Η Ελλάδα στην παγίδα του φυσικού αερίου - Free Sunday
Η Ελλάδα στην παγίδα του φυσικού αερίου
Σκληρή προειδοποίηση από τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (IEA)

Η Ελλάδα στην παγίδα του φυσικού αερίου

Η ελληνική οικονομία έχει πέσει σε παγίδα φυσικού αερίου, χωρίς η κυβέρνηση να έχει τη διάθεση ή να μπορεί να προτείνει ένα σχέδιο Β.

Θα πρέπει όμως να κινηθεί γρήγορα και αποτελεσματικά, γιατί διαφορετικά το φθινόπωρο θα κινδυνεύσουμε με ενεργειακή και οικονομική κατάρρευση. Οι προειδοποιήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (IEA) για κρίσιμο χειμώνα με πιθανή την πλήρη διακοπή της ροής ρωσικού φυσικού αερίου δεν αφήνουν περιθώρια παρερμηνείας. Οι Γερμανοί έχουν πάρει το μήνυμα και επιδίδονται σε μια αγωνιώδη κούρσα προσωρινής επιστροφής στον λιγνίτη και στον σκληρό άνθρακα.

Γερμανική προσαρμογή

Στη διάρκεια του 2021 το ποσοστό ηλεκτροπαραγωγής από άνθρακα έφθασε στη Γερμανία στο 28%. Με το πέρασμα του χρόνου και καθώς ανέβαινε η διεθνής τιμή του φυσικού αερίου, αρκετά πριν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, οι Γερμανοί προσάρμοζαν την ηλεκτροπαραγωγή τους στις τάσεις της διεθνούς αγοράς. Όσο πιο ακριβό γινόταν το φυσικό αέριο, τόσο περιόριζαν την ηλεκτροπαραγωγή από αυτό και αύξαναν την ηλεκτροπαραγωγή από τον περισσότερο ρυπογόνο άνθρακα.

Δεν άλλαξαν την απόφασή τους να απομακρυνθούν από την πυρηνική ενέργεια, αλλά αναθεώρησαν το σχέδιό τους για έξοδο από τον άνθρακα.

Στο ξεκίνημα του 2021, η ηλεκτροπαραγωγή από άνθρακα ήταν της τάξης του 25% του συνόλου, αλλά από το φθινόπωρο του 2021 ξεπέρασε το ψυχολογικό φράγμα του 30%, σαν απάντηση στην εκτόξευση των διεθνών τιμών των καυσίμων.

Ο Πράσινος υπουργός Οικονομίας Χάμπεκ ανακοίνωσε προ ημερών ότι η Γερμανία θα αυξήσει στο άμεσο μέλλον την ηλεκτροπαραγωγή της από άνθρακα κατά 30%. Αυτό σημαίνει ότι περίπου το 40% της συνολικής ηλεκτροπαραγωγής της Γερμανίας θα στηρίζεται στο άμεσο μέλλον στον άνθρακα. Το ποσοστό για ηλεκτροπαραγωγή από φυσικό αέριο είναι της τάξης του 14% με τάση μείωσης.

Η κατεπείγουσα προσαρμογή των Γερμανών οφείλεται και στη μείωση της ροής του ρωσικού φυσικού αερίου. Η ρωσική Gazprom επικαλείται τεχνικά προβλήματα στη συντήρηση. Ορισμένα από αυτά έχουν δημιουργηθεί εξαιτίας των οικονομικών κυρώσεων, για παράδειγμα η έγκαιρη συντήρηση στις τουρμπίνες της Siemens από ειδικευμένες επιχειρήσεις του Καναδά, υπάρχει όμως και μια έντονη πολιτικοστρατιωτική διάσταση στη μείωση της ροής του φυσικού αερίου.

Οι Ρώσοι έχουν ήδη καταλάβει το 20%-25% των εδαφών της Ουκρανίας, σταθεροποιούν τη θέση τους στις περιοχές των ρωσόφωνων, ενώ η Ουκρανία και η Δύση ετοιμάζονται για μια μεγάλης διάρκειας στρατιωτική, διπλωματική και οικονομική αναμέτρηση.

Επιδίωξη των Γερμανών είναι να μειώσουν την κατανάλωση του φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή για να καλύψουν τις ανάγκες της βιομηχανίας και να εφαρμόσουν τον νόμο που ψηφίστηκε από την κυβερνητική πλειοψηφία και προβλέπει την πλήρωση των αποθηκευτικών χώρων σε ποσοστό 90%, προτού τα νοικοκυριά χρειαστούν φυσικό αέριο για τη θέρμανσή τους. Τα αποθέματα είναι ήδη στο επίπεδο του 50% και ανεβαίνουν σύμφωνα με το πρόγραμμα.

Κυβερνητικοί αξιωματούχοι προειδοποιούν ότι έρχονται δύσκολος χειμώνας και δύσκολα χρόνια και πως είναι πιθανόν να επιβληθούν περιορισμοί στην κατανάλωση, πρώτα με πλειοδοτικούς διαγωνισμούς για την εξασφάλιση φυσικού αερίου από βιομηχανικές μονάδες και στη συνέχεια με περιορισμούς στην κατανάλωση.

Το παράδειγμα της Γερμανίας ακολουθούν άλλες εξαιρετικά αναπτυγμένες χώρες της Ε.Ε., όπως η Αυστρία και η Ολλανδία. Στρέφονται σε μεγαλύτερο βαθμό στην αξιοποίηση των μονάδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με άνθρακα.

Η ελληνική εξαίρεση

Δυστυχώς, η Ελλάδα δεν ακολουθεί το παράδειγμα της Γερμανίας και εξακολουθεί να είναι υπερβολικά εξαρτημένη από το ρωσικό φυσικό αέριο. Προσπαθεί να το υποκαταστήσει με εισαγόμενο υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), κυρίως από τις ΗΠΑ και το Κατάρ, το οποίο είναι ακριβότερο, ενώ η προμήθειά του δεν είναι εξασφαλισμένη σε επίπεδο που επιβάλλεται για να απαλλαγούμε από την εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Την Τρίτη 21 Ιουνίου, η ηλεκτροπαραγωγή στην Ελλάδα είχε την ακόλουθη κατανομή: 48,6% από φυσικό αέριο, 24% από ΑΠΕ, 13,2% από λιγνίτη, 7,1% από εισαγωγές και 5% από υδροηλεκτρικά.

Η συγκεκριμένη ημέρα ήταν μια καλή ημέρα για τον λιγνίτη, γιατί συνήθως η συμβολή του στην ηλεκτροπαραγωγή κινείται σε μονοψήφιο ποσοστό. Δεν αλλάζει όμως τη συνολική εικόνα της υπερβολικής εξάρτησης της ηλεκτροπαραγωγής από το πανάκριβο φυσικό αέριο και της υποβάθμισης της συμμετοχής του λιγνίτη, παρά το γεγονός ότι αποτελεί ένα εθνικό συγκριτικό πλεονέκτημα σε περίοδο ενεργειακής κρίσης.

Εφιαλτικοί αριθμοί

Η μεγάλη εξάρτησή μας από το φυσικό αέριο είναι αποτέλεσμα κυβερνητικών επιλογών, οι οποίες όμως πρέπει να αλλάξουν «εδώ και τώρα» για να αποφύγουμε τα χειρότερα.

Το πανάκριβο φυσικό αέριο που οδηγεί σε εξωφρενικές τιμές χονδρικής για την ηλεκτρική ενέργεια, συμβάλλει στην έκρηξη του πληθωρισμού στη χώρα μας.

Ο ετήσιος πληθωρισμός είναι της τάξης του 11%, γύρω στις 3 μονάδες πάνω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Οδηγεί στην κατάρρευση του πραγματικού εισοδήματος –ειδικά των μη προνομιούχων– και ροκανίζει τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας.

Τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2022 το εμπορικό έλλειμμα αυξήθηκε πάνω από 70% σε σχέση με το α’ τετράμηνο του 2021. Η αύξηση του εμπορικού ελλείμματος οφείλεται στις ακριβότερες εισαγωγές καυσίμων. Παρατηρείται όμως και στις συναλλαγές χωρίς καύσιμα, γεγονός που υποδηλώνει εξασθένιση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μας εξαιτίας δομικού πληθωρισμού.

Είναι η πρώτη φορά που αντιμετωπίζουμε τέτοια έξαρση πληθωρισμού συμμετέχοντας στην Ευρωζώνη. Οι προηγούμενες πληθωριστικές εξάρσεις με ευρώ είχαν σχέση με τη μεγάλη αύξηση της έμμεσης φορολογίας στο πλαίσιο της εφαρμογής των μνημονίων. Τώρα ο διψήφιος πληθωρισμός συνδέεται με το ενεργειακό, τη διεθνή κρίση και τις λαθεμένες επιλογές μας.

Επί δραχμής αντιμετωπίζαμε την ανατροπή του εμπορικού ισοζυγίου με ανταγωνιστική υποτίμηση του εθνικού νομίσματος και κάποιες αντισταθμιστικές εισοδηματικές αυξήσεις. Στην Ευρωζώνη, η αναγκαία διόρθωση περνάει από σημαντικές βελτιώσεις στην οικονομία μας και φυσικά στο μείγμα της ηλεκτροπαραγωγής, γιατί απλούστατα δεν υπάρχει δυνατότητα υποτίμησης του εθνικού νομίσματος.

Προς το παρόν, δεν φαινόμαστε ικανοί να βρούμε την αναγκαία ισορροπία στο εμπορικό ισοζύγιο. Είναι χαρακτηριστικό ότι το α’ τετράμηνο οι εισαγωγές μας από τη Ρωσία –κυρίως καύσιμα– υπερδιπλασιάστηκαν σε σχέση με το α’ τετράμηνο του 2021 και έφτασαν τα 2,18 δισ. ευρώ. Αντίθετα, οι εξαιρετικά περιορισμένες εξαγωγές μας προς τη Ρωσία μειώθηκαν το ίδιο διάστημα κατά 25% και περιορίστηκαν σε μόλις 45 εκατ. ευρώ.

Αυτό σημαίνει ότι στέλνουμε περισσότερα χρήματα στον Πούτιν για να χρηματοδοτήσει τον επιθετικό του πόλεμο εναντίον της Ουκρανίας απ’ ό,τι στέλναμε πριν από την εισβολή των Ρώσων στην Ουκρανία. Έχουμε τεράστια εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο, το οποίο στο ξεκίνημα του πολέμου κάλυπτε γύρω στο 50% των εισαγωγών μας και δεν είμαστε καν στη θέση να προωθήσουμε τα προϊόντα μας στη ρωσική αγορά για να περιορίσουμε το τεράστιο έλλειμμα στο διμερές εμπόριο.

Ευτυχώς πηγαίνουμε σε ένα τουριστικό καλοκαίρι-ρεκόρ –πρόκειται για γενική τάση που παρατηρείται σε όλο τον ευρωπαϊκό Νότο– το οποίο θα συμβάλλει στη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών από τον Ιούνιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο. Η ελληνική οικονομία όμως δεν θα αντέξει στις πιέσεις της ενεργειακής κρίσης και του πολέμου στην Ουκρανία αν δεν βγει, στη διάρκεια των επόμενων μηνών, από την παγίδα του φυσικού αερίου.

Ο θρίαμβος των συμφερόντων

Προς το παρόν, ζούμε τον διαρκή θρίαμβο συγκεκριμένων επιχειρηματικών συμφερόντων σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος. Η κερδοφορία ομίλων όπως αυτών που ελέγχονται από τον Περιστέρη και τον Μυτιληναίο σπάει κάθε ρεκόρ με τη βοήθεια των λεγόμενων «ουρανοκατέβατων κερδών» –η έκφραση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής– τα οποία η κυβέρνηση αποφεύγει να φορολογήσει στο ύψος που επιβάλλεται.

Στους μεγάλους κερδισμένους συγκαταλέγονται και τα funds που επένδυσαν στη ΔΕΗ λίγο πριν από την απογείωση της κερδοφορίας της με τη βοήθεια του φυσικού αερίου και των «ουρανοκατέβατων κερδών».

Ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης και το Μαξίμου πρέπει να αντιλαμβάνονται ότι η πολιτική τους οδηγεί τη χώρα σε ενεργειακό και οικονομικό αδιέξοδο. Μια απλή σύγκριση με τις επιλογές της κυβέρνησης της Γερμανίας λύνει όλες τις απορίες.

Το ερώτημα είναι αν η εκτελεστική εξουσία διατηρεί την αναγκαία αυτονομία από συγκεκριμένα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα για να χαράξει διορθωτική πορεία.

Με τη βοήθεια των «ουρανοκατέβατων κερδών» δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα ολιγάρχες, οι οποίοι έχουν τεράστιες οικονομικές δυνατότητες και μπορούν να ασκήσουν επικοινωνιακή και πολιτική επιρροή με διάφορους τρόπους.

Το γεγονός ότι η κυβέρνηση έχει αφήσει να εξελίσσεται από τον Σεπτέμβριο του 2021 μία κατάσταση που βλάπτει σοβαρά την εθνική οικονομία προκαλεί δικαιολογημένο προβληματισμό.

Εν τω μεταξύ, φαίνεται ότι τα υπερκέρδη του ενεργειακού τομέα έχουν τραβήξει το ενδιαφέρον και του οργανωμένου εγκλήματος. Η μαφιόζικη δολοφονία ιδιοκτήτη πρατηρίου καυσίμων στον Γέρακα έφερε στο προσκήνιο έναν άγριο πόλεμο για τον έλεγχο μιας κερδοφόρας αγοράς, όπου η οικονομία συχνά συναντά την παραοικονομία. Ο δολοφονηθείς ήταν γιος επενδυτή που είχε αναλάβει τη δυναμική επέκταση του δικτύου πρατηρίων καυσίμων της Silk Oil συναντώντας αντιδράσεις και αντιμετωπίζοντας απειλές.

Τα δύσκολα έρχονται

Το κυβερνητικό επιτελείο πρέπει να χαράξει διορθωτική πορεία σε ό,τι αφορά την ενεργειακή πολιτική, γιατί οι πιο επίσημες προγνώσεις κάνουν λόγο για δραματική επιδείνωση της κατάστασης τον χειμώνα που έρχεται.

Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA), ο οποίος χρηματοδοτείται κυρίως από κράτη-μέλη του ΟΟΣΑ, προειδοποιεί ότι η Ευρώπη πρέπει να προετοιμαστεί για τη διακοπή της ροής ρωσικού φυσικού αερίου τον χειμώνα.

Ο Φατίχ Μπιρόλ, επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, δήλωσε στους «Financial Times»: «Η Ευρώπη πρέπει να είναι έτοιμη για την πλήρη διακοπή της ροής ρωσικού φυσικού αερίου. Όσο πλησιάζουμε στον χειμώνα, τόσο καλύτερα καταλαβαίνουμε τις προθέσεις της Ρωσίας. Πιστεύω ότι οι περιορισμοί έχουν στόχο να εμποδίσουν την Ευρώπη να γεμίσει τους αποθηκευτικούς χώρους κι έτσι να ενισχύσουν τη δυνατότητα της Ρωσίας να ασκήσει πίεση κατά τη διάρκεια των μηνών του χειμώνα».

Ο επικεφαλής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας δήλωσε επίσης ότι πιστεύει πως οι κυβερνήσεις θα πάρουν μέτρα για περιορισμό της ζήτησης –καθώς πλησιάζουμε προς τον χειμώνα– με την εφαρμογή δελτίου στις προμήθειες φυσικού αερίου να είναι πιθανή σε περίπτωση που περιοριστεί κι άλλο η ροή του ρωσικού φυσικού αερίου.

Η Ευρώπη έχει περιορίσει τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου στο 20% του συνόλου από 40% που ήταν πριν από την εισβολή στην Ουκρανία. Προωθείται η προσαρμογή, αλλά η μάχη είναι σκληρή γύρω από το ποιος θα έχει την πρωτοβουλία και τι όρους θα επιβάλει.

Κατά τον κ. Μπιρόλ, η Ευρώπη χρειάζεται αύξηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με βάση τον άνθρακα και την πυρηνική ενέργεια και μέτρα περιορισμού της κατανάλωσης φυσικού αερίου.

Με βάση τις εκτιμήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, οι συνολικές επενδύσεις στον ενεργειακό τομέα θα αυξηθούν κατά 8% το 2022, με την αύξηση να οφείλεται κυρίως στις επενδύσεις ΑΠΕ και στα υψηλότερα κόστη. Οι κυβερνήσεις πρέπει να κάνουν πολλά περισσότερα για να επιταχύνουν την πράσινη μετάβαση και την ενεργειακή απεξάρτηση από τη Ρωσία.

Πολιτικές ανακατατάξεις

Το ενεργειακό επηρεάζει άμεσα το κόστος ζωής και τη λειτουργία της οικονομίας, γι’ αυτό επιδρά και στις πολιτικές εξελίξεις.

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης συναντήθηκε στη Ρώμη με τον πρωθυπουργό της Ιταλίας κ. Ντράγκι, ενώ ήταν σε πλήρη εξέλιξη κυβερνητική κρίση στη γειτονική χώρα. Ο υπουργός Εξωτερικών Λουίτζι Ντι Μάιο ανακοίνωσε την αποχώρησή του από το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, το μεγαλύτερο κυβερνητικό κόμμα, παίρνοντας μαζί του 60 από τους 227 βουλευτές και γερουσιαστές του κόμματος.

Ο Ντι Μάιο κατήγγειλε τον πρόεδρο του Κινήματος των Πέντε Αστέρων –και πρώην πρωθυπουργό Κόντε– για υπονόμευση του κυβερνητικού έργου μέσα από μία προσέγγιση στην κρίση που είναι υπερβολικά συμβιβαστική έναντι Πούτιν και Ρωσίας. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων πλησίασε το 33% στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές, αλλά τώρα κινείται δημοσκοπικά κάτω από το 15%. Σε πτώση είναι και η Λέγκα του Σαλβίνι, που μέσα σε δύο χρόνια έπεσε στις δημοσκοπήσεις από το 30% στο 15%. Αντίθετα, το ακροδεξιό κόμμα Αδέλφια της Ιταλίας, της Μελόνι –το οποίο δεν συμμετέχει στον κυβερνητικό συνασπισμό– έχει ανεβάσει το δημοσκοπικό ποσοστό του στο 22%.

Η κρίση στο Κίνημα των Πέντε Αστέρων γύρω από το θέμα της αντιμετώπισης του Πούτιν μπορεί να επιταχύνει την αποσύνθεσή του ανοίγοντας τον δρόμο στην επικράτηση του συνασπισμού Αδέλφια της Ιταλίας, Λέγκας και κόμματος Μπερλουσκόνι στις βουλευτικές εκλογές του 2023.

Στην Ισπανία, ο κυβερνητικός συνασπισμός Σοσιαλιστών - Podemos αντιδρά στη μεγάλη νίκη του κεντροδεξιού Λαϊκού Κόμματος στις περιφερειακές εκλογές στην Ανδαλουσία με την προετοιμασία μεγάλης φορολογίας των «ουρανοκατέβατων κερδών» των εταιρειών ενέργειας.

Η ισπανική κυβέρνηση προχώρησε ήδη στην περικοπή του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ) για να ελέγξει την αύξηση της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας και στην επιβολή ανώτατου ορίου στην τιμή του φυσικού αερίου που χρησιμοποιείται στην ηλεκτροπαραγωγή.

Τα σημαντικά μέτρα δεν άλλαξαν τη γενική εικόνα, ούτε περιόρισαν τη λαϊκή δυσαρέσκεια με την ενεργειακή ακρίβεια και τον πληθωρισμό. Η φορολογία των «ουρανοκατέβατων κερδών» των επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας στον τομέα της ενέργειας θα έχει στόχο τη μερική κάλυψη του κόστους των κυβερνητικών παρεμβάσεων για τον μετριασμό της αύξησης της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας, που εκτιμάται σε 10-11 δισ. ευρώ.

Δεν είναι μόνο στην Ε.Ε. που το ενεργειακό επηρεάζει τις πολιτικές ισορροπίες. Η αύξηση του κόστους ενέργειας και ο πληθωρισμός έχουν φέρει σε εξαιρετικά δύσκολη θέση τον πρόεδρο Μπάιντεν και τους Δημοκρατικούς στις ΗΠΑ. Οι πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι στις εκλογές του Νοεμβρίου οι Δημοκρατικοί θα χάσουν τον έλεγχο της Γερουσίας και του Κογκρέσου και ο πρόεδρος Μπάιντεν τη δυνατότητα να παίρνει σημαντικές πρωτοβουλίες με την υποστήριξη των νομοθετικών σωμάτων.

Σε μια προσπάθεια να ελέγξει το κόστος των καυσίμων –το οποίο είναι περίπου στο μισό του δικού μας–, ο πρόεδρος Μπάιντεν «παγώνει» για ένα διάστημα τριών μηνών τον ομοσπονδιακό φόρο που είναι 18,4 σεντς το γαλόνι για τη βενζίνη και 24,4 σεντς το γαλόνι για το ντίζελ. Αν η μείωση αυτή περάσει στον καταναλωτή, η τιμή των καυσίμων –που είναι γύρω στα 5 δολάρια το γαλόνι– θα υποχωρήσει κατά 3,6%.

Η μείωση θεωρείται ανεπαρκής και το μέτρο αντιμετωπίζεται από πολλούς σαν λαϊκίστικο και αναποτελεσματικό, ενώ θα δημιουργήσει μια πρόσθετη τρύπα στα δημόσια οικονομικά της τάξης των 10 δισ. δολαρίων.