Ξαφνικά φέτος το καλοκαίρι

Η πτώση της δημοτικότητας μιας κυβέρνησης στο μέσο της θητείας της είναι μία από τις πλέον επιβεβαιωμένες εμπειρικά διαπιστώσεις. Η μείωση του ενθουσιασμού για έναν δημοφιλή και μη δοκιμασμένο ηγέτη από τη στιγμή που αυτός εκλέγεται στην κεφαλή της εκτελεστικής εξουσίας τείνει επίσης να λάβει χαρακτηριστικά εμπειρικού κανόνα. 

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ βρίσκεται ουσιαστικά στο μέσο του εκλογικού κύκλου, αν ληφθεί ως ουσιαστικό σημείο εκκίνησης της θητείας της ο Ιανουάριος του 2015 και αν επίσης σχετικοποιηθεί η προβλεπόμενη διάρκεια της θητείας της στη βάση των στοιχείων για τη διάρκεια ζωής των τελευταίων κυβερνήσεων των χρόνων της κρίσης. Ο Αλέξης Τσίπρας ήταν δημοφιλής ως «καταγγέλλων» τις προηγούμενες κυβερνήσεις και όχι ως πρωθυπουργός που καλείται να βρίσκει ισορροπίες και να εφαρμόζει αποφάσεις. Είναι, λοιπόν, αναμενόμενο πως και οι δύο –κυβέρνηση και πρωθυπουργός– θα φορτίζονται από την κοινή γνώμη κατά την τρέχουσα χρονική στιγμή αρνητικά. 

Πράγματι, η τελευταία έρευνα της εταιρείας Prorata διαπίστωσε ότι το 41% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ του περσινού Σεπτεμβρίου αποκλείει τελείως την πιθανότητα να ψηφίσει τον ΣΥΡΙΖΑ εκ νέου στις επόμενες εκλογές, ενώ το 30% του συνολικού δείγματος επέλεξε να αντιστοιχίσει την αντίθετη της ιδιότητας που ουσιαστικά ανέδειξε τον Αλέξη Τσίπρα στην πρωθυπουργία, την ιδιότητα του «φθαρμένου» και όχι του «νέου», στον σημερινό πρωθυπουργό και όχι στον Κυριάκο Μητσοτάκη ή έστω και στους δυο τους. Νούμερα εντυπωσιακά, αλλά αναμενόμενα εκ της εμπειρίας.

Αν κάτι εντυπωσιάζει, αυτό είναι η προηγούμενη απροθυμία της κοινής γνώμης να εκφραστεί αρνητικά για τον ΣΥΡΙΖΑ και τον πρωθυπουργό παρά την ένταση των αλλαγών στις θέσεις και στη συμπεριφορά και των δύο ως συνέπεια της ανάληψης της κυβερνητικής ευθύνης, των εμφανών αποκλίσεων μεταξύ υπεσχημένων και εφαρμοζόμενων και της σταδιακής απώλειας της ενεργητικότητας του άλλοτε μαχητικού νεαρού αρχηγού της αντιπολίτευσης. 

Η προηγούμενη μέτρηση της Prorata, τον περασμένο Ιούνιο, αποτύπωνε μια «διαχειρίσιμη υστέρηση» του ΣΥΡΙΖΑ και του Αλέξη Τσίπρα έναντι των αντιπάλων τους, καθώς πολλοί ψηφοφόροι του Σεπτεμβρίου του 2015 του ΣΥΡΙΖΑ δήλωναν τότε ως πιθανή, αλλά όχι πολύ πιθανή, την ψήφο τους για τον ΣΥΡΙΖΑ, ενώ και ο δείκτης δημοτικότητας του πρωθυπουργού ήταν οριακά μόνο χαμηλότερος από αυτόν του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Παρ’ ότι απογοητευμένο από τη ματαιότητα της επιλογής ρήξης με τις μνημονιακές πολιτικές, σημαντικό μέρος του ακροατηρίου του ΣΥΡΙΖΑ άφηνε ανοιχτές τις γέφυρες επικοινωνίας με το κόμμα που στήριξε.

Η απροθυμία καταδίκης της προηγούμενης ψήφου τους από τους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ γινόταν εμφανής από την καταγραφή από την Prorata των τοποθετήσεων στην ερώτηση πιθανότητας ψήφου για το κόμμα. Τον Ιούνιο του 2016 μόνο το 36% των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ του περσινού Σεπτεμβρίου απέκλειε τελείως την πιθανότητα να ψηφίσει τον ΣΥΡΙΖΑ εκ νέου, ενώ το 32% αυτών δήλωνε ότι αυτό είναι πιθανό (δηλαδή εξέφραζαν ένα δίλημμα μεταξύ ακύρωσης και επιβεβαίωσης της προηγούμενης εκλογικής τους επιλογής) και το 22% αυτών δήλωνε ότι είναι σχεδόν ή απολύτως βέβαιο. Στη μέτρηση του Σεπτεμβρίου το ποσοστό εκείνων που δήλωναν ότι η ψήφος για τον ΣΥΡΙΖΑ είναι πιθανή, δηλαδή εξέφραζαν το δίλημμα που περιγράψαμε προηγουμένως, είχε μειωθεί από 32% σε 22% και το ποσοστό εκείνων που απέκλειαν κάθε πιθανότητα να τον ψηφίσουν και πάλι είχε αυξηθεί από 36% σε 41%. Στην ερώτηση της πρόθεσης ψήφου αυτή η μεταβολή στη στάση των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ έναντι του κόμματος που υποστήριξαν τον Σεπτέμβριο του 2015 δεν καταγράφηκε, καθώς αυτοί συνέχισαν και πάλι να συγκεντρώνονται στην «αδιευκρίνιστη επιλογή», μην έχοντας επιλέξει ακόμη νέα κομματική στέγη. 

Όμως, στην πραγματικότητα, «ξαφνικά φέτος το καλοκαίρι» μέρος των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ του 2015 αποφάσισαν να λύσουν το δίλημμά τους απέναντι στο κόμμα που στήριξαν στις τελευταίες εκλογές γυρίζοντας οριστικά την πλάτη στον ΣΥΡΙΖΑ.

Τι συνέβη μέσα σε αυτούς τους τρεις μήνες; Οι πρώτες πιθανές ερμηνείες μοιάζουν ανεπαρκείς. Ο διαγωνισμός για τις τηλεοπτικές άδειες δεν φάνηκε να συγκινεί το εκλογικό σώμα, υπό την έννοια πως πολλά από τα επιχειρήματα υπέρ και κατά της διεξαγωγής του έγιναν αποδεκτά από την πλειοψηφία. 

Η υποχρέωση καταβολής των δόσεων φορολογίας εισοδήματος και ακίνητης περιουσίας εντός του Σεπτεμβρίου φαντάζει επίσης ανεπαρκής, καθώς αφενός το ύψος της φορολόγησης ήταν γνωστό, αφετέρου δεν αφορά μεγάλο μέρος των εκλογέων, των οποίων οι φόροι έχουν παρακρατηθεί από τους μισθούς τους. Μοιάζει σοφότερο, αν και πιο δύσκολα τεκμηριώσιμο, να στραφούμε προς τις ψυχολογικές ερμηνείες της στροφής αυτής. Η διαχείριση μιας απροσδόκητης αλλαγής στη συμπεριφορά κάποιου, ακόμα και του κόμματος που επιλέξαμε, είναι μια συναισθηματικά ευμετάβλητη διαδικασία. 

Στην αρχή συνήθως αρνούμαστε να πιστέψουμε ότι κάτι άλλαξε. Στη συνέχεια συνήθως θυμώνουμε, χωρίς να στρέφουμε ωστόσο την προσοχή μας οπουδήποτε αλλού, ίσως γιατί ο θυμός μάς εξαντλεί. Η διαπραγμάτευση με τη νέα πραγματικότητα έρχεται πιο μετά και θέλει καθαρότερο μυαλό. Και το καλοκαίρι το μυαλό μας είναι πιο καθαρό.