Αποχρώσεις του λαϊκισμού

Υπάρχει ο λαϊκισμός του παραλόγου: Θα καταργήσουμε το μνημόνιο με έναν νόμο και ένα άρθρο, θα αυξήσουμε μισθούς και συντάξεις με λεφτά που δεν έχουμε, θα φέρουμε ανάπτυξη χωρίς κόπο και προσπάθεια, θα απαλλαγούμε από τη λιτότητα και θα αλλάξουμε την Ε.Ε. επειδή έτσι.

Υπάρχει ο λαϊκισμός του ορθού λόγου: Δεν ψηφίζουμε το ασφαλιστικό γιατί δεν συμφωνούμε με τα μέτρα Τσίπρα αλλά δεν σας λέμε ολόκληρη τη δική μας πρόταση (γιατί απλώς δεν έχει ισοδύναμο δημοσιονομικό αποτέλεσμα). Είμαστε κατά του κλεισίματος των εθνικών οδών αλλά υπέρ των δίκαιων αιτημάτων των αγροτών. Στηρίζουμε τη διαμαρτυρία όλων των επαγγελματικών κλάδων την ίδια ώρα που υποσχόμαστε μεταρρυθμίσεις. Φταίει η κυβέρνηση (ειδικά η Τασία) για την προσφυγική κρίση, παρόλο που το όνομά της δεν αναφέρεται σε καμία από τις εκθέσεις των Ηνωμένων Εθνών για τις μετακινήσεις πληθυσμών του παρόντος και του μέλλοντος.

Υπάρχει ο λαϊκισμός του κοινού νου: Ένα ή δύο κόμματα μόνα τους δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα, «λυπάμαι για το πολιτικό σύστημα» (Λεβέντης), ντροπή στους αρχηγούς που δεν μπορούν να συνεννοηθούν για το καλό της χώρας, οι συντάξεις θα κοπούν έτσι κι αλλιώς, όσο νωρίτερα, τόσο λιγότερο σκληρές οι περικοπές.

Ο συνδετικός ιστός ανάμεσα στα διάφορα είδη λαϊκισμού είναι η απλοϊκή σκέψη. Μανιχαϊστικά σχήματα (οι καλοί εμείς και οι κακοί ξένοι), ανόητες ερμηνείες και απαντήσεις σε σύνθετα θέματα και ερωτήματα (μας χρεοκόπησαν για να μας πάρουν τη δημόσια περιουσία, μας φθονούν για την καλοκαιρία, παθητικότητα επειδή μας ψεκάζουν), εύκολες γενικεύσεις (είναι όλοι τους –κόμματα και ηγεσίες– γελοίοι), ρηχή ανάλυση της πραγματικότητας (για όλα φταίει ο ΣΥΡΙΖΑ ή για όλα φταίνε οι πριν από τον ΣΥΡΙΖΑ, η οικουμενική θα έφερνε τη σωτηρία της πατρίδας) – μια προσέγγιση πρώτου επιπέδου για ζητήματα περίπλοκα και δύσκολα.

Από την παραγωγή στην κατανάλωση: Ο λαϊκισμός χρειάζεται κοινό έτοιμο να καταπιεί το μήνυμα χωρίς να το επεξεργαστεί, να πιστέψει χωρίς να το ψάξει, να ελπίσει με έναν τρόπο μεταφυσικό, να σκεφτεί ανορθολογικά, να αποδεχτεί ευχάριστα πράγματα χωρίς νόημα ή να αντιληφθεί ως σπουδαία ανάλυση έναν βερμπαλισμό καφενείου.

Διαβαθμίσεις και αποχρώσεις υπάρχουν πολλές. Η Λεπέν ωχριά μπροστά στον Τραμπ και δεν είναι το ίδιο επικίνδυνος ο λαϊκισμός της ακροδεξιάς με οποιαδήποτε άλλη μορφή του. Το πρόβλημα γίνεται επικίνδυνο όταν η ιδεολογία υποχωρεί και η πολιτική πρόταση υποστηρίζεται από ένστικτα και ενορμήσεις. Όταν, δηλαδή, η άποψη είναι απλώς η επίφαση που κρύβει τον ψυχισμό, όταν μια καταγγελία δεν είναι παρά ο τρόπος κάλυψης του μίσους, όταν το σύνθημα είναι μόνο έκφραση της κακίας. Ο λαϊκιστής θα μπορούσε να μουγκρίζει αντί να μιλάει, να δέρνει αντί να διαφωνεί προφορικά και να μαχαιρώνει αν δεν υπήρχε ο φόβος των συνεπειών του νόμου.

Το προσφυγικό είναι το τέλειο πλαίσιο για να δοκιμαστούν με μεγαλύτερη ένταση και αγριότητα όλες οι εκδοχές του λαϊκισμού. Συμβαίνει ήδη, το έδαφος έχει καλλιεργηθεί και μέχρι στιγμής παίζονται διαφημίσεις πριν από το έργο.