Στο φως ντοκουμέντα του Πανεπιστημίου Αθηνών

Σπάνια ντοκουμέντα από την αρχή της λειτουργίας του μέχρι σήμερα φέρνει στο φως το Πανεπιστήμιο Αθηνών, το οποίο φέτος γιορτάζει τα 180 χρόνια από την ίδρυσή του. Τα ιστορικά αρχεία του θα είναι προσβάσιμα για πρώτη φορά για το ευρύ κοινό, καθώς πλέον υπάρχουν σε ψηφιακή μορφή.

Οι θησαυροί του ΕΚΠΑ

Το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΙΑ.ΕΚΠΑ) αποτελεί το σημαντικότερο και μεγαλύτερο αρχείο φορέα ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Στις συλλογές του περιλαμβάνονται περισσότερα από 2.000.000 τεκμήρια μέσω των οποίων αποτυπώνεται όχι μόνο η ιστορία του πρώτου ελληνικού πανεπιστημίου, το οποίο ιδρύθηκε το 1837, αλλά και σε μεγάλο βαθμό η ιστορία της χώρας, καθώς το Πανεπιστήμιο Αθηνών αποτέλεσε έναν από τους πλέον σημαίνοντες παράγοντες του δημόσιου βίου.
Πριν από λίγες ημέρες πραγματοποιήθηκε στο Αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου «Άλκης Αργυριάδης» η παρουσίαση του ανεκτίμητου υλικού που βρίσκεται στις συλλογές του Ιστορικού Αρχείου. Συγκεκριμένα, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα του έργου «Ψηφιοποίηση και λημματογράφηση του Αρχείου Πρωτοκόλλου του ΕΚΠΑ, 1837-1950», έργο που χρηματοδοτήθηκε από την εταιρεία JTI Hellas.
Τα ψηφιοποιημένα τεκμήρια περιλαμβάνουν περισσότερες από 300.000 σελίδες. Ανάμεσά τους υπάρχουν μοναδικά τεκμήρια, όπως η αλληλογραφία του Όθωνα για την ίδρυση του Πανεπιστημίου, λίστες λόχων της Πανεπιστημιακής Φάλαγγας, το εισιτήριο εγγραφής του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Νομική Σχολή το 1880 και του Ίωνα Δραγούμη το 1894, ο φοιτητικός φάκελος του Αγίου Νεκταρίου Αιγίνης, οι εγγραφές των πρώτων φοιτητριών στο ΕΚΠΑ, ο διορισμός του Κωστή Παλαμά ως γενικού γραμματέα στο ΕΚΠΑ το 1897, χειρόγραφα του Εμμανουήλ Ροΐδη κ.ά. Επίσης, οι συλλυπητήριες επιστολές των πρυτανικών αρχών προς τις οικογένειες των νεκρών φοιτητών του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και έγγραφα που αφορούσαν την επιστράτευση των φοιτητών. Το υλικό είναι διαθέσιμο για τον επισκέπτη στην Ψηφιακή Βιβλιοθήκη «ΠΕΡΓΑΜΟΣ» (https://pergamos.lib.uoa.gr).

Η αξιοποίηση του αρχείου

Η ψηφιοποίηση της συλλογής του Πανεπιστημίου άρχισε το 1999. Η προσπάθεια συνεχίστηκε και ενισχύθηκε με το έργο «Ψηφιακή Συλλογή του Ιστορικού Αρχείου του ΕΚΠΑ» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας». Στο πλαίσιο αυτού του έργου ψηφιοποιήθηκαν τεκμήρια ποικίλων ειδών και θεματολογίας, ενώ προτεραιότητα δόθηκε στην ψηφιοποίηση λυτών εγγράφων, βιβλιοδετημένων χειρογράφων, έντυπων σελίδων και φωτογραφικού αρχείου. Επίσης, έγινε αναλυτική περιγραφή, οργάνωση και τεκμηρίωση του υλικού με τη μέθοδο της λημματογράφησης. Η παλαιότητα του υλικού αλλά και η συνέχειά του στον χρόνο το καθιστούν εξαιρετικά πολύτιμη πηγή για τη μελέτη της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας, καθώς ο ερευνητής θα βρει επαρκή τεκμήρια για την ιστορία του μεγαλύτερου και παλαιότερου πανεπιστημιακού ιδρύματος της χώρας αλλά και για την κοινωνική, οικονομική, επιστημονική, θεσμική και πολιτισμική ιστορία της Νεότερης Ελλάδας.
Σημειώνεται ότι στο Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου φυλάσσονται εξαιρετικής σημασίας τεκμήρια. Ένα σημαντικό τμήμα του υλικού αυτού έχει ψηφιοποιηθεί, αλλά το μεγαλύτερο τμήμα του παραμένει στη χαρτώα και άλλη μορφή του, γεγονός που δεν επιτρέπει την ευρεία αξιοποίησή του.

Η παρουσίαση του αρχείου

Στις 23 Οκτωβρίου στο κατάμεστο Αμφιθέατρο «Άλκης Αργυριάδης» παρουσιάστηκε η ψηφιακή συλλογή. Κατά τη διάρκεια της λαμπρής εκδήλωσης συνεργάτες του προγράμματος παρουσίασαν μικρές, εξαιρετικά ενδιαφέρουσες ιστορίες μέσα από ιστορικά ντοκουμέντα από το Αρχείο Πρωτοκόλλου. Οι Χριστίνα Μπάκουλα, Μαρία Αρβανίτη, Αντώνης Σαραντίδης, Αποστόλης Τσάνο και Μάνος Αυγερίδης ανέδειξαν έναν πλούτο θεματικών, μεταξύ των οποίων η Πανεπιστημιακή Φάλαγγα, προσωπικές ιστορίες φοιτητών και φοιτητριών, η Εθνική Βιβλιοθήκη, η Αριστερά στο μεσοπολεμικό Πανεπιστήμιο, ο Πόλεμος και η Κατοχή. Μεταξύ των ιστοριών που ξεχώρισαν και αυτή της δίωξης από το Πανεπιστήμιο ενός φοιτητή επειδή «έκλεψε» την αγαπημένη του.
«Εάν μια κοινωνία έχει ανάγκη να γνωρίζει το παρελθόν της ως στοιχείο της ταυτότητάς της, ως στοιχείο μιας διαδρομής που εκτυλίχθηκε μέσα στον χρόνο και συνεχίζεται, τότε το αρχείο που προσφέρουμε σήμερα προσθέτει μοναδικές ψηφίδες στη συγκρότηση αυτής της γνώσης» δήλωσε ο πρόεδρος του Ιστορικού Αρχείου Βαγγέλης Καραμανωλάκης. Όπως είπε, «οι σελίδες που ψηφιοποιήθηκαν και τεκμηριώθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος συγκροτούν διακριτές σειρές που μπορούν να φωτίσουν πλευρές της πνευματικής, κοινωνικής και οικονομικής ζωής της χώρας μας. Οι διαδρομές της ελληνικής κοινωνίας διασταυρώθηκαν με εκείνες του Πανεπιστημίου, όπως και το αντίθετο».
Εκ μέρους της JTI, o διευθύνων σύμβουλός της Εdoardo Volleti τόνισε ότι «η σπουδαιότητα αυτής της προσπάθειας ξεπερνά τα όρια του ίδιου του έργου. Είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα συνεργασίας μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, που προσφέρει προστιθέμενη αξία στη χώρα. Η JTI έχει, και φιλοδοξεί να συνεχίσει να έχει, μια δυναμική και συνεπή συνεισφορά στην Ελλάδα, με έναν ολιστικό τρόπο: όχι μόνο μέσω της επιχειρηματικής της δραστηριότητας στη χώρα αλλά και μέσω της συνεχούς και αδιάκοπης υποστήριξης πρωτοβουλιών που στοχεύουν στη διατήρηση και στην ανάδειξη του πολιτισμού και της ιστορίας της».