Η οικονομία στη ΔΕΘ: Ανοιχτή σε ερμηνείες και σενάρια - Free Sunday
Η οικονομία στη ΔΕΘ: Ανοιχτή σε ερμηνείες και σενάρια
Συνδυασμός καλών επιδόσεων, μεγάλων ανισορροπιών και εξαιρετικά δύσκολου χειμώνα

Η οικονομία στη ΔΕΘ: Ανοιχτή σε ερμηνείες και σενάρια

Κάθε χρόνο τέτοια εποχή, η οικονομία επανέρχεται στο προσκήνιο μέσω της ΔΕΘ. Γίνονται εκτιμήσεις και διατυπώνονται σενάρια για την προοπτική της οικονομίας με κυρίαρχο το πολιτικό στοιχείο. Αυτή είναι και η ελληνική ιδιαιτερότητα που περιορίζει τη σημασία της ΔΕΘ σαν οικονομικό, επιχειρηματικό, επενδυτικό γεγονός και τη μετατρέπει σε αφετηρία σκληρών πολιτικών αντιπαραθέσεων.

Οι επιτυχίες

Οι οικονομικές επιτυχίες στις οποίες στηρίζεται το κυβερνητικό αφήγημα είναι τρεις.

Η πρώτη έχει να κάνει με τις επιδόσεις-ρεκόρ του ελληνικού τουρισμού, οι οποίες ξεπέρασαν και το επίπεδο του 2019.

Η καλή τουριστική περίοδος έδωσε μια βαθιά ανάσα σε μεγάλο μέρος της οικονομίας και της κοινωνίας και στήριξε την καλή πορεία των φορολογικών εσόδων του Δημοσίου.

Ο τουρισμός βρίσκεται σε άνθηση σε όλη τη Νότια Ευρώπη, όπως δείχνουν οι επιδόσεις χωρών όπως η Πορτογαλία, η Κροατία, η Ισπανία. Ο ευρωπαϊκός Νότος που στηρίζεται περισσότερο στον τουρισμό και στις υπηρεσίες πηγαίνει –προς το παρόν– καλύτερα από τον ευρωπαϊκό Βορρά, συμβάλλοντας στη βελτίωση της μέσης επίδοσης της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης.

Τα καλά νέα είναι ότι εκτός από την κοινωνική αποσυμπίεση από τους κανόνες αντιμετώπισης της πανδημίας που ανέβασε υψηλά τον τουρισμό, έχουμε σταδιακή επέκταση της τουριστικής περιόδου και ανάπτυξη, σε διεθνές επίπεδο, διαφορετικών μορφών τουρισμού.

Με την κατάλληλη δουλειά μπορούμε να περάσουμε από μία τουριστική περίοδο 5 ως 6 μηνών σε περίοδο 7 ως 8 μηνών που θα κάνει τη διαφορά στην οικονομία και στην κοινωνία.

Σε πρόσφατη κοινοβουλευτική αποστολή στην Πράγα έπρεπε να πάρω την πτήση Πράγα-Βρυξέλλες στις 6:45 το πρωί, για να είμαι έγκαιρα στις συνεδριάσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις Βρυξέλλες. Παρατήρησα ότι στον πίνακα των πολύ πρωινών αναχωρήσεων από το αεροδρόμιο της Πράγας υπήρχαν τέσσερις πτήσεις για ελληνικούς τουριστικούς προορισμούς οι οποίες, όπως διαπίστωσα, ήταν υπερπλήρεις. Αρχές Σεπτεμβρίου μεγάλο τουριστικό ρεύμα από την Τσεχία προς την Ελλάδα είναι κάτι που μέχρι πριν από μία δεκαετία έμοιαζε με όραμα και φαίνεται να δείχνει πού πηγαίνουν τα πράγματα.

Η δεύτερη επιτυχία συνδέεται με την πρώτη και έχει να κάνει με τη δυναμική ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας το δεύτερο και το τρίτο τρίμηνο του 2022. Η ανάπτυξη πρέπει να αποδοθεί, κατά την άποψή μου, στα εξής:

Στο μοίρασμα 40 δισ. ευρώ για την αντιμετώπιση της πανδημίας, πολλές φορές με οριζόντια, εκλογική λογική.

Τα χρήματα αυτά «φούσκωσαν» τους τραπεζικούς λογαριασμούς και χρηματοδότησαν στη συνέχεια την αύξηση της κατανάλωσης που καταγράφεται. Ο πακτωλός των δισεκατομμυρίων είναι φυσικά δανεικός, αλλά αυτό είναι κάτι που θα μας απασχολήσει τα επόμενα χρόνια.

Η ανάπτυξη επιταχύνθηκε και εξαιτίας της σταδιακής κατάργησης των μέτρων προστασίας έναντι του COVID-19. Το καλοκαίρι είχαμε φτάσει να έχουμε 40 θανάτους την ημέρα, τώρα φαίνεται να έχουν υποχωρήσει στους 25 και η κυβερνητική άποψη είναι ότι η πανδημία ανήκει οριστικά στο παρελθόν, χωρίς αυτό να ισχύει με βάση τα στοιχεία που δημοσιεύονται.

Τέλος, η άνθηση του real estate συνέβαλε στην άνοδο της οικονομίας, αν και παρουσιάζει ορισμένα χαρακτηριστικά «φούσκας» και έχει αρκετές αρνητικές κοινωνικές συνέπειες, ιδιαίτερα για τους νέους.

Τουρισμός, κατάργηση των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας, τα δεκάδες δισ. που δόθηκαν για την αντιμετώπιση του COVID-19 στηρίζουν –προς το παρόν– την αναπτυξιακή δυναμική.

Οι περισσότεροι αναλυτές επισημαίνουν ότι υπάρχει υπερβολική εξάρτηση της ανάπτυξης από τον τουρισμό, τις υπηρεσίες και την κατανάλωση, αλλά αυτό αντιμετωπίζεται σαν χρόνιο πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας.

Οι αποτυχίες

Οι επιτυχίες που αναφέραμε συνυπάρχουν με αποτυχίες που μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά τις εξελίξεις.

Η πρώτη αποτυχία έχει σχέση με το ενεργειακό. Ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης επέλεξε να μεγαλώσει την εξάρτηση από το φυσικό αέριο. Στη συνέχεια, όταν αποδείχθηκε εντελώς ασύμφορο, έχασε πολύτιμο χρόνο. Δεν μπόρεσε να τη μειώσει, δίνοντας προτεραιότητα σε αυτό που ονομάζω λόμπι των αεριούχων.

Το αποτέλεσμα είναι τραγικό για την ελληνική οικονομία και την κοινωνία. Περίπου το 50% της ηλεκτροπαραγωγής μας στηρίζεται στο φυσικό αέριο με αποτέλεσμα να ανεβαίνει υπέρμετρα το ενεργειακό κόστος για τις επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά και τον κρατικό προϋπολογισμό, δηλαδή για τους φορολογούμενους.

Άλλη αποτυχία, που συνδέεται με την πρώτη, είναι η πληθωριστική έξαρση που παρατηρείται. Ο ελληνικός ετήσιος πληθωρισμός είναι 11%, δύο μονάδες πάνω από τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Η σε βάρος μας διαφορά είναι εξαιρετικά σημαντική σε μια χώρα που έχει φτάσει να έχει κατά κεφαλήν ΑΕΠ μόλις τα δύο τρίτα του ευρωπαϊκού μέσου όρου και μένει συνεχώς πίσω με όρους διεθνούς ανταγωνιστικότητας.

Σοβαρή αποτυχία, που μπορεί να έχει ευρύτερες επιπτώσεις στο μέλλον, είναι η επιστροφή σε κατάσταση μακροοικονομικής ανισορροπίας, που παραπέμπει σε όσα συνέβαιναν το 2008-2009.

Το πρώτο εξάμηνο του 2022 το εμπορικό έλλειμμα αυξήθηκε κατά 80% σε σχέση με το εμπορικό έλλειμμα του πρώτου εξαμήνου του 2021. Συνέβαλε αποφασιστικά η αύξηση του κόστους των εισαγόμενων καυσίμων, αλλά και στις άλλες κατηγορίες προϊόντων παρατηρείται μεγάλη αύξηση του εμπορικού ελλείμματος. Αυτό σημαίνει ότι τα χρήματα που δόθηκαν και πηγαίνουν στην κατανάλωση φεύγουν –κατά κανόνα– στο εξωτερικό δημιουργώντας εκεί παραγωγικές θέσεις εργασίας.

Η κατάσταση είναι τόσο άσχημη, ώστε επανεμφανίστηκε μεγάλο έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών.

Το πρώτο εξάμηνο του 2022 εκτοξεύτηκε στα 10 δισ. ευρώ. Παρά την αναμενόμενη βελτίωση τους τουριστικούς μήνες, στο τέλος του χρόνου μπορεί να φτάσουμε με έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών που θα είναι περίπου διψήφιο σαν ποσοστό επί του ΑΕΠ.

Το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών συνδυάζεται με το δημοσιονομικό έλλειμμα για να δώσει τα λεγόμενα δίδυμα ελλείμματα που τόσο μας ταλαιπώρησαν στο παρελθόν.

Με νέο ρεκόρ χρέους και απειλητική αύξηση των ελλειμμάτων μεγαλώνουν οι πιθανότητες μελλοντικής οικονομικής αποσταθεροποίησης.

Θετικό σημείο μέσα σε αυτή την αρνητική εικόνα είναι η αύξηση των φορολογικών εσόδων πολύ πέρα από τους στόχους του προϋπολογισμού. Έχουμε υπέρβαση 5 δισεκατομμυρίων στη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου, γεγονός που διευκολύνει τους χειρισμούς της κυβέρνησης. Αυτό όμως που παραβλέπει το οικονομικό επιτελείο είναι ότι η αύξηση αυτή είναι –σε μεγάλο βαθμό– πληθωριστική, για παράδειγμα από φόρους κατανάλωσης που αυξάνονται μαζί με τις τιμές των προϊόντων.

Ανάλογη όμως πληθωριστική αύξηση παρατηρείται και στις αναγκαίες δαπάνες του προϋπολογισμού. Για παράδειγμα, κοστίζει πολύ περισσότερο η θέρμανση των νοσοκομείων και των σχολείων, όπως και η κατασκευή βασικών έργων υποδομής. Το οικονομικό επιτελείο έχει την τάση να διαχειρίζεται τα πρόσθετα «πληθωριστικά» έσοδα χωρίς όμως να προβλέπει πρόσθετες δαπάνες για να μην πέσει κι άλλο η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και να υπάρξει έγκαιρη ανάπτυξη της υποδομής.

Μεγάλη αποτυχία της κυβέρνησης είναι και η αδυναμία εκσυγχρονισμού του παραγωγικού δυναμικού της χώρας, παρά την εξασφάλιση τόσων κονδυλίων από την Ε.Ε. μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης.

Χαρακτηριστικό δείγμα της κυβερνητικής ανεπάρκειας ήταν το σήριαλ με τις επενδύσεις στην ηλεκτροκίνηση, το οποίο δυστυχώς κατέληξε σε φιάσκο. Παρά την προβολή από τον ίδιο τον πρωθυπουργό της επένδυσης στην παραγωγή ηλεκτρικών αυτοκινήτων από αμφίβολης αξιοπιστίας γερμανική εταιρεία με βασικό μέτοχο από τη Βόρεια Μακεδονία, δεν έγινε τίποτα. Η ηλεκτροκίνηση είναι ένας κλάδος όπου σε άλλες χώρες παρατηρείται κοσμογονία. Η Τουρκία έχει ήδη 18 παραγωγικές μονάδες και το ηλεκτροκίνητο τουρκικό αυτοκίνητο αναμένεται να είναι διαθέσιμο στην ευρωπαϊκή αγορά στα τέλη 2022, αρχές 2023.

Η παραγωγική βάση της ελληνικής οικονομίας παραμένει ισχνή και αδύναμη με αποτέλεσμα να μην δημιουργείται δυναμική μακροπρόθεσμων επενδύσεων στους κλάδους που θα πρωταγωνιστήσουν στο μέλλον. Επίσης, έχουν αρχίσει να παρατηρούνται οι «παραδοσιακές» καθυστερήσεις στην αξιοποίηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων που εξηγούν και τη διαχρονική υστέρηση της ελληνικής οικονομίας έναντι των άλλων ευρωπαϊκών οικονομιών.

Ο κατάλογος των αποτυχιών κλείνει με τις απαράδεκτες καθυστερήσεις σε έργα βασικής υποδομής. Αναφέρω ενδεικτικά ότι χάθηκε μία ακόμη τετραετία για την πολυσυζητημένη Εθνική Οδό Πάτρας-Πύργου και τον Βόρειο Οδικό Άξονα της Κρήτης (ΒΟΑΚ). Οι αστικές συγκοινωνίες θα εκσυγχρονιστούν και αυτές… την επόμενη τετραετία, ενώ η ιδιωτικοποίηση της ΤΡΑΙΝΟΣΕ οδήγησε σε νέα πτώση ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, με την κοινή γνώμη να υποπτεύεται την ιταλική κρατική εταιρεία –που είναι ο νέος επενδυτής– και τους Ιταλούς να απαντούν ότι φταίει η σιδηροδρομική υποδομή που είναι αρμοδιότητα του Ελληνικού Δημοσίου.

Τα δύσκολα μπροστά μας

Το βασικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας είναι ότι έχουμε, για μία ακόμη φορά, τα δύσκολα μπροστά μας.

Για λόγους που έχουν σχέση με το διεθνές περιβάλλον, τις διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και τις τεράστιες εκκρεμότητες που έχουν δημιουργηθεί, προβλέπεται μεγάλη επιδείνωση –ιδιαίτερα την περίοδο Νοέμβριος 2022-Απρίλιος 2023– όπου η στήριξη του τουρισμού στην οικονομία είναι σχετικά περιορισμένη.

Οι αποφάσεις της ΕΚΤ, την Πέμπτη 8 Σεπτεμβρίου, δείχνουν ότι υποτίμησε τον πληθωριστικό κίνδυνο και γι’ αυτό ξεκινάει μία περίοδο ανόδου των επιτοκίων, ώστε να περιοριστούν οι ανατιμήσεις από το… 2024.

Με μεγάλο χρέος και αυξημένα ελλείμματα η Ελλάδα θα βρεθεί σε αρκετά δύσκολη θέση μαζί με την Ιταλία.

Οι ιταλικές εκλογές που θα πραγματοποιηθούν στα τέλη Σεπτεμβρίου αναμένεται να οδηγήσουν στον σχηματισμό κυβέρνησης από τρία κόμματα δεξιόστροφων λαϊκιστών. Η ιταλική αστάθεια θα έχει συνέπειες για την Ευρωζώνη και ιδιαίτερα για την Ελλάδα.

Οι εκτιμήσεις συγκλίνουν στο ότι η αναμέτρηση με τη Ρωσία στην Ουκρανία θα έχει διάρκεια και πως η ενεργειακή κρίση θα έχει συνέχεια μαζί με την έλλειψη συντονισμού της Ε.Ε. στο ενεργειακό.

Με τη μεγάλη εξάρτηση από το φυσικό αέριο, τον καθοριστικό ρόλο του λόμπι των αεριούχων στο Μαξίμου, χωρίς αποθηκευτικούς χώρους για το φυσικό αέριο και σε διαρκή αναζήτηση ακριβότερου υγροποιημένου φυσικού αερίου για αντικατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου, πηγαίνουμε σε νέες ενεργειακές περιπέτειες.

Η πρόγνωση είναι τώρα για ενεργειακή ακρίβεια και γενικότερη ακρίβεια στην Ελλάδα τουλάχιστον μέχρι το 2024.

Οι αντοχές της ελληνικής οικονομίας είναι πολύ περιορισμένες για να αντέξει στη δοκιμασία που περιέγραψα.

Στη ΔΕΘ, ο πρωθυπουργός κ. Μητσοτάκης θα προβάλει μόνο τις επιτυχίες, αφήνοντας κατά μέρος τις αποτυχίες και τα προβλήματα που δημιουργούν. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης θα παρουσιάσουν τις δικές τους προτάσεις για το ενεργειακό και την οικονομία, υποσχόμενα και αυτά καλύτερες ημέρες.

Κατά την άποψή μου, το μόνο βέβαιο είναι η ουσιαστική επιδείνωση της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης τους αμέσως επόμενους μήνες.