξής:

«Η Alber & Geiger εργάστηκε για μια αμερικανική εταιρεία η οποία ειδικεύεται στην παραγωγή ενέργειας. Ο πελάτης μας απέκτησε έναν σημαντικό σταθμό παραγωγής ενέργειας με άνθρακα στη Βουλγαρία μέσα από μια μακροπρόθεσμη συμφωνία εξαγοράς. Μετά την ένταξη της Βουλγαρίας στην Ε.Ε. ο πελάτης αντιμετώπισε διαμαρτυρίες (complaints) της Ε.Ε. για κρατικές ενισχύσεις. Απευθύνθηκε στην Alber & Geiger για να βοηθηθεί να βρει μια λύση με τις βουλγαρικές αρχές που θα είχε την υποστήριξη των ευρωπαϊκών θεσμών.

»Παρουσιάζοντας τη μεγαλύτερη εικόνα της Βουλγαρίας, που προσβλέπει σε ρωσικές επενδύσεις στον τομέα της ατομικής ενέργειας –ενώ αποθαρρύνει δυτικούς επενδυτές–, μπορέσαμε να επεξεργαστούμε μια στρατηγική με στόχο την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε σχέση με την ενεργειακή ασφάλεια, προδιαγραφές προστασίας του περιβάλλοντος και προσαρμογή σε αυτές, όπως επίσης ζητήματα έννομης τάξης και προστασίας των επενδύσεων, για να απομακρυνθούν (οι ευρωπαϊκοί θεσμοί) από το ζήτημα αποκλειστικά των κρατικών ενισχύσεων.

»Ως αποτέλεσμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άνοιξε τον δρόμο εξεύρεσης μιας λύσης για τον πελάτη, που έλυσε τα προβλήματα του παρελθόντος με μια ενεργειακή συμφωνία προσανατολισμένη στο μέλλον».

Η υπόθεση του Ε-65

Με βάση όσα παρουσιάζει η συγκεκριμένη εταιρεία στην ιστοσελίδα της, οι λομπίστες της είχαν μία ακόμη μεγάλη επιτυχία το 2018, ελληνικού ενδιαφέροντος. Αφορούσε τη χρηματοδότηση της κατασκευής τμήματος του αυτοκινητοδρόμου Ε-65.

Η επιτυχής δράση της εταιρείας περιγράφεται ως εξής:

«Με μόνο ένα μέρος του ελληνικού τμήματος του Ε-65 να έχει κατασκευαστεί από την εξασφάλιση του συμβολαίου το 2007, η κατασκευαστική εταιρεία βασίστηκε στην υποστήριξή μας για την έγκριση του νότιου τμήματος του αυτοκινητοδρόμου, η οποία εκκρεμούσε για χρόνια με βάση τους κοινοτικούς κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις.

»Η Alber & Geiger στοχοποίησε βασικούς αξιωματούχους σε διάφορες διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να ξεπεραστεί το αδιέξοδο στην έγκριση των κρατικών ενισχύσεων. Η Alber & Geiger εργάστηκε σε συνεννόηση με μέλη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για να εξασφαλίσει χρηματοδότηση των εναπομεινάντων τμημάτων του Ε-65.

»Επιχειρηματολογήσαμε δίνοντας την έμφαση στη στρατηγική ευρωπαϊκή διάσταση του άξονα Βορρά-Νότου που διατρέχει την Ε.Ε., ένα πρότζεκτ που σχεδιαζόταν για δεκαετίες. Επισημάναμε επίσης τη συμβολή του αυτοκινητοδρόμου Ε-65 στον ανταγωνισμό και την περιφερειακή ανάπτυξη.

»Επιπλέον, δώσαμε την έμφαση στη στρατηγική σημασία του Ε-65 για την Ελλάδα, τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και το ευρωπαϊκό δίκτυο μεταφορών, όπως και τη θετική του επίδραση στις θέσεις εργασίας, τον τουρισμό, τις επενδύσεις.

»Η ικανότητά μας να συνδυάζουμε νομικά, οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά επιχειρήματα εξασφάλισε ώστε στις 19 Οκτωβρίου 2018 να ανάψει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το πράσινο φως για τη χρηματοδότηση –σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις– για την κατασκευή του νότιου τμήματος του αυτοκινητοδρόμου Ε-65».

Στην ιστοσελίδα της εταιρείας φιλοξενείται και η θετική γνώμη του διευθυντή επικοινωνίας της ελληνικής κατασκευαστικής για την Alber & Geiger: «Έμπειροι και με καλή γνώση για το πώς λειτουργεί το ευρωπαϊκό σύστημα».

Απόλυτα νόμιμο

Οι λομπίστες προβάλλουν τις επιτυχίες τους γνωρίζοντας ότι αυτό που κάνουν είναι απόλυτα νόμιμο και σύμφωνο με τους ευρωπαϊκούς κανόνες.

Δημιουργείται όμως ένα θέμα ανεξαρτησίας των ευρωπαϊκών θεσμών από τα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα, εφόσον αναφέρεται ότι ολόκληρες διευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αλλά και ευρωβουλευτές, «στοχοποιήθηκαν με επιτυχία» από την εταιρεία.

Υπάρχει επίσης ένα θέμα με τις οικονομικές συνέπειες που έχουν οι αποφάσεις που παίρνονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο με τη διαμεσολάβηση που κάνουν οι λομπίστες.

Για παράδειγμα, η «τακτοποίηση» των εκκρεμοτήτων μιας αμερικανικής εταιρείας παραγωγής ενέργειας που λειτουργεί στη Βουλγαρία και είναι σημαντικός ρυπαντής μπορεί να θεωρηθεί διακριτική, εφόσον δεν υπήρξε ανάλογη κατανόηση για τις ανάγκες της ΔΕΗ από τους αρμόδιους Ευρωπαίους παράγοντες. To αποτέλεσμα ήταν να οδηγηθεί η άλλοτε ισχυρή δημόσια επιχείρηση σε μια δύσκολη οικονομική κατάσταση εξαιτίας της επιβάρυνσής της με δικαιώματα ρύπων που κόστιζαν εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο.

Το θέμα δεν είναι αν κινήθηκε καλύτερα η αμερικανικών συμφερόντων εταιρεία παραγωγής ενέργειας που λειτουργεί στη Βουλγαρία, αλλά αν οι αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έδειξαν την ίδια ευαισθησία για τη ΔΕΗ χωρίς να μεσολαβήσουν οι λομπίστες της αμερικανικής φίρμας.

Από λόμπι σε λόμπι

Τη δύναμη των λόμπι την αισθανόμαστε, με διάφορους τρόπους, στην οικονομική και κοινωνική καθημερινότητά μας.

Το πιο ισχυρό λόμπι στην Ε.Ε. είναι τα τελευταία χρόνια οι αμερικανικοί ψηφιακοί κολοσσοί.

Έχουν καταφέρει να φοροαποφεύγουν συστηματικά. Η Ε.Ε. δεν μπόρεσε να τους επιβάλει δίκαιη φορολογία, γιατί στο εσωτερικό της διεξάγεται ένας φορολογικός ανταγωνισμός χωρίς αρχές –με μεγάλη κερδισμένη σε αυτή την περίπτωση την Ιρλανδία–, ενώ οι Ευρωπαίοι διστάζουν και μπροστά στα πιθανά οικονομικά αντίποινα των αμερικανικών αρχών.

Το πανίσχυρο λόμπι των αμερικανικών ψηφιακών κολοσσών βρίσκεται αυτό το διάστημα σε πλήρη δράση, προσπαθώντας να διαμορφώσει στα μέτρα του την πρωτοβουλία που πήρε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τον έλεγχο της ποιότητας του περιεχομένου στο διαδίκτυο και την ευθύνη των εταιρειών γι’ αυτό το περιεχόμενο. Μέχρι σήμερα οι ψηφιακοί κολοσσοί δεν έχουν την ευθύνη για το περιεχόμενο των αναρτήσεών τους, εφόσον, με βάση το προηγούμενο στις ΗΠΑ, δεν αντιμετωπίζονται τόσο ως ΜΜΕ αλλά ως πάροχοι τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών. Ένα άλλο πανίσχυρο λόμπι, που διεύρυνε την επιρροή του λόγω των συνθηκών που δημιούργησε η πανδημία, είναι οι φαρμακοβιομηχανίες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πήρε την έγκριση των κυβερνήσεων των «27» για να εκπροσωπήσει το σύνολο της Ε.Ε. στη δύσκολη διαπραγμάτευση με τις φαρμακοβιομηχανίες για τα εμβόλια για τον Covid-19.

Πρόκειται για μεγάλη επιτυχία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της ίδιας της Ε.Ε., γιατί μια διαπραγμάτευση κάθε κράτους-μέλους ξεχωριστά με τις φαρμακοβιομηχανίες θα ήταν εξαιρετικά σύνθετη, χρονοβόρα και θα δοκίμαζε τη συνοχή της Ε.Ε.

Χωρίς εμπειρία σε τέτοια ζητήματα –εφόσον οι συνθήκες δεν προβλέπουν συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών σε ζητήματα δημόσιας υγείας–, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή φαίνεται ότι άφησε ορισμένα κενά στη διαπραγμάτευση που εκμεταλλεύτηκαν, τουλάχιστον στην αρχή, η αμερικανικών συμφερόντων Pfizer και η βρετανο-σουηδικών συμφερόντων AstraZeneca.

Είναι τέτοια η πίεση που δέχτηκε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το πανίσχυρο λόμπι ώστε έβαλε την υπογραφή της σε συμφωνίες που δεν δόθηκαν στη δημοσιότητα και το ακριβές περιεχόμενό τους παραμένει άγνωστο ακόμη και για τους ευρωβουλευτές, την υποστήριξη των οποίων ζητά η Φον ντερ Λάιεν αυτή την κρίσιμη για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή περίοδο.

Από τη μια δεν μπορούμε να αγνοήσουμε την ισχύ των διαφόρων λόμπι, τα οποία έχουν έναν θετικό ρόλο σε ό,τι αφορά την ενημέρωση και τη διαμεσολάβηση, αλλά αναπόφευκτα και μια αποστολή που μπορεί να είναι υπέρ του «πελάτη» και σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος.

Από την άλλη διαπιστώνουμε με κάθε ευκαιρία ότι είναι πολύ δύσκολο να επιβάλουμε κανόνες διαφάνειας και σεβασμού του δημόσιου συμφέροντος σε λόμπι που εκφράζουν εταιρείες-παγκόσμιους πρωταθλητές. Οι αμερικανικοί ψηφιακοί κολοσσοί που φοροαποφεύγουν και αρνούνται να αναλάβουν ασφαλιστικές υποχρεώσεις μπορεί να έχουν αξία στο χρηματιστήριο άνω του 1 τρισ. δολαρίων, με προσωπική περιουσία των βασικών μετόχων τους της τάξης των 100 δισ. δολαρίων.

Παρά τις προφανείς δυσκολίες, η προσπάθεια για τον έλεγχο των λόμπι πρέπει να συνεχιστεί, εφόσον η κυριαρχία τους υπονομεύει την ίδια την αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο.