Εάν υπάρξει Brexit, μπορεί να υπάρξει και Grexit

Οι περισσότεροι ειδικοί και οι πολιτικοί που ασχολούνται με το θέμα καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι πιθανότητες είναι μοιρασμένες σε ό,τι αφορά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος το οποίο θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 23 Ιουνίου στο Ηνωμένο Βασίλειο για να αποφασιστεί η παραμονή ή όχι της χώρας στην Ε.Ε. 

Μέχρι την περασμένη εβδομάδα υπήρχε ισοδυναμία μεταξύ των δύο αντίπαλων στρατοπέδων αλλά οι περισσότεροι αναλυτές κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι αναπτυσσόταν δυναμική υπέρ του Brexit. Την τελευταία εβδομάδα οι υποστηρικτές της παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ε.Ε. κέρδισαν έδαφος. Πρώτον, εκδηλώθηκαν αντιθέσεις στο στρατόπεδο όσων υποστηρίζουν το Brexit, με τον ηγέτη του κόμματος της Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKIP) κ. Φάρατζ να ασκεί δημόσια κριτική στον δήμαρχο του Λονδίνου και βουλευτή των Συντηρητικών κ. Τζόνσον για την επίθεση που εξαπέλυσε ο τελευταίος σε βάρος του Προέδρου των ΗΠΑ κ. Ομπάμα. Όπως εκδηλώνεται διαμάχη στο εσωτερικό του Συντηρητικού Κόμματος, με τους βουλευτές και τα στελέχη να μοιράζονται μεταξύ Βrexit και παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ε.Ε., έτσι εκδηλώνεται διαμάχη στο εσωτερικό των δυνάμεων που υποστηρίζουν το Brexit, με τους αντιευρωπαίους του Συντηρητικού Κόμματος να αντιπαρατάσσονται με τους αντιευρωπαίους του Κόμματος Ανεξαρτησίας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKIP) για τον έλεγχο της παράταξης του Brexit. 

Δεύτερο και σημαντικότερο, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ κ. Ομπάμα ξεκαθάρισε με τρεις δημόσιες παρεμβάσεις κατά τη διάρκεια της σύντομης επίσκεψής του στο Ηνωμένο Βασίλειο ότι οι Βρετανοί έχουν κάθε συμφέρον να μείνουν στην Ε.Ε. και πως ενδεχόμενη αποχώρησή τους θα είχε μεγάλο οικονομικό κόστος. Όπως χαρακτηριστικά είπε, σε περίπτωση Brexit, δεν μπορούν να ελπίζουν σε μια γρήγορη εμπορική συμφωνία με τις ΗΠΑ για να αντισταθμίσουν τις συνέπειες της αποχώρησης από την Ε.Ε., θα πρέπει να περιμένουν στην ουρά για 5 έως 10 χρόνια προκειμένου να συμφωνηθούν οι όροι της εμπορικής συνεργασίας του Ηνωμένου Βασιλείου με τις ΗΠΑ. 

Το δημοψήφισμα για την παραμονή ή την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. πραγματοποιείται σε συνθήκες γενικευμένης πολιτικής αστάθειας στην Ε.Ε. Προηγήθηκε το δημοψήφισμα στην Ολλανδία, στο οποίο επικράτησαν δεξιοί και αριστεροί ευρωσκεπτικιστές και αντιευρωπαίοι, καταψηφίζοντας, με ποσοστό 62% αλλά συμμετοχή μόλις 31%, τη συμφωνία οικονομικής και πολιτικής συνεργασίας Ε.Ε. και Ουκρανίας. Ακολούθησε ο θρίαμβος του ακροδεξιού υποψηφίου στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών της Αυστρίας, με ένα ποσοστό που ξεπερνά το 36%, και σύμφωνα με τις αναλύσεις των περισσότερων ειδικών είναι εξαιρετικά πιθανό να επικρατήσει στον δεύτερο και τελικό γύρο των προεδρικών εκλογών, που θα πραγματοποιηθεί στις 22 Μαΐου.

Στα τέλη Ιουνίου εκτός από το δημοψήφισμα για το Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο θα έχουμε κατά πάσα πιθανότητα και επαναληπτικές βουλευτικές εκλογές στην Ισπανία, με τους Podemos να φιλοδοξούν –χωρίς μεγάλες πιθανότητες επιτυχίας– να επαναλάβουν την επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα. 

Είναι φανερό ότι η Ε.Ε. εισέρχεται σε περίοδο πολιτικής αστάθειας. Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι με το ένα πόδι μέσα και με το ένα πόδι έξω από την Ε.Ε. Εξαιρετικά αναπτυγμένες χώρες, όπως η Ολλανδία και η Αυστρία, μετακινούνται πολιτικά προς την άκρα Δεξιά επειδή οι πολίτες τους φοβούνται ότι θα επιβαρυνθούν οικονομικά εξαιτίας της κρίσης στη Νότια Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Ελλάδα και πως τα μεγάλα προσφυγικά-μεταναστευτικά ρεύματα μπορεί να απειλήσουν την κοινωνική συνοχή. Επιπλέον, αντιδρούν στα ανοίγματα της Ε.Ε. και ειδικά της Γερμανίας προς την κατεύθυνση της Τουρκίας που έχουν στόχο τον περιορισμό των προσφυγικών-μεταναστευτικών ροών. Οι λαοί των χωρών αυτών λένε «όχι» σε αμφίβολης ποιότητας διευρύνσεις της Ε.Ε. προς την Ουκρανία, την Τουρκία ή τα Δυτικά Βαλκάνια.

Από την άλλη πλευρά, έχουμε μία μικρότερης κλίμακας αριστερή αμφισβήτηση σε χώρες της Νότιας Ευρώπης που βρέθηκαν αντιμέτωπες με μνημονιακές καταστάσεις, με αποτέλεσμα ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού να έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η επιδείνωση της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης δεν οφείλεται στην υπερχρέωση του Δημοσίου αλλά στους διαχειριστικούς κανόνες που επέβαλαν οι ισχυροί της Ευρωζώνης προκειμένου να εφαρμοστούν προγράμματα οικονομικής στήριξης και αποτροπής της χρεοκοπίας.

Ο ρόλος της Ελλάδας στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής κρίσης υπήρξε ιδιαίτερα αρνητικός. Η υπερχρέωση του ελληνικού Δημοσίου και η αδυναμία αποτελεσματικής εφαρμογής των μνημονίων που συμφωνήθηκαν ενίσχυσαν τα στερεότυπα στις πιο αναπτυγμένες χώρες της Ευρωζώνης για τους Νότιους που υποτίθεται ότι είναι οπαδοί της ελάχιστης προσπάθειας και δεν είναι συνεπείς στις οικονομικές και φορολογικές υποχρεώσεις τους. Επιπλέον, η απόφαση της κυβέρνησης Τσίπρα να σταματήσει τη φύλαξη των συνόρων με την Τουρκία και να αφήσει εκτός ελέγχου τις προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές προκάλεσε την αντίδραση των πολιτών σε χώρες όπως η Αυστρία και η Σουηδία, οι οποίες δέχτηκαν πάρα πολλούς πρόσφυγες και μετανάστες σε σχέση με τον πληθυσμό τους. Η μετατόπιση της κοινής γνώμης των χωρών αυτών, ιδιαίτερα της Αυστρίας, προς την άκρα Δεξιά προκάλεσε τη σκλήρυνση της κυβερνητικής πολιτικής και το κλείσιμο του λεγόμενου βαλκανικού διαδρόμου. 

Στο Βερολίνο αλλά και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες προετοιμάζονται για την επόμενη μέρα του δημοψηφίσματος για το Brexit. Εάν οι Βρετανοί αποφασίσουν να παραμείνουν στην Ε.Ε., τότε η συνέχεια θα είναι ομαλή, με την έννοια ότι θα δημιουργηθεί σταδιακά μία Ευρώπη δύο ταχυτήτων. Στην πρώτη ταχύτητα θα συμμετέχουν όσοι είναι υπέρ της επιτάχυνσης και της εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης και στη δεύτερη οι υπόλοιποι, μεταξύ των οποίων οι Βρετανοί, οι οποίοι επιμένουν σε εξαιρέσεις και ασφαλιστικές δικλείδες σε σχέση με τις διαδικασίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Εάν όμως επικρατήσουν οι υποστηρικτές του Brexit, τότε θα αλλάξει η σύνθεση της Ε.Ε., ενδεχομένως και της Ευρωζώνης. Το Ηνωμένο Βασίλειο θα αποχωρήσει σε διάστημα δύο έως τριών ετών από την Ε.Ε. και οι ισχυρότερες χώρες της Ευρωζώνης θα πάρουν δυναμικές πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της προοπτικής του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Το πιθανότερο είναι ότι θα επιχειρηθεί, μόλις το επιτρέψουν οι πολιτικές συνθήκες μετά την αναμενόμενη επικράτηση του κεντροδεξιού υποψηφίου στις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας το 2017, η ενίσχυση του γαλλογερμανικού άξονα και θα συσπειρωθούν οι πιο αναπτυγμένες χώρες της Ευρωζώνης στην κατεύθυνση της επιτάχυνσης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Το πιθανότερο είναι ότι οι πρωταγωνιστές της αναδιοργάνωσης της Ε.Ε. θα καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα, η οποία δεν μπορεί να διαχειριστεί αποτελεσματικά τα μνημόνια, και η κυβέρνηση Τσίπρα, η οποία πηγαίνει από τη μία πολιτική μπλόφα στην άλλη, δεν έχουν θέση στη νέα ευρωπαϊκή προσπάθεια. Σε περίπτωση επικράτησης του Brexit, θα ενισχυθούν οι πιθανότητες για την πραγματοποίηση του Grexit, με το σκεπτικό ότι η Ελλάδα μπορεί να αποδειχθεί «βαρίδι» στην προσπάθεια του νέου ευρωπαϊκού ξεκινήματος. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ έπρεπε να είχε κλείσει την αξιολόγηση, σύμφωνα με το αρχικό χρονοδιάγραμμα, τον Νοέμβριο του 2015, για να αποτρέψει οποιαδήποτε σύνδεση της προοπτικής της ελληνικής οικονομίας με την απόφαση των Βρετανών για Brexit ή παραμονή στην Ε.Ε. Με ευθύνη της κυβέρνησης αναλάβαμε πρόσθετα οικονομικά βάρη και μεγαλύτερους πολιτικούς κινδύνους.