To Brexit, ο Λόρδος και ο Ανδρέας

Έτσι ακριβώς και το δημοψήφισμα για την παραμονή του Ηνωμένου βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση έλαβε –συμπτωματικώς- χώρα ακριβώς 20 χρόνια μετά την απώλεια του Ανδρέα Παπανδρέου. Είκοσι χρόνια μετά από εκείνη την ημέρα του Ιουνίου του 1996 που άφηνε την τελευταία της πνοή η πλέον αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της μεταπολεμικής πολιτικής ζωής της πατρίδος μας. Ο άνθρωπος που αγαπήθηκε και μισήθηκε όσο κανένας άλλος σύγχρονός του πολιτικός αντίπαλος ή «σύντροφος», ο άνθρωπος που εξηλέκτρισε τα πολιτικά αντανακλαστικά του λαού, τον οποίο ενέπνευσε και δίχασε μέχρι τα ακρότατα των ατομικών και συλλογικών του συναισθημάτων και ιδεολογικών ενστίκτων.

Ο άνθρωπος που ανέβηκε στην εξουσία το 1981 με συνθηματολογική προμετωπίδα του κινήματός του την έξοδο της χώρας μας από την τότε ΕΟΚ, ανέκρουσε ταχύτατα (ιδεολογικώς) πρύμναν, υψώνοντας δίπλα στη σημαία του λαϊκισμού και αυτή της ανερμάτιστης παροχολογίας, δια του άκρατου δανεισμού και της διασπάθισης των ευρωπαϊκών κονδυλίων. Θα χρειαζόταν να μακροημέρευε ακόμη μία εικοσαετία, προκειμένου να δει τη Μεγάλη Βρετανία ως το πρώτο από τα αστέρια που αποκαθηλώνεται από το θεσμικό στερέωμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Αυτό που δεν έκανε ο Ανδρέας το 81, αναλαμβάνοντας, μάλιστα, ασμένως, κατά την πρώτη θητεία της κυβέρνησης του και την εξάμηνη προεδρία της τότε ΕΟΚ, αυτό που δεν πραγματοποίησε πέρυσι τέτοιον καιρό το πολιτικό του κακέκτυπο, ο νυν Πρωθυπουργός της Ελλάδος, με το αναίτιο δημοψήφισμα, το αποτέλεσμα του οποίου διέστρεψε όταν βρεθήκαμε στο χείλος του γκρεμού ενός Grexit, συνέβη με τις δημοψηφισματικές κάλπες που έστησαν οι Βρετανοί, καταλήγοντας τελικά στο Brexit και επιφέροντας το χειρότερο θεσμικό μούδιασμα που βίωσε η Ευρωπαϊκή Ένωση από τη συγκρότησή της. 

Μια Ευρωπαϊκή Ένωση που επένδυε μονοσήμαντα στην οικονομική διεύρυνση, χωρίς παράλληλες πρωτοβουλίες θεσμικής και πολιτικής εμβάθυνσης, χωρίς καλλιέργεια συλλογικότητας  και αμοιβαιότητας μεταξύ των μελών της, ήταν μαθηματικώς βέβαιο πως θα βρισκόταν αργά ή γρήγορα αντιμέτωπη με το ενδεχόμενο της συρρίκνωσης. Ήταν απλώς δουλειά των ιστορικο-γεωγραφικών συνδηλούμενων να κάνουν τα υπόλοιπα. Η νησιωτικώς και νοοτροπιακώς απομονωμένη από την «The Continent»,  M. Βρετανία ήταν το πρώτο θύμα της αποτυχίας του Ευρωπαϊκού Κεκτημένου να παράξει και να εφαρμόσει συνεκτικότητες αλληλεγγύης και κοινής προοπτικής.

Ανάμεσα στους σημαίνοντες υπέρμαχους του Brexit συγκαταλέγεται και ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου, Λόρδος Ντέιβιντ Όουεν. Είχα την τιμή να είμαι συν-συγγραφέας μαζί του, καθώς και με τον Καθηγητή Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου του Tufts, Νασίρ Γκέμι, στο κεφάλαιο «Η Ψυχοπαθολογία της Εξουσίας», στο βιβλίο «Η Τοξίκωση της Εξουσίας» (The Intoxication of Power, Εκδόσεις Palgrave MacMillan) και πάντοτε χρησιμοποιώ τις θεωρήσεις αμφοτέρων, περί του «Συνδρόμου της Ύβρεως» και περί των ψυχικών ασθενειών πολιτικών ηγετών, στη συνδυαστική ανάλυση και την ιστορική επισκόπηση πολιτικών γεγονότων και προσωπικοτήτων.

Ο επίσης ιατρός και πρώην Υπουργός (των Κυβερνήσεων του Ανδρέα), Παρασκευάς Αυγερινός, στο βιβλίο του «Η Αλλαγή τελείωσε νωρίς», αναφέρεται ανοικτά στη Διπολική Διαταραχή του Ανδρέα Παπανδρέου και σε καταθλιπτικό επεισόδιο που εκείνος εμφάνισε το 1979. Εξάλλου, όπως αναφέρει ο Καθηγητής Γκέμι, ο «καταθλιπτικός ρεαλισμός», η αυξημένη «ενσυναίσθηση», η «δημιουργικότητα» και η «ανθεκτικότητα στην πίεση», στοιχεία που συνοδεύουν συγκεκριμένες διαταραχές του συναισθήματος, μπορούν να μετουσιωθούν σε πολύτιμες πολιτικές, οργανωτικές, διοικητικές και κυβερνητικές ικανότητες. Μπορούν, μάλιστα, να λειτουργήσουν –σύμφωνα με τα όσα γράψαμε στο σχετικό κεφάλαιο του «The Intoxication of Power»- ως προστατευτικά ψυχολογικά αναχώματα στην εμφάνιση αυτού που ο Λόρδος Όουεν ονομάζει «Σύνδρομο της Ύβρεως». Τη φαινομενολογία αυτού του συνδρόμου αναφέρει ο –υπέρμαχος του Brexit, για να επανέλθουμε στην αφετηρία του άρθρου μας-  Ντέιβιντ Όουεν πως εμφάνισαν οι πρώην Πρωθυπουργοί της Μεγάλης Βρετανίας, Μάργκαρετ Θάτσερ και Τόνυ Μπλερ, καθώς και ο πρώην Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Τζωρτζ Μπους ο νεότερος. 

Παρότι, όμως, θα μπορούσαν να αποδοθούν πολλές επίμεμπτες πολιτικές συμπεριφορές, στον Ανδρέα Παπανδρέου, όπως ο καταστροφικός λαϊκισμός των «κατ’ ομοηχίαν συνειρμών» τύπου «Τσοβόλα δώστα όλα», κανένας δεν θα μπορούσε να τον κατηγορήσει για πολιτική αλαζονεία και Ύβρη ή για ενδοτικότητα απέναντι στους εταίρους μας. 

Όπως, εξάλλου, είχε πει, έτι ζώσα, αναφερόμενη στον Ανδρέα Παπανδρέου, η πρώην Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας και –κατά τον Λόρδο Όουεν ενδίδουσα στις καταστροφικές συμπεριφορικές παγίδες του «Συνδρόμου της Ύβρεως» Βαρόνη Θάτσερ, «Δεν τον συμπάθησα, αλλά ποτέ δεν έφυγε από Διάσκεψη Κορυφής της ΕΟΚ, χωρίς να πάρει κάτι για τη χώρα του». Και αυτό είναι κάτι που δυστυχώς δεν θα μπορούσε να ειπωθεί για πολλούς από τους διαδόχους του στο τιμόνι της χώρας μας. Όπως, επίσης, είναι αλήθεια, πως αν υπήρχαν και σήμερα, στο τιμόνι της Ευρωπαϊκής Ένωσης πολιτικά μεγέθη του διαμετρήματος της Θάτσερ, του Κολ, του Μιτεράν και του Παπανδρέου, παρά τα όποια μειονεκτήματά τους, ίσως να είχαμε αποφύγει και το Brexit και τα μνημόνια.