Ποιος χρειάζεται ζωολογικούς κήπους;

Πριν από δύο χρόνια η φωτογραφία μιας πολικής αρκούδας έκανε τον γύρο του κόσμου. Δεν ήταν φωτογενής, δεν κυνηγούσε ελεύθερη στις αρκτικές περιοχές, δεν θήλαζε το μικρό της. Ήταν μια πολική αρκούδα σε κατάθλιψη.

Ο Αρτούρο ζούσε 20 χρόνια στον ζωολογικό κήπο Μεντόζα της Αργεντινής. Τον αποκαλούσαν «το πιο θλιμμένο ζώο του κόσμου». Είκοσι εννέα ετών, στη δύση της ζωής του, συνήθιζε να κάθεται μόνος του. Οι επιστήμονες έλεγαν πως είχε ανορθόδοξη συμπεριφορά. Πολλές φορές έγερνε το κεφάλι του δείχνοντας τα δόντια του και άλλες κουνιόταν μπρος-πίσω καθιστός. Η συμπεριφορά του άλλαξε πολύ όταν πέθανε ο επί χρόνια φίλος του, Πελούζα (επίσης πολική αρκούδα). Χωρίς παρέα, παραδόθηκε στη θλίψη. Την κατάστασή του επιδείνωσαν οι υψηλές θερμοκρασίες, που το καλοκαίρι φτάνουν τους 40 βαθμούς Κελσίου. Όχι οι ιδανικές για μια πολική αρκούδα. Το μόνο μέρος στο ζωολογικό πάρκο όπου ο Αρτούρο έβρισκε δροσιά ήταν μια πισίνα. Μια πισίνα βάθους 50 εκατοστών για ένα ζώο 700 κιλών.

Η κατάστασή του οδήγησε σε παρεμβάσεις πολλών ακτιβιστών, ανάμεσα στους οποίους και η Σερ. Η Αμερικανίδα τραγουδίστρια, και πολλοί άλλοι, ζητούσαν να μεταφερθεί ο Αρτούρο σε ένα διαφορετικό περιβάλλον. Η Σερ έγραψε στο Twitter «Δεν θα κλάψεις γι’ αυτόν, Αργεντινή; Όχι δάκρυα για τον βασανισμένο αρκούδο Αρτούρο. Το αίμα του θα βάψει τα χέρια σας όταν πεθάνει». Ο Αρτούρο πέθανε τον Ιούλιο του 2016.

Η μεταφορά του δεν έγινε ποτέ. Ο γενικός διευθυντής του κήπου, Γκουστάβο Προνότο, υποστήριζε πως ο Αρτούρο δεν θα άντεχε το ταξίδι. «Οι πολικές αρκούδες ζουν κατά μέσο όρο 20 χρόνια. Εκείνες που ζουν σε ζωολογικούς κήπους μπορεί να φτάσουν και τα 30. Ο Αρτούρο είναι ήδη 29 και ένα ταξίδι μπορεί να είναι πολύ επιβαρυντικό για την υγεία του. Θα πρέπει να του δώσουμε αναισθησία για πολλές ώρες για να μπορέσει να μεταφερθεί». Γι’ αυτό και μπλόκαρε μια προσπάθεια μεταφοράς του στο Assiniboine Park Zoo στο Γουίνιπεγκ του Καναδά και ενώ όλα είχαν κανονιστεί.

Η αιχμαλωσία των ζώων είναι πρακτική που έχει ξεκινήσει από τα χρόνια της αρχαιότητας. Την περίοδο, ωστόσο, της αποικιοκρατίας, με τους πολέμους να αλλάζουν τον παγκόσμιο χάρτη, τα εξωτικά ζώα κατάντησαν εκθέματα σε μητροπόλεις, όπως το Λονδίνο, λάφυρα της αυτοκρατορικής εξουσίας, σύμβολα της δύναμης, της επιβολής των όπλων. Οι συνθήκες κράτησής τους, μια περίοδο που η χάρτα των δικαιωμάτων των ζώων ήταν ασυλλάβιστη, βασανιστικές. Στα σύγχρονα πάρκα μπορεί οι στοιχειώδεις κανόνες ευζωίας να εφαρμόζονται, και οι αντίστοιχοι ελεγκτικοί μηχανισμοί το πιστοποιούν, ωστόσο μια καμηλοπάρδαλη περιορισμένη σε μισό στρέμμα γης ή μια λευκή τίγρη σε τσίγκινο κλουβί δέκα μέτρων μάλλον θα έχουν διαφορετική άποψη. Οι αντεγκλήσεις με ηθικό υπόβαθρο θέτουν βασανιστικά ερωτήματα. Για πόσο ακόμη θα υποφέρουν τα ζώα στο πλαίσιο της «εκπαίδευσης» και της «παιδαγωγικής» επιμόρφωσης;

Ο Ντέιβιντ Γκράζιαν, καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβανίας, συγγραφέας του βιβλίου «American Zoo: A sociological safari», σημειώνει πως στα χρόνια εθελοντικής δράσης του σε δύο από τα μεγαλύτερα ζωολογικά πάρκα των ΗΠΑ διαπίστωσε πως τα αιχμάλωτα ζώα υποφέρουν από στρες και κατάθλιψη. Κυρίως, πως οι επισκέπτες ελάχιστα εκπαιδεύονται για τα ζητήματα της άγριας ζωής και του περιβάλλοντος σε αυτούς τους χώρους, οι οποίοι λειτουργούν, κατά κανόνα, στη λογική των θεματικών πάρκων, με ταχυφαγεία, πωλητήρια αναμνηστικών και παιχνίδια, ακόμη και συναυλίες.

Μόνο στις ΗΠΑ, οι επισκέπτες αγγίζουν ετησίως τα 181 εκατομμύρια, 700 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο, τα οποία μεταφράζονται στα αντίστοιχα εισιτήρια και στην αντίστοιχη, μίνιμουμ, κατανάλωση εντός των χώρων. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο διακινούνται στο παγκόσμιο λαθρεμπόριο 4.000.000 πτηνά, 640.000 ερπετά, 40.000 πρωτεύοντα και 350.000.000 τροπικά ψάρια. Κάποια από αυτά καταλήγουν στους ζωολογικούς κήπους, ενώ άλλα βγαίνουν από εκεί χαρακτηριζόμενα ως «πλεονάσματα». Τι γίνονται, ποιος ξέρει… Είναι εμφανές πως τα ζωολογικά πάρκα δεν θα κλείσουν. Ωστόσο, μπορούν να μεταλλαχθούν.

Όπως ισχυρίζεται ο καθηγητής Γκράζιαν, «τα ζωολογικά πάρκα είναι πολύ επικερδή για να αποτύχουν. Μπορούν όμως να γίνουν πιο φιλικά για τον χρήστη, κυρίως για τον “φιλοξενούμενο”. Υπό αυτή την έννοια, ορισμένα είδη που ο όγκος και οι συνήθειές τους, όπως τα αιλουροειδή, οι ελέφαντες, οι καμηλοπαρδάλεις και πολλά άλλα, απαιτούν δεκάδες στρέμματα πρέπει να πάρουμε απόφαση πως πρέπει να πάψουν να είναι εκθέματα. Υπάρχουν ζώα μικρότερου όγκου, που οι συνθήκες ευζωίας τους μπορούν να εξασφαλιστούν, να αντικαταστήσουν τα τεράστια αιχμάλωτα θηλαστικά. Ζώα που ίσως είναι υπό εξαφάνιση, όπως το χρυσό λιοντάρι Ταμαρίν, ένα είδος μαϊμούς που ζει στα τροπικά δάση της Βραζιλίας και ο πληθυσμός του υπολογίζεται σε μόλις 3.200 ζώα. Ακόμη και έντομα, όπως η εντυπωσιακή κατσαρίδα Μαδαγασκάρης, ή αμφίβια, όπως ο χρυσός βάτραχος του Παναμά, ποικιλίες ξεχωριστές στο οικοσύστημα και εντυπωσιακές στην όψη. Έτσι, οι ζωολογικοί κήποι θα μεταλλαχθούν πράγματι σε φορείς περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης, σε πάρκα που στην ουσία αγαπούν, σέβονται και προστατεύουν την άγρια ζωή, αντί για τα καλλωπισμένα κολαστήρια που είναι τώρα».

Όλα τα είδη της άγριας ζωής υποφέρουν στους ζωολογικούς κήπους, ζουν απομονωμένα, καθώς υπάρχει άγνοια για τις βιολογικές ανάγκες τους και ανεπαρκείς ή ακατάλληλες εγκαταστάσεις. Τα δεκάδες βίντεο με τις λευκές τίγρεις να πηγαινοέρχονται άκεφα κατά μήκος των κλουβιών τους, από διάφορα πάρκα ανά τον κόσμο, το πιστοποιούν. Οποιοσδήποτε πιστεύει κάτι διαφορετικό δεν εθελοτυφλεί απλώς αλλά είναι συνένοχος σε ένα παγκόσμιο έγκλημα με σκοπό το κέρδος.