Η ήττα του φόβου
Για πολλούς, η επικράτηση της επιλογής αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. στο δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου ήταν απροσδόκητη.
Όχι γιατί οι έρευνες κοινής γνώμης έσφαλαν στις προβλέψεις τους, καθώς άλλωστε οι περισσότερες εκτιμήσεις έδιναν διαφορές που δεν ξεπερνούσαν τα όρια των διαστημάτων εμπιστοσύνης των εκτιμήσεων και συνεπώς ήταν σωστές, αλλά διότι η εμπειρία των δημοψηφισμάτων ανά τον κόσμο δείχνει ότι οι εκλογείς διστάζουν να ψηφίσουν υπέρ της αλλαγής του status quo. Και η ψήφος για την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. ήταν ομολογουμένως επιλογή δυνητικής αλλαγής του status quo, καθώς η επόμενη μέρα ήταν λιγότερο εύκολα προβλέψιμη.
Ο κινητήριος μοχλός αυτής της κατεύθυνσης επιλογής στις δημοψηφισματικές αναμετρήσεις, δηλαδή της άρνησης στην αλλαγή, είναι ένα συναίσθημα: ο φόβος ή το βάρος της ανάληψης ενός ρίσκου. Το συναίσθημα είναι ισχυρός παράγοντας προσδιορισμού της εκλογικής συμπεριφοράς, όμως ο φόβος δεν είναι το μοναδικό συναίσθημα και έτσι είναι πιθανό κάποιο άλλο συναίσθημα να αποδειχθεί ισχυρότερο.
Η εμπειρία του περσινού ελληνικού δημοψηφίσματος προσφέρει ένα καλό τέτοιο παράδειγμα: ο φόβος για το άγνωστο ξεπεράστηκε από την οργή για το «παλαιό» και «αποτυχημένο» κομματικό σύστημα, το οποίο είχε ανοιχτά ταυτιστεί με την επιλογή του «ναι». Ο φόβος μπροστά σε ένα δημοψήφισμα φαίνεται να ξεπεράστηκε και από τους Βρετανούς εκλογείς στις 23 Ιουνίου, θέτοντας τελικά σε αμφιβολία την κλασική εικόνα για τον ρόλο του φόβου στις κρίσιμες εκλογικές επιλογές.
Η εμπειρία του περσινού ελληνικού δημοψηφίσματος προσφέρει ένα καλό τέτοιο παράδειγμα: ο φόβος για το άγνωστο ξεπεράστηκε από την οργή για το «παλαιό» και «αποτυχημένο» κομματικό σύστημα, το οποίο είχε ανοιχτά ταυτιστεί με την επιλογή του «ναι». Ο φόβος μπροστά σε ένα δημοψήφισμα φαίνεται να ξεπεράστηκε και από τους Βρετανούς εκλογείς στις 23 Ιουνίου, θέτοντας τελικά σε αμφιβολία την κλασική εικόνα για τον ρόλο του φόβου στις κρίσιμες εκλογικές επιλογές.
Σύμφωνα με ευρήματα έρευνας της YouGov, μόνο το 53% των ψηφοφόρων έκρινε την επιλογή εξόδου ως ριψοκίνδυνη για τη χώρα, ποσοστό σχετικά χαμηλό αν ληφθεί υπ’ όψιν ότι το 38% των ψηφοφόρων έκρινε ως εξίσου ριψοκίνδυνη και την επιλογή μηδενικής μεταβολής, δηλαδή την παραμονή της χώρας στην Ένωση.
Ο φόβος για την αλλαγή δεν ήταν το κυρίαρχο συναίσθημα σε αυτό το δημοψήφισμα, κάτι στο οποίο συνέβαλε και η καμπάνια υπέρ της αποχώρησης, που τελικά πέτυχε να παρουσιάσει τη θέση της ως την ελπιδοφόρα προοπτική για τη χώρα απέναντι σε μια μάλλον αμυντική καμπάνια που έθετε στο επίκεντρο επιχειρήματα για την πορεία της οικονομίας σε ένα ακροατήριο που ήδη είχε βιώσει τις δραματικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη.
Ο φόβος για την αλλαγή δεν ήταν το κυρίαρχο συναίσθημα σε αυτό το δημοψήφισμα, κάτι στο οποίο συνέβαλε και η καμπάνια υπέρ της αποχώρησης, που τελικά πέτυχε να παρουσιάσει τη θέση της ως την ελπιδοφόρα προοπτική για τη χώρα απέναντι σε μια μάλλον αμυντική καμπάνια που έθετε στο επίκεντρο επιχειρήματα για την πορεία της οικονομίας σε ένα ακροατήριο που ήδη είχε βιώσει τις δραματικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στην Ευρώπη.
Όμως ο φόβος φαίνεται να ηττήθηκε και πάλι από μια αντίδραση απέναντι στο φιλοευρωπαϊκό κομματικό κατεστημένο. Είναι χαρακτηριστικό ότι εκείνοι που στήριξαν την επιλογή εξόδου εκφράστηκαν πολύ εντονότερα κατά της αντίπαλης καμπάνιας της παραμονής –χαρακτηρίζοντάς την ανέντιμη, διχαστική και ασαφή σε ποσοστά άνω του 75%– παρά υπέρ της καμπάνιας της αποχώρησης, η οποία για το 20% αυτών ήταν εξίσου προβληματική με τους παραπάνω όρους, παρά το γεγονός ότι τελικά οι εκλογείς αυτοί τη στήριξαν.
Τα κίνητρα επιλογής ψήφου στις δύο αυτές αναμετρήσεις, την περσινή ελληνική και την πρόσφατη στο Ηνωμένο Βασίλειο, ομοιάζουν σε εντυπωσιακό βαθμό.
Τα κίνητρα επιλογής ψήφου στις δύο αυτές αναμετρήσεις, την περσινή ελληνική και την πρόσφατη στο Ηνωμένο Βασίλειο, ομοιάζουν σε εντυπωσιακό βαθμό.
