Η ενέργεια διχάζει τους «27» - Free Sunday
Η ενέργεια διχάζει τους «27»
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ανέδειξε τα προβλήματα χωρίς να τα αντιμετωπίσει

Η ενέργεια διχάζει τους «27»

Το ενεργειακό προκαλεί μία ακόμη κρίση στο εσωτερικό της Ε.Ε. Την Τρίτη 19 Οκτωβρίου 2021 η Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που πραγματοποιήθηκε στο Στρασβούργο σημαδεύτηκε από την έντονη αντιπαράθεση μεταξύ της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φον ντερ Λάιεν, και μεγάλου αριθμού ευρωβουλευτών με τον πρωθυπουργό της Πολωνίας, Μοραβιέτσκι, γύρω από τους κανόνες του κράτους Δικαίου και την εφαρμογή τους στην Πολωνία.

Την Τετάρτη, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προσπάθησε να αλλάξει το κλίμα αφιερώνοντας την ενημέρωση που έκανε στην Ολομέλεια για την επικείμενη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε., αποκλειστικά στο ενεργειακό. Θέλησε να περάσει το μήνυμα ότι παρά τις όποιες διαφωνίες πρέπει να υπάρχει κοινή αντιμετώπιση των μεγάλων προβλημάτων που έχουμε μπροστά μας.

Το ενεργειακό όμως δημιουργεί μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές εντάσεις με αποτέλεσμα να έρχονται στο προσκήνιο και οι πολιτικές διαφορές μεταξύ των κυβερνήσεων των κρατών-μελών.

Το αντίο της Μέρκελ

Στη Σύνοδο Κορυφής που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη/Παρασκευή 21/22 Οκτωβρίου στις Βρυξέλλες είχαμε, πιθανότατα, την τελευταία ηγετική εμφάνιση της Μέρκελ εφόσον όλα δείχνουν ότι ο κυβερνητικός συνασπισμός Σοσιαλδημοκρατών, Πρασίνων και Φιλελευθέρων θα σχηματιστεί πριν τα Χριστούγεννα.

Η καγκελάριος Μέρκελ συγκρούστηκε με τους πρωθυπουργούς της Γαλλίας, της Ρουμανίας, της Τσεχίας, της Φινλανδίας, της Σλοβακίας, της Κροατίας, της Σλοβενίας, της Βουλγαρίας, της Πολωνίας, της Ουγγαρίας και της Ολλανδίας που ένωσαν τις δυνάμεις τους για να ζητήσουν μία διαφορετική ταξινόμηση των πράσινων επενδύσεων που χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε. και τις τράπεζες, στα πλαίσια της ενεργειακής-πράσινης μετάβασης.

Τα νήματα της αμφισβήτησης της ενεργειακής πολιτικής που εφαρμόζει η Ε.Ε. κινεί η Γαλλία, η οποία ζητεί να αναγνωριστεί η πυρηνική ενέργεια σαν ένα είδος πράσινης ενέργειας και να χρηματοδοτηθεί ανάλογα. Οι πρωθυπουργοί των 11 χωρών ζητούν επίσης να αντιμετωπιστεί ευνοϊκά και το φυσικό αέριο με το σκεπτικό ότι είναι το μεταβατικό καύσιμο που συμβάλλει με τον τρόπο του στην πράσινη-ενεργειακή μετάβαση. Θεωρούν ότι δεν πρέπει να αποκλείεται από την ταξινόμηση των «πράσινων» επενδύσεων, γιατί αυτή η επιλογή δημιουργεί σοβαρά χρηματοδοτικά και ενεργειακά κενά, που όπως αποδεικνύεται πληρώνει ακριβά η Ε.Ε.

Η Γαλλία επιχειρηματολογεί υπέρ της πυρηνικής ενέργειας με το σκεπτικό ότι θα ενισχύσει και την ενεργειακή αυτονομία της Ε.Ε.

Η Μέρκελ αντιτάχθηκε, με τον γνωστό ήρεμο και μεθοδικό της τρόπο, στις προτάσεις της Γαλλίας υποστηριζόμενη κυρίως από τους πρωθυπουργούς της Αυστρίας και του Λουξεμβούργου.

Η έλλειψη συναίνεσης οδήγησε στην αναβολή της λήψης των σχετικών αποφάσεων, ενώ παραλήφθηκαν τα σημεία τριβής από το τελικό ανακοινωθέν. Οι επόμενοι μήνες πάντως προβλέπονται κρίσιμοι για την ευρωπαϊκή στρατηγική της Ε.Ε. εφόσον η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καλείται να πάρει τις αποφάσεις για τον χαρακτηρισμό των πράσινων επενδύσεων, τη χρηματοδότησή τους και την οργάνωση της ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας.

Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Όρμπαν, αξιοποίησε την ευκαιρία για να ζητήσει αλλαγή των κανόνων και των προθεσμιών της πράσινης μετάβασης εφόσον, όπως είπε, εφαρμόζεται μια «ηλίθια πολιτική» που οδηγεί στη συνεχή αύξηση των τιμών των αερίων ρύπων με αποτέλεσμα να δημιουργούνται οικονομικές επιβαρύνσεις και δυσλειτουργίες.

Και ο πρωθυπουργός της Πολωνίας, Μοραβιέτσκι, ήταν εξαιρετικά δυναμικός στην προβολή των θέσεών του υπέρ της συνέχισης της αξιοποίησης του άνθρακα στην ηλεκτροπαραγωγή. Υπογράμμισε ότι στις συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί, η Ε.Ε. απομακρύνεται από τον άνθρακα με έναν τρόπο που ενισχύει τους ανταγωνιστές της, με πρώτους απ’ όλους την Κίνα και καταλήγει σε αύξηση των αερίων ρύπων.

Ο αγωγός που διχάζει

Η Μέρκελ φτάνει στο τέλος της τέταρτης τετραετίας της έχοντας συμβάλλει στην ολοκλήρωση της κατασκευής του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2 και στην παραπέρα ανάπτυξη της ενεργειακής συνεργασίας της Γερμανίας με τη Ρωσία. Κατάφερε να πείσει τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπάιντεν, να βάλει τέλος στις οικονομικές κυρώσεις που είχε επιβάλλει ο Τραμπ στις εταιρείες με συμμετοχή στην κατασκευή του Nord Stream 2. Η αξιοποίηση του ρωσικού φυσικού αερίου χαίρει διακομματικής υποστήριξης στη Γερμανία και αυτή θα είναι η γραμμή που θα ακολουθήσει και ο υπό δημιουργία κυβερνητικός συνασπισμός Σοσιαλδημοκρατών, Πρασίνων και Φιλελευθέρων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Πράσινοι, που μέχρι τώρα έλεγαν όχι στον αγωγό Nord Stream 2, προσαρμόζουν σταδιακά τη θέση τους προβάλλοντας τις προϋποθέσεις για τη λειτουργία του.

Έτσι η συμπρόεδρος των Πρασίνων, Αναλένα Μπέρμποκ, ανέδειξε την εκβιαστική τακτική του Πούτιν χωρίς όμως να πει όχι στη λειτουργία του αγωγού.

Όπως είπε: «Δεν πρέπει να δεχόμαστε εκβιασμούς. Το πρόβλημα είναι ότι η Ρωσία παραδίδει μεν φυσικό αέριο στην Ευρώπη με βάση τα συμβόλαια, αλλά οι δεξαμενές αποθήκευσης είναι σχετικά άδειες. Αυτό μάλλον γίνεται επίτηδες από τη ρωσική πλευρά, ώστε να πιέσει για τη γρήγορη λειτουργία του Nord Stream 2, ακόμη κι αν δεν τηρούνται όλες οι νόμιμες προϋποθέσεις».

Και συμπλήρωσε: «Θέλω να τηρηθεί το ευρωπαϊκό Δίκαιο στον τομέα της ενέργειας. Αυτό, συγκεκριμένα, σημαίνει ότι η εταιρεία λειτουργίας του Nord Stream 2 πρέπει να είναι διαφορετική από αυτήν που παρέχει το αέριο. Για όσο διάστημα παραμένει η ίδια εταιρεία, η άδεια λειτουργίας δεν μπορεί να δοθεί».

Ενόψει ανάληψης κυβερνητικών ευθυνών, οι Πράσινοι της Γερμανίας πέρασαν πολύ γρήγορα από την αντίθεση στη λειτουργία του Nord Stream 2 για λόγους προστασίας του περιβάλλοντος και για να μην χρηματοδοτείται μέσω αυτού το καθεστώς Πούτιν, σε αντιρρήσεις για τον τρόπο οργάνωσης της λειτουργίας του αγωγού οι οποίες είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα ξεπεραστούν.

Η ειδική ενεργειακή σχέση της Γερμανίας με τη Ρωσία ακυρώνει στην πράξη την πρωτοβουλία ηγετών της Ε.Ε. –μεταξύ των οποίων και ο Έλληνας πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης– για κοινές παραγγελίες φυσικού αερίου από τις ευρωπαϊκές εταιρείες και τους δημόσιους οργανισμούς, σε εθελοντική βάση.

Στο θέμα του φυσικού αερίου η Γερμανία έχει αυτονομηθεί και έχει αποκτήσει –μέσω Ρωσίας– σοβαρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των Ευρωπαίων εταίρων. Συνεχίζει αυτή την πολιτική ανεξάρτητα από τις διαμαρτυρίες της Πολωνίας, της Λετονίας, της Λιθουανίας και της Εσθονίας που θεωρούν ότι με αυτό τον τρόπο ενισχύεται η «ρωσική απειλή» και της Ουκρανίας, η οποία χάνει ετήσια έσοδα δισεκατομμυρίων δολαρίων με την παράκαμψη του δικού της δικτύου αγωγών φυσικού αερίου που αναπτύχθηκε κυρίως επί Σοβιετικής Ένωσης.

Επικίνδυνο χρηματιστήριο

Η Ε.Ε. ανέπτυξε ένα χρηματιστήριο ενέργειας το οποίο τα τελευταία χρόνια λειτούργησε ικανοποιητικά, αλλά το τελευταίο διάστημα φαίνεται να ενισχύει τις ακραίες διακυμάνσεις των τιμών. Δημιουργείται έτσι μία δυναμική αμφισβήτησης του μηχανισμού διαμόρφωσης των τιμών της ενέργειας με βασικό στόχο το τελικό κόστος που πληρώνει ο καταναλωτής να διαμορφώνεται από τους μέσους όρους των τιμών σε μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, ώστε να εξομαλύνονται οι διακυμάνσεις.

Για να κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να παίξουν μεγαλύτερο ρόλο στη διαμόρφωση των τιμών τα πολύμηνα προθεσμιακά συμβόλαια (futures) και η αντιστάθμιση κινδύνου (hedging). Δεν υπάρχει ενιαίο ρυθμιστικό πλαίσιο στην Ε.Ε. με κοινούς κανόνες. Το μεγαλύτερο μέρος των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας γίνεται με αρχική βάση υπολογισμού την τρέχουσα χονδρεμπορική τιμή της αγοράς (spot and day-ahead market).

Ο Σοσιαλιστής πρωθυπουργός της Ισπανίας, Σάντσεθ, αμφισβητεί δυναμικά τον μηχανισμό προσδιορισμού της τιμής που ισχύει. Επειδή οι περισσότερες κυβερνήσεις εμφανίζονται ικανοποιημένες με το ισχύον σύστημα διαμόρφωσης των τιμών και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή απλά δεσμεύτηκε να το μελετήσει στη διάρκεια των επόμενων μηνών για να δει αν υπάρχουν δυνατότητες βελτίωσης –χωρίς όμως δραστικές αλλαγές– άρχισε να εφαρμόζει τις προτάσεις του στην Ισπανία.

Επειδή με το ισχύον σύστημα όλοι οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας απολαμβάνουν τις υψηλότερες τιμές σε ό,τι αφορά τη διαμόρφωση του κόστους τους –τη συγκεκριμένη περίοδο επωφελούνται της θεαματικής αύξησης της διεθνούς τιμής του φυσικού αερίου ακόμη και οι ηλεκτροπαραγωγοί που δεν στηρίζονται σε αυτό– επέβαλε ειδική φορολογία στα υπερκέρδη των εταιρειών λόγω της λειτουργίας του συστήματος. Εκτιμάται ότι με τον τρόπο αυτό, η κυβέρνηση της Ισπανίας θα εξασφαλίσει σε διάστημα μηνών πρόσθετα έσοδα 5 δισ. ευρώ τα οποία θα αξιοποιήσει για να περιορίσει το ενεργειακό σοκ στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Οι ενώσεις παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας της Ε.Ε. αντιτίθενται δυναμικά στην ευρωπαϊκή γενίκευση της πολιτικής της ισπανικής κυβέρνησης με το σκεπτικό ότι θα δημιουργούσε τεράστια αναστάτωση στην αγορά και θα περιόριζε τις επενδύσεις στα πλαίσια της πράσινης-ενεργειακής μετάβασης.

Στην παρέμβασή της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Φον ντερ Λάιεν, επέμεινε ότι «ο σχεδιασμός αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας μάς έχει δώσει καλά αποτελέσματα». Παραδέχθηκε όμως ότι υπάρχουν κερδοσκοπικές τάσεις στην αγορά που πρέπει να αντιμετωπιστούν και δεσμεύτηκε για ενισχυμένη επιτήρηση της αγοράς φυσικού αερίου και άνθρακα. Υπογράμμισε επίσης ότι η αρμόδια ανεξάρτητη αρχή (European Securities and Markets Authority, ESMA) θα εξετάσει τις εμπορικές συναλλαγές στα δικαιώματα ρύπων. Ανακοίνωσε επίσης ότι επειδή η αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου συμπαρασύρει προς τα επάνω όλες τις ενεργειακές τιμές, ζήτησε από την αρμόδια ρυθμιστική αρχή (Agency for the Cooperation of Energy Regulators, ASER) να παρουσιάσουν μέσα στον Νοέμβριο μια πρώτη εκτίμηση της κατάστασης που έχει δημιουργηθεί και στη συνέχεια προτάσεις για να υπάρξει μεγαλύτερη σταθερότητα στις τιμές.

Πίσω από τις πρωτοβουλίες που ανακοινώνονται και τη διπλωματική γλώσσα που χρησιμοποιείται, διακρίνεται η απροθυμία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να προχωρήσουν σε δραστικές αλλαγές στην τιμολόγηση της ενέργειας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Δύο μεγάλοι κίνδυνοι

Η νέα ενεργειακή κρίση τείνει να μετατραπεί σε μία ακόμη μεγάλη ευρωπαϊκή εκκρεμότητα. Η ευρωπαϊκή οικονομία μπορεί να αντέξει μια ταλαιπωρία τεσσάρων ως έξι μηνών από την οποία θα βγουν ζημιωμένες χώρες με τα διαρθρωτικά προβλήματα της Ελλάδας, δεν μπορεί να αντέξει όμως μία παρατεταμένη ενεργειακή κρίση χωρίς να έχουν οι «27» κοινή ενεργειακή στρατηγική προσαρμοσμένη στις νέες συνθήκες.

Το έλλειμμα ενεργειακής στρατηγικής λειτουργεί σε όφελος των προμηθευτών ενέργειας, οι οποίοι έχουν κάθε λόγο να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους κατά την περίοδο της ενεργειακής-πράσινης μετάβασης της Ε.Ε. Ωφελημένοι βγαίνουν και οι ισχυροί ανταγωνιστές της Ε.Ε. –οι ΗΠΑ και η Κίνα– οι οποίο χειρίζονται το ενεργειακό με πιο δυναμικό και αποτελεσματικό τρόπο.

Υπάρχει και μία σημαντική εσωτερική κοινωνική και πολιτική διάσταση στη νέα ενεργειακή κρίση που βρίσκεται σε εξέλιξη. Το πολιτικό σύστημα στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. δείχνει να είναι σε κατάσταση ασταθούς ισορροπίας, ή και πλήρως αποσταθεροποιημένο. Μία έκρηξη λαϊκής δυσαρέσκειας εξαιτίας των οικονομικών και κοινωνικών συνεπειών της ενεργειακής κρίσης θα δοκίμαζε αντοχές και θα προκαλούσε αναταράξεις.