Ο κόσμος σε κρίση ψυχικής υγείας

Η ψυχοθεραπεία όπως τη γνωρίζουμε σήμερα έγινε ευρέως δημοφιλής και αναγκαία λόγω των ψυχικών τραυμάτων που άφησε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος στους βετεράνους στρατιώτες του. Η ατομική και η ομαδική ψυχοθεραπεία ήταν απαραίτητη για τους επιζώντες που αντιμετώπιζαν διαταραχή μετατραυματικού στρες, που είχαν βιώσει την απώλεια δικών τους ανθρώπων στο πεδίο της μάχης, είχαν αντιμετωπίσει προβλήματα υγείας και στο τέλος έπρεπε να επιβιώσουν ανακαλύπτοντας ένα νέο νόημα σε μια κοινωνία κατακερματισμένη, οικονομικά ευάλωτη και ανίσχυρη να τους βοηθήσει.

Οι κοινωνίες είχαν έρθει αντιμέτωπες με ένα κοσμοϊστορικό γεγονός και έβγαιναν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο συλλογικά τραυματισμένες.

Αρκετές δεκαετίες μετά, ένα ακόμα κοσμοϊστορικό γεγονός, επηρέασε την ψυχική υγεία των ανθρώπων περισσότερο από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο όπως αναφέρουν οι περισσότερες έρευνες, η πανδημία του Covid-19.

Ραγδαία αύξηση άγχους – κατάθλιψης λόγω πανδημίας

Πριν από μερικές ημέρες ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε πως υπάρχει ραγδαία αύξηση των περιστατικών άγχους και κατάθλιψης που σχετίζονται με την πανδημία. Κατά την πρώτη χρονιά εμφάνισης του Covid-19 τα περιστατικά άγχους κατέγραψαν αύξηση μεγαλύτερη του 25% σε παγκόσμιο επίπεδο σύμφωνα με τον γενικό διευθυντή του ΠΟΥ Τέντρος Αντάνομ Γκεμπρεγέσους ο οποίος επισήμανε ότι τα στοιχεία που έχουμε σήμερα για τον αντίκτυπο της πανδημίας στην ψυχική υγεία των πολιτών είναι μόνο «η κορυφή του παγόβουνου» και κάλεσε όλες τις χώρες να «αφυπνιστούν» και να διαθέσουν περισσότερα κονδύλια για την ψυχολογική υποστήριξη των ατόμων.

Πιο ευάλωτοι εμφανίζονται στις έρευνες οι νέοι και οι γυναίκες που διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν κατάθλιψη, άγχος, ακόμα και τάσεις αυτοκτονίας. Ο πρόσφατος Άτλας Ψυχικής Υγείας του ΠΟΥ απέδειξε πως οι κυβερνήσεις δαπάνησαν μόλις το 2% του προϋπολογισμού τους παγκοσμίως για την ψυχική υγεία των πολιτών με τους επαγγελματίες του κλάδου να αναφέρουν πως η πανδημία έχει αποκαλύψει μία εξαιρετικά χαμηλή έως ανύπαρκτη επένδυση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας και ψυχολογικής υποστήριξης.

Το 67% των Ευρωπαίων πολιτών δηλώνουν πως δεν λαμβάνουν την ψυχολογική υποστήριξη που χρειάζονται εν μέσω πανδημίας, με τον πόλεμο να τους επηρεάζει ακόμη περισσότερο αρνητικά.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ένα ποσοστό της τάξης του 16% του πληθυσμού αντιμετώπιζε προβλήματα ψυχικής υγείας πριν την πανδημία με το ποσοστό πλέον να έχει διπλασιαστεί και να εξακολουθεί να εμφανίζει ανοδική τάση.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έθεσε το πρόβλημα επί τάπητος ζητώντας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαμορφώσει ένα πλήρες σχέδιο δράσης που θα αφορά την ψυχική υγεία κατά τη μετά-covid εποχή, για την περίοδο 2021 – 2027. Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί συζητούν διάφορες δράσεις με σκοπό την ενίσχυση της ψυχικής υγείας των Ευρωπαίων πολιτών χωρίς ωστόσο να έχουν καταλήξει σε ένα συγκεκριμένο σχέδιο. Στοιχεία που έδωσαν στη δημοσιότητα ευρωβουλευτές αρμόδιοι για θέματα ψυχικής υγείας, αναφέρουν πως το οικονομικό και κοινωνικό κόστος που συνδέεται με προβλήματα ψυχικής υγείας υπερβαίνει τα 600 δις ευρώ ετησίως, ουσιαστικά περισσότερο από το 4% του ΑΕΠ της ΕΕ. Η Τσέχα ευρωβουλευτής του S&D Radka Maxova ανέφερε στο euractiv.com πως «η κακή ψυχική υγεία οδηγεί σε σημαντικό οικονομικό κόστος λόγω της χαμηλότερης παραγωγικότητας και των κοινωνικών και υγειονομικών δαπανών», συμπληρώνοντας πως η ψυχική υγεία θα είναι ψηλά στις προτεραιότητες της τσεχικής προεδρίας της ΕΕ κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2022, ενώ γίνονται προσπάθειες ευαισθητοποίησης από πολλούς ευρωβουλευτές να ονομαστεί το έτος 2023, Ευρωπαϊκό Έτος Ψυχικής Υγείας με ό,τι αυτό συνεπάγεται εξ’ απόψεως ευαισθητοποίησης, προτεραιοτήτων και επιμερισμού κονδυλίων.

67% των Ευρωπαίων ψυχικά ευάλωτοι

Τα στοιχεία του ΟΟΣΑ είναι επίσης ανησυχητικά, εμφανίζοντας ένα ποσοστό της τάξης του 67% των Ευρωπαίων πολιτών να δηλώνουν ότι δεν λαμβάνουν την ψυχολογική υποστήριξη που χρειάζονται και δυσκολεύονται στην καθημερινότητά τους. Ο οργανισμός κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στα κράτη της ΕΕ λέγοντας πως είναι επιτακτική πλέον η ανάγκη για επενδύσεις όσον αφορά την ψυχική υγεία. Αξίζει να σημειωθεί πως 11 χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ διαθέτουν μόλις έναν ψυχολόγο ανά 10.000 κατοίκους.

Επιβαρύνει και ο πόλεμος

Στις δυσάρεστες συνέπειες της πανδημίας για την ψυχική υγεία των πολιτών έρχεται να προστεθεί και ο πόλεμος στην Ουκρανία με μία γενικευμένη αίσθηση φόβου για τους περισσότερους που παρακολουθούν τα τραγικά γεγονότα.

Οι εικόνες βίας, ο καθημερινός μηρυκασμός των τραγικών γεγονότων, οι εικόνες των προσφύγων, η αίσθηση φόβου ότι μπορεί να συμβεί κάτι τραγικό και στη χώρα μας και έπειτα οι οικονομικές συνέπειες του πολέμου που καθιστούν κάποια αγαθά πρώτης ανάγκης είδη πολυτέλειας, είναι αρκετά για να ενισχύσουν το άγχος και τη θλίψη των περισσότερων ανθρώπων, οδηγώντας τους ένα βήμα ακόμα πιο κοντά στην κατάθλιψη.

Δεν είναι λίγοι οι αναλυτές που παρομοιάζουν τη σημερινή εποχή με την αντίστοιχη πριν την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, υπονοώντας ουσιαστικά ότι αυτή την περίοδο βιώνουμε μία νέα εποχή των άκρων γεμάτη ανασφάλεια, αβεβαιότητα, άγχος, οικονομική ανασφάλεια και πολλές τραγικές εικόνες βίας και θανάτου.

Τα κομμάτια του παζλ της εποχής μας, δείχνουν ότι η ψυχική υγεία θα τεθεί σε προτεραιότητα. Είτε προλάβουν οι κυβερνήσεις να θέσουν το ζήτημα ψηλά στην ημερήσια διάταξη είτε όχι, η επιταγή για προστασία της ψυχικής υγείας, ήδη έχει αρχίσει και καταλαμβάνει από μόνη της το χώρο που της αρμόζει.

Ανθεκτικότητα

Η λέξη κλειδί για την αντιμετώπιση τους άγχους και της αίσθησης φόβου που δημιουργεί η πανδημία του Covid-19 σε συνδυασμό με τον πόλεμο είναι η ανθεκτικότητα (resilience). Η άμυνα που διαθέτει το άτομο με σκοπό να αντιμετωπίζει δύσκολες καταστάσεις και να κατορθώνει να ανακάμπτει από αυτές. Η ανθεκτικότητα «χτίζεται» δεν είναι επίκτητη και αποσκοπεί στην ψυχική ενδυνάμωση του ατόμου να αντιμετωπίσει τις δυσάρεστες καταστάσεις που αναπόφευκτα θα συναντήσει στη ζωή του. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να βοηθήσουν το άτομο προς την κατεύθυνση ενίσχυσης της ανθεκτικότητάς του μέσα από συγκεκριμένες παρεμβάσεις, τεχνικές, ατομικές και ομαδικές συνεδρίες. Όπως εκπαιδεύεται ουσιαστικά ένας άνθρωπος σε μία δεξιότητα ή τέχνη, έτσι μπορεί να εκπαιδευτεί και ο ανθρώπινος νους στην ανθεκτικότητα.

Στις ΗΠΑ αρκετά νοσοκομειακά, πανεπιστημιακά ιδρύματα και κλινικές διαθέτουν εξειδικευμένα προγράμματα ανθεκτικότητας που απευθύνονται σε ανθρώπους όλων των ηλικιών και έχουν ως στόχο την υποστήριξή τους απέναντι σε κάθε είδους δυσκολία αλλά και την πρόληψη για ενδεχόμενες μελλοντικές δυσκολίες.

Δεδομένου ότι ο κόσμος καλείται πλέον να αντιμετωπίσει τη μία κρίση μετά την άλλη, η έννοια της ανθεκτικότητας αποτελεί ίσως τον πιο κρίσιμο πυλώνα για την ενίσχυση της ψυχικής υγείας σε μία εποχή συνεχούς αβεβαιότητας σε όλα τα επίπεδα. Αν το 2023 ονομαστεί Ευρωπαϊκό Έτος Ψυχικής Υγείας από τους θεσμούς των Βρυξελλών, τα προγράμματα ανθεκτικότητας αποτελούν ένα καλό σημείο εκκίνησης για την αξιοποίηση του τίτλου και κυρίως την θωράκιση των Ευρωπαίων πολιτών όσον αφορά την πολύτιμη ψυχική τους υγεία.