Ευρωβαρόμετρο: Οι Έλληνες «στριμωγμένοι» προβληματίζονται για το μέλλον - Free Sunday
Ευρωβαρόμετρο: Οι Έλληνες «στριμωγμένοι» προβληματίζονται για το μέλλον
Εντυπωσιακή η κρίση εμπιστοσύνης σε βάρος πολιτικού συστήματος και ΜΜΕ.

Ευρωβαρόμετρο: Οι Έλληνες «στριμωγμένοι» προβληματίζονται για το μέλλον

Η έρευνα «Τακτικό Ευρωβαρόμετρο 94» πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, από την εταιρεία Kantar, την περίοδο 12 Φεβρουαρίου έως 11 Μαρτίου 2021.

Πρόκειται για διεθνή έρευνα, εφόσον διεξήχθη στα 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε., αλλά και στις πέντε υποψήφιες προς ένταξη χώρες (Αλβανία, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία, Σερβία και Τουρκία), στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Ελβετία, στη Νορβηγία, στην Ισλανδία, στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στο Κοσσυφοπέδιο, ακόμη και στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου.

Αυτό που ενδιαφέρει ιδιαίτερα είναι η κατάσταση, με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας, στην Ελλάδα και πώς αυτή συγκρίνεται με την κατάσταση που διαμορφώνεται στα άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε.

Το συγκεκριμένο Ευρωβαρόμετρο έχει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ολοκληρώθηκε κατ’ εξαίρεση με διαδικτυακές συνεντεύξεις, λόγω της πανδημίας Covid-19. Σε ό,τι αφορά την οικονομία και την πολιτική, πραγματοποιήθηκε σε μια περίοδο κατά την οποία η έξαρση της πανδημίας ματαίωσε τη διαφαινόμενη ανάκαμψη της οικονομίας. Συνέπεσε επίσης με ενδιαφέρουσες πολιτικές ανακατατάξεις σε σημαντικά κράτη-μέλη, όπως είναι το πέρασμα της διακυβέρνησης της Ιταλίας στον Μάριο Ντράγκι, η κλιμάκωση της κρίσης της Καταλονίας στην Ισπανία και η εκδήλωση μεγάλης κοινωνικής δυσαρέσκειας σε βάρος των κομμάτων εξουσίας στη Γαλλία και στη Γερμανία.

Πρόβλημα Νο1 η οικονομία

Με βάση το Ευρωβαρόμετρο, το πρόβλημα που κυριαρχεί στην Ελλάδα είναι η κακή κατάσταση της οικονομίας.

Εννέα στους 10 Έλληνες, δηλαδή το 90%, θεωρούν ότι η ελληνική οικονομία είναι σε κακή κατάσταση. Το ποσοστό στην προηγούμενη έρευνα «Ευρωβαρόμετρο» ήταν 91%, γεγονός που δείχνει ότι οι Έλληνες έχουν συμφιλιωθεί με την ιδέα της διαρκούς οικονομικής κρίσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι το υψηλότερο αρνητικό ποσοστό για την εθνική οικονομία το καταγράφει η Ιταλία με 92%.

Στο σύνολο της Ε.Ε. 69% των πολιτών βρίσκουν την εθνική τους οικονομία σε κακή κατάσταση.

Το ποσοστό είναι αυξημένο κατά 5 μονάδες σε σχέση με το προηγούμενο Ευρωβαρόμετρο. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πανδημία χτύπησε σκληρά την ευρωπαϊκή και τις εθνικές οικονομίες και αυτό έχει περάσει στην αντίληψη των πολιτών.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2019 στο επίπεδο των «27» θετική άποψη είχε το 47% για την εθνική τους οικονομία. Το καλοκαίρι του 2020 το ποσοστό μειώθηκε στο 34%. Στην έρευνα του Φεβρουαρίου-Μαρτίου 2021 έπεσε στο 29%.

Αναπόφευκτα η κακή κατάσταση της οικονομίας επηρεάζει την ποιότητα ζωής των πολιτών. Στην Ελλάδα, 77% των πολιτών δηλώνουν, σύμφωνα με την έρευνα «Ευρωβαρόμετρο», ότι η ποιότητα της ζωής τους έχει χειροτερέψει, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στο σύνολο της Ε.Ε. είναι 54%.

Σε εξαιρετικά δύσκολη θέση βρίσκονται, σύμφωνα με την έρευνα, οι οικογένειες και τα νοικοκυριά. Πενήντα τέσσερα τοις εκατό των Ελλήνων αγωνιούν για την οικονομική κατάσταση των οικογενειών τους, ενώ ο μέσος όρος στο σύνολο της Ε.Ε. είναι 26%. Επίσης, 69% των Ελλήνων δηλώνουν ότι δυσκολεύονται να πληρώσουν τις περισσότερες φορές ή κατά καιρούς τους μηνιαίους λογαριασμούς τους, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. είναι 32%.

Πρέπει να παρατηρήσουμε, πάντως, ότι η οικονομική κατάσταση πολλών συμπολιτών μας δεν είναι τόσο δύσκολη όσο αφήνουν να εννοηθεί αυτά τα ποσοστά.

Πρώτον, υποχωρούν τα ποσοστά δυσαρέσκειας. Για παράδειγμα, στο προηγούμενο Ευρωβαρόμετρο αυτοί που θεωρούσαν ότι η ζωή τους έχει χειροτερέψει έφταναν το 83%, δηλαδή 6 μονάδες παραπάνω. Στο προηγούμενο Ευρωβαρόμετρο ήταν 14 μονάδες παραπάνω και το ποσοστό εκείνων που δυσκολεύονταν να πληρώσουν τους μηνιαίους λογαριασμούς τους.

Η οικονομική κρίση που συνδέεται με την πανδημία συνεχίζεται, αλλά σιγά σιγά η κοινωνική κατάσταση βελτιώνεται, σε ένα πολύ δύσκολο περιβάλλον.

Το 46% των Ελλήνων αξιολογεί θετικά την οικονομική κατάσταση της οικογένειάς του, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. είναι 68%.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι με τις οικονομικές παρεμβάσεις της η κυβέρνηση περιορίζει σταδιακά τις δυσκολίες, παρά την παράταση της οικονομικής κρίσης. Περίπου τα μισά νοικοκυριά (46%) αξιολογούν θετικά την οικονομική τους κατάσταση, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί, ως έναν βαθμό, στις κυβερνητικές παρεμβάσεις.

Στην αντίληψη των Ελλήνων το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα είναι το οικονομικό. Με βάση το Ευρωβαρόμετρο, το σχετικό ποσοστό ανέβηκε 10 μονάδες, στο 59%, ενώ στο σύνολο της Ε.Ε. παρέμεινε σταθερό στο 33%.

Η υγεία είναι το δεύτερο σημαντικότερο πρόβλημα που απασχολεί τους Έλληνες, σε ποσοστό 44%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. είναι 42%. Τρίτο σημαντικότερο πρόβλημα είναι η ανεργία, με ποσοστό 37%, έναντι ευρωπαϊκού μέσου όρου 25%, και ακολουθεί το δημόσιο χρέος, με ποσοστό μόλις 13%, το ίδιο που ισχύει και στο σύνολο της Ε.Ε. Σε μεγάλη υποχώρηση βρίσκεται και το μεταναστευτικό, με ποσοστό 11%, από το 33% που ήταν στην προηγούμενη έρευνα. Στο σύνολο της Ε.Ε. το ποσοστό για το μεταναστευτικό υποχώρησε 4 μονάδες, στο 7%.

Η γενική εικόνα, σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, είναι ότι τα οικονομικά ζητήματα κυριαρχούν και συμπληρώνονται με την αγωνία για την προστασία της δημόσιας υγείας από την πανδημία.

Όλοι οι Έλληνες (σε ποσοστό 99%) εκφράζουν την αγωνία τους για τις επιπτώσεις της πανδημίας στην εθνική οικονομία, με το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. των «27» να βρίσκεται στο εξίσου εντυπωσιακό 93%. Ποσοστό 99% καταγράφεται και στην Κύπρο, ενώ η Πορτογαλία έχει το ρεκόρ, με… 100%.

Οι Έλληνες εκφράζουν αγωνία για τα προσωπικά τους οικονομικά, λόγω της πανδημίας, σε ποσοστό 78%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. είναι 43%.

Σχεδόν 7 στους 10 (68%) εκτιμούν ότι θα αργήσει η ανάκαμψη της οικονομίας, με τα πρώτα δείγματα βελτίωσης να εμφανίζονται το 2023. Το σχετικό ποσοστό αυξήθηκε από το ένα Ευρωβαρόμετρο στο άλλο κατά 24 μονάδες. Το εντυπωσιακό είναι ότι 6 στους 10 Ευρωπαίους (61%) θεωρούν κι αυτοί ότι θα αργήσει η ανάκαμψη της οικονομίας –με τη βελτίωση να έρχεται το 2023–, με το ποσοστό να έχει αυξηθεί 19 μονάδες μεταξύ των δύο τελευταίων ερευνών.

Κατά την άποψή μου, πρόκειται για αδικαιολόγητη συλλογική απαισιοδοξία, γιατί είναι σχεδόν βέβαιο ότι η ανάκαμψη της ελληνικής και της ευρωπαϊκής οικονομίας θα ξεκινήσει στο β΄ εξάμηνο του 2021. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βελτίωσε σημαντικά τις προγνώσεις της για το 2021 και το 2022, λαμβάνοντας υπόψη την επιτάχυνση του εμβολιαστικού προγράμματος και τις θετικές επιπτώσεις από τη λειτουργία του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης.

Το ζήτημα της πανδημίας

Δεχόμενοι μεγάλη πίεση από την κρίση που προκάλεσε η πανδημία, οι Έλληνες ζητούν, σε ποσοστό 50%, από την Ε.Ε. να εξασφαλιστεί η δυνατότητα στα κράτη-μέλη να στηρίξουν τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους που πλήττονται από την πανδημία. Το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. είναι 23%. Η μεγάλη διαφορά δείχνει την αγωνία των Ελλήνων για ενδεχόμενη παρέμβαση της Ε.Ε. υπέρ της δημοσιονομικής αυστηρότητας, που θα αφαιρέσει τη δυνατότητα από την ελληνική κυβέρνηση να συνεχίσει τα μέτρα στήριξης.

Επίσης, 43% των Ελλήνων ζητούν από την Ε.Ε. να επενδύσει περισσότερα χρήματα στην οικονομία για μια βιώσιμη και δίκαιη ανάκαμψη σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. των «27» είναι 23%. Αυτό δείχνει μεγαλύτερη εξάρτηση των Ελλήνων από την οικονομική πολιτική που ακολουθεί η Ε.Ε., η οποία πάντως δεν προβλέπεται να αλλάξει γρήγορα προς την κατεύθυνση που επιθυμούμε. Η χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης είναι το όριο πέρα από το οποίο δεν υπάρχει πολιτική βούληση να κινηθούν οι κυβερνήσεις πολλών κρατών-μελών.

Η ελληνική κοινή γνώμη εκφράζεται αρνητικά για τα μέτρα που ελήφθησαν για την καταπολέμηση της πανδημίας. Θεωρούμε, σε ποσοστό 68%, ότι η Ε.Ε. δεν πήρε έγκαιρα τα κατάλληλα μέτρα για το χτύπημα της πανδημίας. Ο ευρωπαϊκός μέσος όρος είναι 49% και η Ελλάδα καταγράφει στο συγκεκριμένο θέμα τα υψηλότερα ποσοστά.

Αρνητικά αξιολογείται η πολιτική της κυβέρνησης για την αντιμετώπιση της πανδημίας από το 61% των Ελλήνων, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στο σύνολο της Ε.Ε. είναι στο 56%. Αρνητική είναι η αξιολόγηση και της περιφερειακής, τοπικής αυτοδιοίκησης, με ποσοστό 62%, ενώ το αντίστοιχο στην Ε.Ε. είναι 45%.

Παρά τις αντιρρήσεις τους για την πολιτική που ακολούθησε η κυβέρνηση, το 57% των Ελλήνων θεωρεί δικαιολογημένα τα περιοριστικά μέτρα που εφαρμόστηκαν, με το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. να φτάνει το 73%.

Σε ό,τι αφορά το μέλλον, οι Έλληνες δεν πιστεύουν, σε ποσοστό 55%, ότι η Ε.Ε. θα πάρει τις σωστές αποφάσεις για την αντιμετώπιση της πανδημίας, με το ποσοστό στο σύνολο της Ε.Ε. να είναι 39%.

Η ενισχυμένη δυσπιστία μας έναντι της Ε.Ε. και των αποφάσεων που παίρνει δεν μας εμποδίζει από το να παραδεχτούμε, σε ποσοστό 82%, ότι η Ε.Ε. παίζει σημαντικό ρόλο για να διασφαλιστεί η πρόσβαση των Ελλήνων στα εμβόλια για τον Covid-19. Το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. είναι 69%.

Κρίση εμπιστοσύνης

Η δύσκολη οικονομική και κοινωνική κατάσταση και η αγωνία για την πανδημία και το μέλλον ενισχύουν την κρίση εμπιστοσύνης που εκδηλώνεται σε βάρος των θεσμών.

Εξήντα τρία τοις εκατό των Ελλήνων πολιτών δεν εμπιστεύονται την Ε.Ε., με τον μέσο όρο στην Ε.Ε. των «27» να είναι 43%.

Η έλλειψη εμπιστοσύνης των Ελλήνων εκδηλώνεται με δυναμικότερο τρόπο στο εσωτερικό.

Εβδομήντα ένα τοις εκατό –μια αύξηση 9 μονάδων σε σχέση με το προηγούμενο Ευρωβαρόμετρο– δεν εμπιστεύονται την κυβέρνηση, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τις εθνικές κυβερνήσεις στο σύνολο της Ε.Ε. είναι 60%.

Το ποσοστό ανεβαίνει ακόμη περισσότερο, στο 88%, σε ό,τι αφορά την έλλειψη εμπιστοσύνης στα ελληνικά κόμματα, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο να είναι στο 75%.

Το εξαιρετικά υψηλό ποσοστό σε ό,τι αφορά την έλλειψη εμπιστοσύνης στα κόμματα απαντά και στον προβληματισμό ορισμένων στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ που θεωρούν ότι το Ευρωβαρόμετρο διαψεύδει τις εθνικές δημοσκοπήσεις που καταγράφουν σημαντικό προβάδισμα της ΝΔ έναντι του ΣΥΡΙΖΑ. Με βάση τα αποτελέσματα του Ευρωβαρόμετρου, το πρόβλημα αξιοπιστίας που έχουν τα κόμματα είναι πολύ μεγαλύτερο από το πρόβλημα αξιοπιστίας που έχει η κυβέρνηση κι αυτό εξηγεί γιατί το κυβερνητικό κόμμα δεν χάνει ψηφοφόρους σε όφελος των άλλων κομμάτων. Οι Έλληνες δεν εμπιστεύονται τη Βουλή σε ποσοστό 73%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στο σύνολο της Ε.Ε. για την εθνική Βουλή είναι 60% Δεν εμπιστεύονται τη δημόσια διοίκηση σε ποσοστό 76%, το οποίο αυξήθηκε 10 μονάδες σε σχέση με το προηγούμενο Ευρωβαρόμετρο. Το αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. είναι 46%. Η μεγάλη αύξηση του ποσοστού δυσπιστίας έναντι της δημόσιας διοίκησης μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι, παρά την προώθηση της ψηφιοποίησης της δημόσιας διοίκησης, το γραφειοκρατικό φαινόμενο έχει ενισχυθεί με πολλούς δημοσίους υπάλληλους «εξαφανισμένους» με πρόσχημα την πανδημία.

Οι Έλληνες έχουν το ρεκόρ δυσπιστίας απέναντι στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. Δεν εμπιστεύονται την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) σε ποσοστό 66%, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε ποσοστό 65% και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε ποσοστό 55%. Τα σχετικά ποσοστά είναι πολύ χαμηλότερα στο σύνολο της Ε.Ε., με 39% για την ΕΚΤ και 38% για την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Πάντως, τα ποσοστά δυσπιστίας των Ελλήνων έναντι των ευρωπαϊκών θεσμών βρίσκονται σε υποχώρηση σε σχέση με τα ρεκόρ που είχαν καταγραφεί στη διάρκεια της μνημονιακής περιόδου.

Εμπιστοσύνη εκφράζουν σε ποσοστό 80% στη δημόσια υγεία και στο ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό. Ίδιο είναι το ποσοστό και στο σύνολο της Ε.Ε.

Ογδόντα τοις εκατό είναι το ποσοστό εμπιστοσύνης που δείχνουμε στο στράτευμα, με τον μέσο όρο στην Ε.Ε. να είναι 74%.

Το ποσοστό εμπιστοσύνης στην ΕΛ.ΑΣ. είναι 56%. Καταγράφει μεγάλη πτώση 14 μονάδων σε σχέση με την προηγούμενη μέτρηση. Ο μέσος όρος για την Ε.Ε. είναι 69%. Τέλος, σε σχέση με τη Δικαιοσύνη, τα ποσοστά είναι 50% στην Ελλάδα και 52% στην Ε.Ε.

Με βάση τα αποτελέσματα του Ευρωβαρόμετρου, έχουμε την εικόνα μιας κοινωνίας που αμφισβητεί ιδιαίτερα έντονα τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς θεσμούς. Αυτή η αμφισβήτηση μπορεί, υπό προϋποθέσεις, να εξασφαλίσει την πολιτική πρώτη ύλη για τη δυναμική εμφάνιση «αγανακτισμένων» και μια νέα έκρηξη λαϊκισμού, αριστερόστροφου ή δεξιόστροφου.

Γυρίζουν την πλάτη

Στα πλαίσια της κρίσης εμπιστοσύνης που εκδηλώνεται, οι Έλληνες γυρίζουν την πλάτη στα ΜΜΕ. Δεν εμπιστεύονται την τηλεόραση σε ποσοστό 74%, ενώ ο μέσος όρος στην Ε.Ε. είναι 45%.

Καλύτερα τα πηγαίνει ο γραπτός Τύπος, τον οποίο δεν εμπιστεύεται το 54% των Ελλήνων πολιτών, με αντίστοιχο ευρωπαϊκό ποσοστό το 42%. Το ραδιόφωνο δεν το εμπιστεύεται το 49% των Ελλήνων, με αντίστοιχο ποσοστό στην Ε.Ε. το 35%. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα «Ευρωβαρόμετρο» το ποσοστό δυσπιστίας για τον γραπτό Τύπο έπεσε 14 μονάδες και για το ραδιόφωνο 13 μονάδες.

Οι πολίτες θεωρούν ότι γραπτός Τύπος και ραδιόφωνο κάνουν πιο αξιόπιστη δουλειά από την τηλεόραση σε συνθήκες κρίσης της πανδημίας.

Εμπιστοσύνη δείχνουν οι Έλληνες στο διαδίκτυο σε ποσοστό 54%, αυξημένο κατά 12 μονάδες σε σχέση με την προηγούμενη μέτρηση. Το ποσοστό στην Ε.Ε. είναι στο 35%. Παρ’ όλα αυτά, οι Έλληνες δεν εμπιστεύονται σε ποσοστό 58% τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ το ποσοστό στο σύνολο της Ε.Ε. είναι 68%.

Οι Έλληνες θεωρούν, σε ποσοστό 60%, ότι οι πληροφορίες που παρέχουν τα ελληνικά ΜΜΕ είναι αναξιόπιστες. Το σχετικό ποσοστό στο σύνολο της Ε.Ε. είναι 34%.

Θεωρούν επίσης, σε ποσοστό 83%, ότι οι πληροφορίες είναι αλλοιωμένες λόγω χειραγώγησης από πολιτικά, οικονομικά και εμπορικά συμφέροντα. Ο μέσος όρος στην Ε.Ε. κινείται στο 51%.

Η κρίση εμπιστοσύνης σε βάρος της τηλεόρασης και σε μικρότερο βαθμό σε βάρος του γραπτού Τύπου, του ραδιοφώνου και του διαδικτύου έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις στην Ελλάδα και φαίνεται να συντηρεί την κρίση εμπιστοσύνης προς τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς θεσμούς.

Βιώνουμε, σε συνθήκες πανδημίας, ένα είδος συλλογικής μοναξιάς, εφόσον ο ένας δεν εμπιστεύεται τον άλλον.

Ευρωπαϊκή βουλιμία

Σε αυτό το εξαιρετικά δύσκολο από οικονομική, πολιτική και κοινωνική άποψη περιβάλλον οι Έλληνες εκφράζονται δυναμικά υπέρ των κοινών ευρωπαϊκών πολιτικών.

Υποστηρίζουν σε ποσοστό 93% τις πολιτικές που εξασφαλίζουν την ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών στο εσωτερικό της Ε.Ε., ώστε να μπορούν να ζουν, να εργάζονται και να σπουδάζουν σε όποια χώρα της Ε.Ε. επιλέξουν. Το αντίστοιχο ευρωπαϊκό ποσοστό είναι 85%.

Υποστηρίζουν σε ποσοστό 88% μια κοινή πολιτική άμυνας, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στο 78%. Μια κοινή ενεργειακή πολιτική σε ποσοστό 88%, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στο 77%. Μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική μετανάστευσης επίσης σε ποσοστό 88%, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στο 73%. Μια κοινή εξωτερική πολιτική για την Ε.Ε. των «27» με ποσοστό 85% και τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στο 73%.

Οι Έλληνες εκφράζουν εμπιστοσύνη στην Ευρωπαϊκή Νομισματική Ένωση (ευρώ) σε ποσοστό 81%, με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στο 70%.

Με το πέρασμα του χρόνου, αυξάνονται τα 80άρια σε ό,τι αφορά τα ποσοστά με τα οποία υποστηρίζουν οι Έλληνες την ενίσχυση των ευρωπαϊκών πολιτικών. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι η κατάσταση είναι, από το 2010, εξαιρετικά δύσκολη στην πατρίδα μας, με αποτέλεσμα να αναζητούμε ευρωπαϊκές λύσεις και υπερβάσεις για τα προβλήματά μας.

Κατά την άποψή μου, οι ευρωπαϊκές προσδοκίες μας –που σε μεγάλο βαθμό είναι και προσδοκίες των Ευρωπαίων πολιτών συνολικά– δεν είναι ιδιαίτερα ρεαλιστικές, γιατί ο ρυθμός προόδου της ευρωπαϊκής ενοποίησης είναι και δυστυχώς θα παραμείνει αργός.

Η δίψα μας, πάντως, για ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες που θα βελτιώσουν την κατάσταση είναι εντυπωσιακή, ύστερα από μια περίοδο σκληρού ευρωσκεπτικισμού και αντιευρωπαϊσμού που οδήγησε και στο «όχι» στο δημοψήφισμα του 2015.