Η αξία της σιωπής

Ένας μέσος άνθρωπος ελέγχει τη smartphone συσκευή του ανά έξι λεπτά, δηλαδή 150 φορές μέσα σε μία μέρα. Δεκαπέντε λεπτά είναι ο μέγιστος χρόνος που μπορεί να περάσει σήμερα κανείς στα περισσότερα σημεία του πλανήτη χωρίς να ακούσει κάποιον ήχο που να είναι προϊόν της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η σιωπή έχει αντικατασταθεί από μια κακοφωνία ήχων και θορύβων, η απομόνωση από τα social media και η σιωπή είναι είδος υπό εξαφάνιση.

Τα μέρη όπου μπορεί κανείς να ξεπεράσει αυτό το τέταρτο της σιωπής δεν είναι περισσότερα από δεκαπέντε σε ολόκληρο τον κόσμο. Τουλάχιστον τόσα τα υπολογίζει ο Γκόρντον Χέμπτον, ο άνθρωπος που έχει κάνει τρεις φορές τον γύρο του κόσμου για να καταγράψει τους ήχους και τη σιωπή της φύσης.

Ο Χέμπτον, που είναι ακουστικός οικολόγος, υπέφερε για 18 μήνες από μια ενόχληση στο εσωτερικό του αυτιού του, με αποτέλεσμα να ακούει ένα διαρκές βουητό. Όταν το 2005 ανέκτησε την ακοή του αφιερώθηκε στην υπεράσπιση της σιωπής με το βραβευμένο με Emmy ντοκιμαντέρ «Vanishing Dawn Chorus». Η κάμερα τον ακολουθεί ενώ εκείνος ηχογραφεί σε διάφορα σημεία του πλανήτη τους ήχους της φύσης καθώς ανατέλλει ο ήλιος. Το οξύμωρο είναι πως σήμερα ο Γκόρντον Χέμπτον ζει παράγοντας ηχητικά εφέ για βιντεοπαιχνίδια από τους ήχους που έχει συγκεντρώσει από τη φύση. Συνεργάζεται επίσης με μουσεία και γκαλερί, αλλά και με τις Microsoft, Smithsonian, National Geographic, Discovery, National Public Radio. Ωστόσο, ο στόχος του παραμένει η προστασία της σιωπής και αντίστοιχα η καταπολέμηση της ηχορύπανσης.

Όπως λέει σε συνέντευξή του στην ιταλική εφημερίδα «La Repubblica»: «Η σιωπή που πρέπει να προστατέψουμε δεν είναι απλώς η απουσία ήχων και θορύβων. Είναι η φωνή της φύσης. Τα ποτάμια, τα δάση, η θάλασσα, εκπέμπουν με διαφορετικό τρόπο και σε διαφορικές συχνότητες τα ηχητικά τους κύματα. Έτσι, ένα σύνολο στατικών ήχων μετατρέπεται σε μια ροή». «Η Γη», συνεχίζει ο Χέμπτον, «είναι ένα τζουκ μποξ που λειτουργεί με ηλιακή ενέργεια, με το μέγιστο των ήχων στον Ισημερινό και με το ελάχιστο στους δύο πόλους. Η ηχορύπανση διαταράσσει αυτή τη συνεχή ανταλλαγή μουσικής, στίχων, βουητών και ψιθύρων που είναι απαραίτητη στα ζώα για την επιβίωσή τους και σ’ εμάς τους ανθρώπους για να διατηρούμε τα επίπεδα τους στρες μας σε χαμηλά επίπεδα. Γιατί το σώμα μας δεν σταματά να ακούει ποτέ».

Όπως σημειώνει η Ελληνική Εταιρεία Ακουστικής Οικολογίας (http://akouse.gr) στην εισαγωγή της: «Κάθε τόπος έχει μια ξεχωριστή ακουστική ταυτότητα, η οποία διαμορφώνεται από τους ήχους που παράγονται σε αυτόν εξαιτίας της μορφολογίας, των φυσικών φαινομένων και των δραστηριοτήτων των ζωντανών οργανισμών. Παράλληλα, το σύνολο των ήχων αυτών επηρεάζει, άμεσα ή έμμεσα, τη συνείδηση και τον τρόπο έκφρασης των ανθρώπων που φιλοξενεί (κατοίκων ή επισκεπτών). Θεωρώντας ότι ο Ήχος είναι κάτι που μας συνοδεύει, είτε σαν αίσθηση είτε ως ανάμνηση, σε όλες μας τις δραστηριότητες, πριν ακόμη από τη γέννησή μας, προκύπτει μια άρρηκτη σχέση μεταξύ περιβάλλοντος και πολιτιστικών γνωρισμάτων ενός τόπου». Είμαστε, δηλαδή, ό,τι ακούμε.

Ωστόσο, ενώ ο ήχος αποτελεί ένα τόσο συνηθισμένο κομμάτι της καθημερινής ζωής, σπανίως αξιολογούνται όλες του οι επιδράσεις. Θετικές ή αρνητικές. Πότε ήταν, λοιπόν, η τελευταία φορά που μπορείτε να θυμηθείτε ένα δωμάτιο χωρίς τον ήχο ενός κλιματιστικού, ενός επεξεργαστή υπολογιστή, τους θορύβους των δίπλα, τον δικό σας θόρυβο; Και πότε ήταν η τελευταία φορά που αισθανθήκατε την υποχρέωση να μιλήσετε χωρίς να έχετε τίποτα πραγματικά σημαντικό να πείτε, απλώς για να καλύψετε μια σιωπή;

Οι περισσότερες θρησκείες στην ασκητική τους προτρέπουν σε απομόνωση και αφωνία. Όχι ως μέρος ενός σκληρού πλάνου αγιοσύνης αλλά ως άσκηση αυτοσυγκέντρωσης και αυτογνωσίας. Η παραγωγικότητα και η δημιουργικότητα που ευαγγελίζονται τα σύγχρονα μοντέλα ευτυχίας μπορούν να αποδειχθούν ένα τυραννικό, στρεσογόνο κυνήγι. Για πολλούς η απραξία, πόσο μάλλον η αφωνία, έστω για μερικές ώρες, ισοδυναμεί με άθλο. Το horror vacui, ο φόβος του κενού, μας αναγκάζει να μιλάμε, να διατυπώνουμε απόψεις, πριν ακόμα τις διαμορφώσουμε. Γιατί τι είναι σήμερα ένας άνθρωπος σιωπηλός, χωρίς άποψη, χωρίς ανανεωμένα status στα κοινωνικά του προφίλ;