Ποιο είναι το μέλλον της ελληνικής οικονομίας

Σε μια ενδιαφέρουσα διαδικτυακή συζήτηση που οργάνωσαν το Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής και το ΚΕΦΙΜ (Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών), ο υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, καθηγητής Θεόδωρος Πελαγίδης, ο διευθυντής του Τομέα Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος και Ρυθμιστικών Πολιτικών του ΣΕΒ, Μιχάλης Μητσόπουλος, η βουλευτής Επικρατείας της ΝΔ, πρώην υπουργός και πρώην ευρωβουλευτής Μαριέττα Γιαννάκου, ο πρώην υπουργός Εθνικής Οικονομίας, Στέφανος Μάνος κι εγώ ανταλλάξαμε απόψεις για την προοπτική της ελληνικής οικονομίας και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει.

Αφορμή αποτέλεσε η νέα έκδοση του βιβλίου των Θεόδωρου Πελαγίδη και Μιχάλη Μητσόπουλου από τις διεθνείς εκδόσεις Palgrave MacMillan (London) με τίτλο «Who’s to Blame for Greece? Life After Bankruptcy: Between Optimism and Substandard Growth».

Χαιρετισμό απηύθυναν ο πρόεδρος του ΚΕΦΙΜ, Αλέξανδρος Σκούρας, και ο διευθυντής του επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Κωνσταντίνος Καραμανλής, Πάνος Σταθόπουλος. Τον συντονισμό έκανε με ιδιαίτερη επιτυχία ο δημοσιογράφος Γιώργος Παπαγεωργίου.

Το βιβλίο των Πελαγίδη - Μητσόπουλου είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον γιατί συνδυάζει την επιστημονική οικονομική ανάλυση με τη δυνατότητα σχετικής απλοποίησης σύνθετων θεμάτων και τη συνολική θεώρηση της πορείας της οικονομίας μας.

Ασχολείται με τις διαρθρωτικές αδυναμίες και τις επιλογές που οδήγησαν στην κρίση, αξιολογεί τη διαχείριση της κρίσης σε ό,τι αφορά τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και επιχειρεί μια εκτίμηση της κατάστασης και της προοπτικής της ελληνικής οικονομίας.

Πρόκειται για την 3η έκδοση του βιβλίου, γεγονός που δείχνει το διεθνές ενδιαφέρον. Οι συγγραφείς, αναλύοντας σωστά τα προβλήματα και τη δυναμική των εξελίξεων, αποφεύγουν τον δογματισμό και τις βεβαιότητες που συνήθως διαψεύδονται από τις εξελίξεις. Ανοίγουν όλα τα θέματα και παρουσιάζουν τις μεγάλες εκκρεμότητες, τα πλεονεκτήματα αλλά και τα αδύνατα σημεία της οικονομίας μας.

Οι θέσεις Πελαγίδη

Ο υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, Θ. Πελαγίδης, ξεκίνησε την παρέμβασή του υπογραμμίζοντας την ανάγκη της ανάπτυξης της δημόσιας συζήτησης για την οικονομία. Τόνισε ότι πρέπει να κινηθούμε γρήγορα και αποτελεσματικά, γιατί όπως χαρακτηριστικά είπε «το μέλλον είναι εδώ».

Προειδοποίησε ότι δημιουργείται διεθνές περιβάλλον οικονομικής αβεβαιότητας, ακόμη και αναρχίας, το οποίο πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη στον οικονομικό σχεδιασμό μας.

Επέμεινε ότι πρέπει να οργανωθεί η σωστή θεσμική υποδοχή των κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης γιατί «αυτή τη φορά τα χρήματα πρέπει να δώσουν αποτέλεσμα». Εξέφρασε την ανησυχία του γιατί σε συζήτηση που είχε με απόλυτα διεθνοποιημένο κορυφαίο επιχειρηματικό παράγοντα, σχημάτισε την εντύπωση ότι το πρόβλημα του πληθωρισμού μπορεί να αποδειχθεί, διεθνώς, σοβαρότερο απ’ ό,τι είχε αρχικά εκτιμηθεί.

Ο υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος επέμεινε ότι η πίεση που δεχόμαστε θα δείξει αν τελικά μάθαμε από την κρίση και θα μπορέσουμε να αποφύγουμε λάθη του παρελθόντος που κόστισαν ακριβά, όπως είναι οι παράλογες συνδικαλιστικές πρακτικές.

Στη δευτερολογία του, έχοντας ακούσει τις παρεμβάσεις των άλλων ομιλητών, υπογράμμισε ότι τα ζητήματα που θέτουμε αφορούν το οικονομικό και πολιτικό σύστημα γενικά και όχι αποκλειστικά την εξουσία.

Συμφώνησε για τη σημασία του δημογραφικού, που λειτουργεί σαν βαρίδι στην αναπτυξιακή προοπτική μας, αναλύει άλλωστε το ζήτημα διεξοδικά στο βιβλίο που εξέδωσε.

Εκτίμησε ότι η πράσινη οικονομία και η σχετική προσαρμογή θα έχουν οικονομικές επιπτώσεις.

Κατέληξε με μια νότα αισιοδοξίας, υπογραμμίζοντας ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα για να ζεις και αυτό δημιουργεί τεράστιες ευκαιρίες στο σύγχρονο διεθνές οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον. Αναφέρθηκε στην κτηματαγορά, η οποία πηγαίνει πολύ καλά και εξαιτίας του επενδυτικού ενδιαφέροντος των ξένων και μίλησε για «Φλόριδα της Ευρώπης» αν γίνουν οι κατάλληλες κινήσεις και αξιοποιηθούν οι δυνατότητες.

Τόνισε ότι η ευκαιρία για την ελληνική οικονομία υπάρχει και πως τώρα πρέπει να κάνουμε το ποιοτικό άλμα.

Να ολοκληρωθεί η προσπάθεια

Ο Μιχάλης Μητσόπουλος ξεκίνησε την ομιλία του με αναφορά στο πρώτο μέρος του βιβλίου που εξέδωσε, το οποίο στέλνει το μήνυμα για τις μεταρρυθμίσεις που μπορούσαν να γίνουν στην Ελλάδα από τη δεκαετία του ’90.

Υπογράμμισε ότι σήμερα η χώρα έχει άλλη μια ευκαιρία, η οποία είναι ρεαλιστική και δεν είναι ουτοπία. Επέμεινε στην ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων και σε σημαντικές αλλαγές ώστε να μην επαναληφθεί το προηγούμενο του 2000-2010, οπότε η ανάπτυξη δεν είχε αντίκτυπο στην απασχόληση.

Από τη θέση του διευθυντή του Τομέα Επιχειρηματικού Περιβάλλοντος και Ρυθμιστικών Πολιτικών του ΣΕΒ, εξέφρασε την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα άποψη ότι έχουν προχωρήσει μεταρρυθμίσεις σε ζητήματα αδειοδότησης και χωροταξίας. Όπως χαρακτηριστικά είπε, στο παρελθόν δεν μπορούσες να αδειοδοτήσεις τίποτα. Έχει γίνει πιο εύκολη η εγκατάσταση και η λειτουργία παραγωγικών μονάδων, ενώ έχει βελτιωθεί η κατάσταση και σε ό,τι αφορά τη συνολική διαχείριση ενδεχόμενης αποτυχίας επιχειρήσεων. Κατά το παρελθόν, η χώρα είχε γεμίσει βιομηχανικά κουφάρια, ενώ τώρα δημιουργείται ένα νέο πλαίσιο για το πώς θα κλείσεις μια παραγωγική μονάδα και πώς θα συνεχιστεί η ζωή, εφόσον και η αποτυχία είναι μέρος της επιχειρηματικής πραγματικότητας.

Εκτίμησε ότι την περίοδο των μνημονίων επικράτησε χειρότερη φορολογική πρόταση σε ό,τι αφορά τους συντελεστές αλλά και την ίδια την τεχνική της φορολόγησης. Κατά την άποψή του, έχουν γίνει πολλά για να βελτιωθεί η κατάσταση αλλά πρέπει να γίνουν περισσότερα γιατί το σημείο εκκίνησης ήταν χαμηλό. Επέμεινε στη σημασία του μη μισθολογικού κόστους, το οποίο παραμένει υψηλό και αναφέρθηκε στον πληθωρισμό κόστους της περιόδου 2000-2010, ο οποίος υπέσκαπτε την οικονομία μας.

Εμφανίστηκε προβληματισμένος για το ύψος του δημόσιου χρέους και επέμεινε ότι το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) πρέπει να ανέβει πάρα πολύ για να μην έχουμε προβλήματα στη διαχείριση, βιωσιμότητα στο μέλλον.

Τόνισε ότι αυτή τη φορά πρέπει να ολοκληρώσουμε τη μεταρρυθμιστική προσπάθεια και πως το στοίχημά μας είναι η σωστή αξιοποίηση των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων. Κατέληξε υποστηρίζοντας ότι μπορούμε, αν κινηθούμε σωστά και με συνέπεια, να επιτύχουμε την παραγωγική αναγέννηση.

Επεισόδια πληθωρισμού

Η Μαριέττα Γιαννάκου ξεκίνησε την ομιλία της αναφερόμενη στο βιβλίο των Πελαγίδη - Μητσόπουλου, το οποίο θεωρεί εξαιρετικά καλό στην ανάλυση των οικονομικών θεμάτων εφόσον, όπως χαρακτηριστικά είπε, έχει αρχή, μέση και τέλος.

Εξέφρασε την απογοήτευσή της γιατί υπάρχουν κλίκες που τις βρίσκεις παντού και δυσκολεύουν την προσαρμογή και τον εκσυγχρονισμό.

Αναφέρθηκε στην προσπάθεια του Στέφανου Μάνου να προωθηθούν οι αναγκαίες αλλαγές πριν μπούμε στο ευρώ και στη χαμένη ευκαιρία του 2015, οπότε στην Ευρωζώνη πραγματοποιήθηκε ισχυρή ανάκαμψη κι εμείς εγκλωβιστήκαμε σε ένα νέο μνημόνιο εξαιτίας του αποτυχημένου πειράματος της ριζοσπαστικής Αριστεράς.

Η βουλευτής Επικρατείας εκτίμησε ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη προχωράει στο δύσκολο έργο της ανασυγκρότησης, παρά τις πρόσθετες δυσκολίες που δημιουργεί η πανδημία. Επέμεινε ότι είναι εφικτή η κατακόρυφη αύξηση του ΑΕΠ υπό την προϋπόθεση ότι θα κινηθούμε σωστά.

Θεωρεί ότι έχουμε μπροστά μας τρεις σημαντικές προκλήσεις. Τον μετασχηματισμό του ενεργειακού τομέα στα πλαίσια της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Την προσαρμογή μας στην ψηφιακή μετάβαση. Την προσαρμογή μας στις αλλαγές της δομής του παγκόσμιου εμπορίου. Προειδοποίησε ότι θα έχουμε «επεισόδια πληθωρισμού» εφόσον η παγκόσμια οικονομία δεν δείχνει απόλυτα προετοιμασμένη για τον ενεργειακό μετασχηματισμό.

Υπογράμμισε ότι έχουμε ήδη αρχίσει να προσελκύουμε σημαντικές επενδύσεις. Χρειαζόμαστε όμως περισσότερες και ποιοτικότερες σε ό,τι αφορά την τεχνολογική μας αναβάθμιση. Υποστήριξε ότι προχωράει με επιτυχία το συνολικό rebranding της χώρας.

Τέλος, φάνηκε αρκετά αισιόδοξη σε ό,τι αφορά τη συνεννόηση των πολιτικών δυνάμεων, έστω κι αν είναι έμμεση. Όπως είπε, οι βασικές πολιτικές δυνάμεις έχουν αποδεχθεί ορισμένους κανόνες και αυτό μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμο για την οικονομία παρά την πολιτική πόλωση που παρατηρείται κατά περιόδους. Υπενθύμισε ότι όταν ήταν στην αντιπολίτευση υποστήριξε αρκετά άρθρα νομοσχεδίων του ΠΑΣΟΚ στα πλαίσια μιας ευρωπαϊκής αντίληψης που περιορίζει την πολιτική αντιπαλότητα σε όφελος των συναινέσεων.

Προειδοποιήσεις Μάνου

Το πρώτο ερώτημα που έθεσε ο Στέφανος Μάνος στην εισήγησή του είναι ποιος φταίει για τις κρίσεις που αντιμετωπίζουμε κατά περιόδους. Έδωσε την απάντηση «Εμείς φταίμε!».

Προειδοποίησε την κυβέρνηση ότι μπορεί να ακολουθεί ανάλογη πορεία με εκείνη που οδήγησε στην κρίση του 2010. Τόνισε ότι όταν χρεοκοπήσαμε, το Δημόσιο χρωστούσε 301 δισ. ευρώ. Με το PSI του 2012, οι πιστωτές μάς απάλλαξαν από χρέος 106 δισ. και πως στα τέλη του 2021 το χρέος του Δημοσίου θα είναι γύρω στα 354 δισ. Κατά την άποψή του, η εξέλιξη αυτή του χρέους είναι προάγγελος νέας επώδυνης χρεοκοπίας. Όπως είπε, ο ορίζοντας των κυβερνήσεων είναι βραχύς και γι’ αυτό δεν βλέπουν αυτά που έρχονται σε βάθος χρόνου.

Εξέφρασε τον σκεπτικισμό του για την πορεία των μεγάλων επενδύσεων επί κυβέρνησης Μητσοτάκη. Στον Σκαραμαγκά βρέθηκε επενδυτής αλλά δεν έχει εγκατασταθεί ακόμη λόγω εκκρεμοτήτων. Το σήριαλ του Ελληνικού συνεχίζεται εδώ και 20 χρόνια. Τελευταία έχουν αρχίσει να δημιουργούνται και εμπόδια στην επένδυση της κινεζικής COSCO στον Πειραιά.

Εμφανίστηκε δυσαρεστημένος με τον υπέρμετρο συγκεντρωτισμό που παρατηρείται στον χώρο της Παιδείας και επέμεινε στην ανάγκη αυτονόμησης των πανεπιστημίων από το υπουργείο Παιδείας για να μπορέσουν να αναπτυχθούν.

Υποστήριξε ότι παρατηρείται αναβλητικότητα στις μεταρρυθμίσεις και πως έτσι όπως πάμε δεν πρόκειται να φτάσουμε σε σταθερή ανάπτυξη με ετήσιο ρυθμό της τάξης του 3%.

Με τη χαρακτηριστική φράση «δεν μου αρέσουν ψέματα και ωραιοποιήσεις» προχώρησε σε μία συνολική κριτική της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Στον τρίτο της χρόνο, η κυβέρνηση δεν έχει προχωρήσει στις αναγκαίες αλλαγές και είναι πιο δύσκολο να το κάνει τον τελευταίο χρόνο της τετραετίας. Χάνεται πολύτιμος χρόνος, ενώ σε κρίσιμα πόστα δεν είναι πάντα οι σωστοί άνθρωποι, αλλά πολιτικοί που ελίσσονται αναζητώντας ψήφους. Άσκησε κριτική και στον δημοσιογραφικό κόσμο, ο οποίος –κατά την άποψή του– δεν προβάλλει επαρκώς τα κακώς κείμενα. Αναφέρθηκε και στο άρθρο 191 του Ποινικού Κώδικα που ψηφίστηκε από την κυβέρνηση, το οποίο εκτιμά ότι μπορεί να στραφεί κατά της ελευθερίας των ΜΜΕ και του λόγου εφόσον προβλέπει την τιμωρία όσων διαδίδουν «ψευδείς ειδήσεις» με σκοπό να προκαλέσουν «φόβο και ανησυχία». Ερμηνεύοντας το συγκεκριμένο άρθρο του Ποινικού Κώδικα, θεώρησε ότι μπορεί να αξιοποιηθεί και κατά του ίδιου, εξαιτίας της κριτικής που ασκεί. Επέμεινε ότι αν δεν βελτιωθεί η κυβερνητική πολιτική, την κατάσταση θα αποδώσει η γνωστή φράση «όσο πιο πολύ αλλάζει, τόσο περισσότερο παραμένει το ίδιο».

Τέλος, εντύπωση προκάλεσε η αναφορά του Στέφανου Μάνου στον εθνικό κίνδυνο που αντιμετωπίζουμε από την Τουρκία. Προβλέπει μια περίοδο δοκιμασίας στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, γι’ αυτό ζητάει τη δραστηριοποίηση της κυβέρνησης σε ζητήματα που έχουν σχέση με την αμυντική βιομηχανία και τα ναυπηγεία, όπως και κλείσιμο των βαλκανικών εκκρεμοτήτων της εξωτερικής πολιτικής μας για να έχουμε μόνο ένα ανοιχτό μέτωπο, με την Τουρκία.

5 επιτυχίες - 10 προβλήματα

Έχοντας παρακολουθήσει τις ενδιαφέρουσες παρεμβάσεις των άλλων ομιλητών, συνόψισα τη δική μου θέση για την κατάσταση και την προοπτική της οικονομίας με αναφορά σε 5 σημαντικά πλεονεκτήματα αλλά και 10 σοβαρά προβλήματα που θα βρούμε μπροστά μας.

Τα 5 πλεονεκτήματα στα οποία στηρίζεται η προοπτική της οικονομίας μας είναι:

Η δυναμική ανάκαμψη που ξεπέρασε τις προσδοκίες και μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2022 θα έχουμε καλύψει το χαμένο έδαφος λόγω της πανδημίας.

Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης, μια επιτυχία του «Νότου» και προσωπικά του Μητσοτάκη.

Η μείωση των φορολογικών και ασφαλιστικών βαρών των επιχειρήσεων.

Οι λογικές δαπάνες εξυπηρέτησης του δημόσιου χρέους για τα επόμενα χρόνια, παρά το γεγονός ότι έσπασε το φράγμα του 200% του ΑΕΠ.

Τέλος, η ελληνική κρίση μάς δίδαξε πολλά, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στην Ε.Ε., γι’ αυτό προβλέπω ότι η προσέγγιση στα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε θα είναι διαφορετική.

Τα 10 προβλήματα που δυσκολεύουν τις προσπάθειές μας είναι τα εξής:

Η δημογραφική γήρανση που χειροτερεύει με το πέρασμα του χρόνου.

Οι δημοσιονομικές, μακροοικονομικές ανισορροπίες που επανεμφανίστηκαν.

Η μεγέθυνση του κράτους σε βάρος του ιδιωτικού τομέα, ένα διεθνές φαινόμενο που προκάλεσε η πανδημία.

Το ασφαλιστικό-συνταξιοδοτικό που χειροτερεύει κι αυτό με το πέρασμα του χρόνου.

Η έλλειψη ολοκληρωμένων επενδυτικών παρεμβάσεων, όπως για παράδειγμα στην ηλεκτροκίνηση.

Η νέα ενεργειακή κρίση που εκδηλώθηκε στο ξεκίνημα της πράσινης-ενεργειακής μετάβασης.

Το κύμα ακρίβειας που οφείλεται στον εισαγόμενο πληθωρισμό.

Τα πρώτα σημάδια σύγχυσης σε ό,τι αφορά την οικονομική πολιτική που εφαρμόζεται, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα χριστουγεννιάτικα βοηθήματα, η χορήγηση των οποίων είχε αποκλειστεί.

Το ξεκαθάρισμα της πολιτικής στην Ευρωζώνη, το οποίο θα εξελιχθεί στη διάρκεια του 2022 και μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερα προβλήματα προσαρμογής.

Ο COVID-19 που δυστυχώς είναι πάντα μαζί μας.