Ανατροπή συμμαχιών; - Free Sunday
Ανατροπή συμμαχιών;

Ανατροπή συμμαχιών;

Τον Σεπτέμβριο του 1943 η Ιταλία άλλαξε στρατόπεδο και από σύμμαχος της Γερμανίας προσχώρησε στο στρατόπεδο των ΗΠΑ και της Βρετανίας. Έναν χρόνο αργότερα, τέλη Αυγούστου - αρχές Σεπτεμβρίου του 1944, την ίδια κίνηση έκαναν οι μέχρι τότε δορυφόροι του Βερολίνου Βουλγαρία και Ρουμανία, που συμμάχησαν με την ΕΣΣΔ και κήρυξαν τον πόλεμο στον μέχρι χθες σύμμαχό τους. Έναν μήνα αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1944, καταγραφόταν η τελευταία στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ανατροπή συμμαχιών, με τη Φινλανδία, που υπέγραψε κατάπαυση του πυρός με την ΕΣΣΔ και μετά την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων κήρυξε τον πόλεμο στο Βερολίνο.

Σε επικοινωνιακό επίπεδο, με μεθόδευση που τελικά απεδείχθη πρόχειρη και τυχοδιωκτική, σε μια παρόμοια κίνηση, η Άγκυρα προσπάθησε να δώσει την αίσθηση ότι από αντίπαλος είναι πλέον συνεμπόλεμος με τη Μόσχα στον κοινό αγώνα κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας: Έτσι προέκυψε η πρόσκληση στη Ρωσική Πολεμική Αεροπορία να επιχειρεί από κοινού με τους Τούρκους και τις άλλες χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ κατά των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους, μια πρωτοβουλία που γρήγορα μαζεύτηκε, καθώς υπήρχε κίνδυνος να προκαλέσει μεγαλύτερο κόστος, με αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ, απ’ ό,τι όφελος, στην κατεύθυνση ταχύτατης προσέγγισης με τη Μόσχα.

Μετά τη φρίκη

Η τρομοκρατική επίθεση στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης την Τρίτη 28 Ιουνίου σκίασε την εξομάλυνση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ, αλλά και τη δρομολόγηση των σχέσεων της Άγκυρας με τη Ρωσία προς την ίδια κατεύθυνση.

Στην ουσία, ο Ερντογάν προσπαθεί να γυρίσει σελίδα στη Μέση Ανατολή, εγκαταλείπει την επικίνδυνη θεωρία του στρατηγικού βάθους και αναδιπλώνεται, καθώς εντός συνόρων αντιμετωπίζει τη διπλή ταυτόχρονη πρόκληση και των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους και των ανταρτών του ΡΚΚ.
Από προστάτης των σουνιτών μουσουλμάνων της Συρίας και της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, από νέος χαλίφης και συνεχιστής της παράδοσης του σουλτάνου Σελίμ, επιχειρεί με μια απότομη στροφή να είναι παρών στην ίδια περιοχή ως εταίρος της συμμαχίας ΗΠΑ-Ρωσίας κατά των τζιχαντιστών.

Αλλαγή στρατηγικής

Επιχειρεί σήμερα, έστω και καθυστερημένα, να κάνει αυτό που δεν έκανε τον Μάρτιο του 2003, όταν προκάλεσε απόφαση της Βουλής που απαγόρευε στα στρατεύματα των ΗΠΑ να διέλθουν από την Τουρκία για να ανοίξουν βόρειο μέτωπο κατά του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν. Αν τότε, αντί να δυσχεράνει, είχε διευκολύνει τις ΗΠΑ, η Άγκυρα θα είχε αυτονόητα καθοριστικό ρόλο στο κουρδικό Βόρειο Ιράκ.

Παρόμοιας, αν όχι μεγαλύτερης, βαρύτητας αναδίπλωση είχε κάνει ο Κεμάλ το 1926, όταν εγκατέλειψε τη διεκδίκηση της επαρχίας της Μοσούλης –του σημερινού Βόρειου Ιράκ–, που παραλίγο να τον οδηγήσει σε πόλεμο με τη Βρετανική Αυτοκρατορία, που διοικούσε τότε το Ιράκ, ή σε υποκινούμενη από το Λονδίνο εξέγερση των Κούρδων στην ΝΑ περιοχή της χώρας.

Η αναδίπλωση του Ερντογάν, για να έχει κάποιο αντίκρισμα, θα πρέπει να είναι συνολική, δεν μπορεί να περιοριστεί στην εξομάλυνση των σχέσεων με τη Μόσχα και το Τελ-Αβίβ, καθώς πρέπει να επαναπροσδιοριστεί ο ρόλος της Άγκυρας στο ΝΑΤΟ, αλλά και να υπάρξει ένα σταθερό πλαίσιο σχέσεων με την Ευρώπη.

Μέση Ανατολή και… Brexit!

Εδώ έρχεται το Brexit ως από μηχανής θεός:
  • Η ανάγκη μιας στενής ειδικής σχέσης του Ηνωμένου Βασιλείου με την Ε.Ε. διευκολύνει τη διατύπωση ενός παρόμοιου πλαισίου και για την Τουρκία.
  • Ο πρωτεύων ρόλος της Βρετανίας στην άμυνα της Δύσης αναβαθμίζει το ΝΑΤΟ έναντι της Ε.Ε. στην ευρύτερη ευρωατλαντική ισορροπία, μια δυναμική που ευνοεί την μέσω Ατλαντικής Συμμαχίας σχεδόν ισότιμη συμμετοχή της Τουρκίας στην άμυνα και ασφάλεια της Ε.Ε.

Οι ευεργετικές για την Άγκυρα επιπτώσεις του Brexit δεν περιορίζονται στα παραπάνω: Με δεδομένο ότι η βρετανική πλευρά θα επιδιώξει μια πρόσβαση στην ενιαία αγορά, χωρίς όμως την ελεύθερη διακίνηση πολιτών, όπως προβλέπει η ειδική σχέση Ε.Ε.-Νορβηγίας, οι όποιοι περιορισμοί στην ελεύθερη μετακίνηση Τούρκων πολιτών προς την Ε.Ε. μπορούν να υιοθετηθούν στο πλαίσιο μιας ειδικής σχέσης χωρίς να θιγεί το γόητρο του Ερντογάν.

Σε μια Ε.Ε. διακυβερνητικής συνεργασίας πολλών ταχυτήτων, δηλαδή αλά καρτ συνοχής, ταιριάζει ένας εξωτερικός κύκλος αλά καρτ ειδικών σχέσεων με αναφορές στο ήδη υπάρχον μοντέλο που διέπει τις σχέσεις των Βρυξελλών με τη Νορβηγία και την Ελβετία, αλλά με διαφορετικό περιεχόμενο, τόσο σε ό,τι αφορά το Ηνωμένο Βασίλειο όσο και σε ό,τι αφορά την Τουρκία.

Τούτων λεχθέντων, επειδή δεν υπάρχουν στεγανά, εντός και εκτός συνόρων, εξομάλυνση με Ρωσία και Ισραήλ και ευθυγράμμιση με τη Δύση προβάλλουν ως στόχοι ασύμβατοι με τη συνέχιση του πολέμου κατά του ΡΚΚ.

Απότομες μεταπτώσεις

Στην ιστορία των διμερών σχέσεων Ρωσίας-Τουρκίας υπάρχει μια μακρά παράδοση απότομων μεταπτώσεων από την αντιπαλότητα στη ρεαλιστική εξομάλυνση και συνεργασία:
  • Μετά τον Φεβρουάριο του 1918 και την υπογραφή της Συνθήκης του Μπρεστ-Λιτόφσκ μεταξύ Σοβιετικής Ρωσίας και Γερμανίας, ο τουρκικός στρατός εισέβαλε στον Καύκασο με σαφείς προθέσεις μόνιμης παρουσίας και επιρροής στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς της περιοχής. Έναν χρόνο μετά, ο Κεμάλ, επικεφαλής της εξέγερσης κατά της Συνθήκης των Σεβρών, είχε την πρώτη στήριξη της αντίστασής του από την κυβέρνηση του Λένιν.
  • Στις αρχές του καλοκαιριού του 1964 οι Χρουστσόφ-Γκρομίκο προειδοποίησαν με πολύ σκληρή γλώσσα την κυβέρνηση του Ισμέτ Ινονού στην Άγκυρα ότι η Μόσχα δεν θα μείνει αδιάφορη σε περίπτωση τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Ακολούθησε η τελεσιγραφική επιστολή του Προέδρου των ΗΠΑ Τζόνσον προς τον Τούρκο πρωθυπουργό, όπου επισημαινόταν ότι αν η Άγκυρα προχωρήσει σε απόβαση και η ΕΣΣΔ εμπλακεί, τότε η Τουρκία δεν μπορεί να υπολογίζει σε αμερικανική συμπαράσταση.

Λίγους μήνες μετά, ο Γκρομίκο επισκεπτόταν την Άγκυρα και δήλωνε ότι η Ομοσπονδία είναι η πιο κατάλληλη φόρμουλα για την επίλυση του Κυπριακού, ενώ έναν χρόνο μετά, το 1965, οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών, Κοσίγκιν και Ντεμιρέλ, αντάλλασσαν επισκέψεις.