Δύσκολη η αναζήτηση νέου ρόλου για τη Γερμανία στην Ε.Ε.

Η καγκελάριος Μέρκελ προειδοποίησε τους Γερμανούς και όλους τους Ευρωπαίους ότι οι σχέσεις με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα είναι στο μέλλον τόσο στενές και πως η Γερμανία και η Ε.Ε. πρέπει να στηριχτούν περισσότερο στις δυνάμεις τους, χαράσσοντας μια νέα ευρωπαϊκή στρατηγική.

Οι διαπιστώσεις της κ. Μέρκελ είναι απόλυτα σωστές και το γεγονός ότι τις κάνει ενώ η Γερμανία βρίσκεται ήδη σε προεκλογική περίοδο οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι έτοιμη να αναλάβει πρόσθετες ευρωπαϊκές ευθύνες. Το ερώτημα είναι γιατί μεγάλα τμήματα της γερμανικής κοινής γνώμης έχουν διαμορφωθεί σε αντίθετη κατεύθυνση σε ζητήματα μεγάλης σημασίας. Η κ. Μέρκελ και ο βασικός πολιτικός της αντίπαλος, ο ηγέτης του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος κ. Σουλτς, στηρίζουν την αναβάθμιση του ρόλου της Γερμανίας στο πλαίσιο της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αλλά είναι και αυτοί υποχρεωμένοι να διαχειριστούν το λεγόμενο πολιτικό κόστος.

Η Γερμανία μας εντυπωσιάζει με τις οικονομικές της επιδόσεις και το ειδικό βάρος της στις εξελίξεις στην Ευρωζώνη. Εάν όμως τη συγκρίνουμε με τις ΗΠΑ και την Κίνα, θα διαπιστώσουμε ότι έχει σχετικά περιορισμένες δυνατότητες. Μπορεί να θριαμβεύει σε ορισμένους τομείς, όπως είναι η βιομηχανία και το εξαγωγικό εμπόριο, σε άλλους όμως το ειδικό βάρος της είναι εντυπωσιακά περιορισμένο. 

Χαρακτηριστική η περίπτωση του χρηματοπιστωτικού της συστήματος, στο οποίο αναλογεί ένα μικρό ποσοστό του ΑΕΠ –σε σύγκριση, για παράδειγμα, με το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου το City δεσπόζει στην οικονομία– και δεν μπορεί να αναδείξει παγκόσμιους πρωταθλητές. Η μόνη γερμανική τράπεζα που επιχείρησε να αποκτήσει παγκόσμιο ρόλο είναι η Deutsche Bank, η οποία αποδεικνύεται αρκετά προβληματική και έχει μετατραπεί σε σταθερό χρηματοδότη του αμερικανικού Δημοσίου εξαιτίας των αστρονομικών προστίμων που της επιβάλλουν οι αρμόδιες αμερικανικές αρχές για παράνομες ή παράτυπες δραστηριότητες. Επομένως η Γερμανία δεν είναι ούτε μπορεί να γίνει ο οικονομικός γίγαντας που θα συγκριθεί με τις ΗΠΑ ή την Κίνα.

Η συγκριτική της αδυναμία ίσως αποδειχθεί καλή για τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, εφόσον οι Γερμανοί γνωρίζουν τα όρια των δυνατοτήτων τους και οι πολιτικοί τους, που έχουν ευρύτερη αντίληψη των πραγμάτων, καταλαβαίνουν ότι μόνο μέσα από την ευρωπαϊκή ενοποίηση μπορεί να παίξει η Γερμανία έναν ευρύτερο ρόλο και να υποστηρίξει τα καλώς εννοούμενα συμφέροντά της.

Γι’ αυτό η καγκελάριος Μέρκελ υποδέχτηκε με πολύ θετικό τρόπο την εκλογή του ανεξάρτητου φιλελεύθερου κ. Μακρόν στην προεδρία της Γαλλίας. Πρόκειται για έναν ηγέτη ο οποίος τάσσεται δυναμικά υπέρ των αναγκαίων οικονομικών μεταρρυθμίσεων και της αποτελεσματικότερης και αυστηρότερης δημοσιονομικής διαχείρισης στη Γαλλία, ώστε να μπορέσει η χώρα του να σταθεί περίπου στο ύψος της Γερμανίας και να δραστηριοποιηθεί εκ νέου ο γερμανογαλλικός άξονας σε όφελος της Ε.Ε. των «27».

Η επικράτηση του κ. Μακρόν στη Γαλλία ήταν λυτρωτική για την κ. Μέρκελ και τον κ. Σουλτς. Πρώτον, απέφυγαν μία αναγκαστική ευρωπαϊκή συγκατοίκηση με την κ. Λεπέν του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου, η οποία θα οδηγούσε σε κωμικοτραγικές καταστάσεις και στη συνέχεια στη διάλυση της Ε.Ε. Δεύτερον, απέκτησαν έναν πολύτιμο σύμμαχο σε ό,τι αφορά τον εκσυγχρονισμό των ευρωπαϊκών οικονομιών και την επανεκκίνηση της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν τελικά ο κ. Μακρόν θα μπορέσει να ξεπεράσει τους περιορισμούς του γαλλικού πολιτικού, συνδικαλιστικού συστήματος ή θα πέσει κι αυτός θύμα των γαλλικών ιδιαιτεροτήτων. 

Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ κ. Τραμπ δικαιολογημένα διαμαρτύρεται για την απροθυμία των περισσότερων κρατών-μελών της Ε.Ε. να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες τους προς το 2% του ΑΕΠ, σύμφωνα με τις αποφάσεις των συνόδων κορυφής του ΝΑΤΟ.

Οι αμυντικές δαπάνες της Γερμανίας κινούνται σε πολύ χαμηλότερα επίπεδα, είναι όμως πολιτικά δύσκολη η σημαντική αύξησή τους. Το μιλιταριστικό, ναζιστικό παρελθόν της Γερμανίας μετατρέπει το ζήτημα των αμυντικών δαπανών σε μία πολιτικά εκρηκτική υπόθεση. Η αριστερή πτέρυγα του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, οι Πράσινοι και η Αριστερά είναι βέβαιο ότι θα εναντιωθούν στη σημαντική αύξηση των αμυντικών δαπανών, ενώ η ίδια η κ. Μέρκελ είναι εξαιρετικά διστακτική στο ζήτημα για πολιτικούς αλλά και δημοσιονομικούς λόγους.

Δεν μπορεί να υπάρξει όμως σχετική αυτονόμηση της Ε.Ε. από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο σε ζητήματα αμυντικής πολιτικής χωρίς σοβαρή αύξηση των αμυντικών δαπανών. Άλλωστε η αντιμετώπιση της ρωσικής επιθετικότητας στην Ανατολική Ουκρανία και στην Κριμαία πρέπει αναγκαστικά να έχει και μια ευρωπαϊκή αμυντική διάσταση. Η Ρωσία δεν πρόκειται να αλλάξει την πολιτική της μόνο στη βάση των ευρωπαϊκών οικονομικών κυρώσεων, οι οποίες προσφέρουν το τέλειο άλλοθι στο σύστημα εξουσίας που ελέγχεται από τον κ. Πούτιν. Η πατριωτική αντίδραση των Ρώσων στις ευρωπαϊκές οικονομικές κυρώσεις διατηρεί τη δημοτικότητα της ρωσικής ηγεσίας σε πολύ υψηλά επίπεδα, παρά την πτώση του πραγματικού εισοδήματος τα τελευταία χρόνια.

Μια άλλη δύσκολη απόφαση που θα πρέπει να πάρουν οι ηγέτες της Γερμανίας έχει σχέση με τη σημαντική αύξηση των κονδυλίων του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, ώστε να καλυφθούν οι ολοένα μεγαλύτερες ανάγκες των κοινών ευρωπαϊκών πολιτικών και να χρηματοδοτηθούν νέες πολιτικές, οι οποίες θα στείλουν το μήνυμα της ευρωπαϊκής επανεκκίνησης σε όφελος του πολίτη, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τους νέους.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μικρή μείωση των κονδυλίων του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, ο οποίος αναλογεί σε μόλις 1% του ΑΕΠ της Ε.Ε. των «28», ενώ διευρύνονται συνεχώς οι ευρωπαϊκές πολιτικές και οι σχετικές υποχρεώσεις. Δισεκατομμύρια στην Τουρκία για να κρατήσει τους πρόσφυγες από τη Συρία στα εδάφη της, σημαντικά κονδύλια σε αφρικανικές χώρες για να περιοριστούν οι προσφυγικές-μεταναστευτικές ροές προς την Ε.Ε., όλα από τα ολοένα πιο περιορισμένα κονδύλια του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού.

Εάν η Γερμανία πιστεύει πραγματικά στον ηγετικό ευρωπαϊκό ρόλο της και στην ανάγκη ενίσχυσης της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, θα πρέπει να αναλάβει σοβαρές πρόσθετες υποχρεώσεις στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού. Κι αυτό για τρεις βασικούς λόγους. 

Πρώτον, η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ε.Ε. θα μας στερήσει την εξαιρετικά σημαντική βρετανική καθαρή συνεισφορά στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό και το κενό πρέπει να καλυφθεί. 

Δεύτερον, οι νέες ευρωπαϊκές πολιτικές, ιδιαίτερα στην κατεύθυνση των νέων, οι οποίες θα περάσουν το μήνυμα της επανεκκίνησης της διαδικασίας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, θα πρέπει να είναι αρκετά δαπανηρές για να κάνουν τη διαφορά και να δημιουργήσουν την κατάλληλη δυναμική. 

Τρίτον, δεν μπορεί να υπάρξει κοινή ευρωπαϊκή απάντηση στην αποστασιοποίηση των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου με πολλά κράτη-μέλη –το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ελλάδα– να αδυνατούν να ακολουθήσουν τους πρωταγωνιστές της Ε.Ε. και να μένουν ολοένα πιο πίσω. Πρέπει να υπάρξουν πιο εξελιγμένες πολιτικές συνοχής, οι οποίες δεν θα έχουν τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά της μεταφοράς πόρων αλλά θα είναι αναγκαστικά δαπανηρές για όσους έχουν σημαντική καθαρή συνεισφορά στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό.

Η δεξιά πτέρυγα των Χριστιανοδημοκρατών, όπως οι Χριστιανοκοινωνιστές της Βαυαρίας, τον κόμμα των Ελευθέρων Δημοκρατών και η Εναλλακτική για τη Γερμανία, που κινείται στον χώρο της σκληρής ή και της άκρας Δεξιάς, απορρίπτουν την πρόσθετη επιβάρυνση των Γερμανών φορολογουμένων στο πλαίσιο μιας κοινής ευρωπαϊκής στρατηγικής και αυτό είναι ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί.

Θα πρέπει να περιμένουμε το αποτέλεσμα των γερμανικών εκλογών τον Σεπτέμβριο του 2017 και των προσπαθειών του Προέδρου Μακρόν να συνεννοηθεί καλύτερα η Γαλλία με τη Γερμανία για να δούμε εάν υπάρχουν οι προϋποθέσεις να αρχίσει να αντιμετωπίζει το Βερολίνο ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος ζητήματα –ανέφερα ενδεικτικά τις αμυντικές δαπάνες και τη γερμανική συνεισφορά στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό– με πιο προωθημένο και δημιουργικό τρόπο.