Νεκροί στο Μάτι: Υπήρχε χρόνος να απομακρυνθούν

Απόλυτη ανυπαρξία του κρατικού μηχανισμού δείχνει το πόρισμα των εισαγγελέων για τη φονική πυρκαγιά στο Μάτι το περασμένο καλοκαίρι.

Όπως προκύπτει, εκείνο το απόγευμα επικράτησε το απόλυτο χάος σε επίπεδο συντονισμού, με αποτέλεσμα να οδηγηθούν στον θάνατο 101 άνθρωποι και να τραυματιστούν άλλοι 31. Την ίδια ώρα έντονες αντιδράσεις και πολιτική αντιπαράθεση έχει προκαλέσει η δίωξη σε βαθμό πλημμελήματος σε 20 άτομα.

Θα μπορούσαν να έχουν σωθεί;

Στο εισαγγελικό πόρισμα περιγράφονται τα σοβαρά λάθη, οι παραλείψεις, η έλλειψη συντονισμού και η ανυπαρξία της Πολιτικής Προστασίας.
Όπως σημειώνουν οι τρεις εισαγγελείς, Ηλίας Ζαγοραίος, αντεισαγγελέας εφετών και πρώην προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών, ο οποίος ήταν επικεφαλής των ερευνών από την πρώτη στιγμή, Νίκος Φιστόπουλος και Κωνσταντίνος Σπυρόπουλος, εισαγγελείς πρωτοδικών, «εάν είχε κατ’ ελάχιστον λειτουργήσει το σύστημα Πολιτικής Προστασίας και είχε ενεργοποιηθεί ένας μηχανισμός ενημέρωσης-προειδοποίησης των κατοίκων των περιοχών που απειλούνταν, εκείνοι θα είχαν τον χρόνο να απομακρυνθούν πριν πλησιάσει η φωτιά ή ο καπνός και το θερμικό φορτίο, ακόμη και με ίδια μέσα και όχι απόλυτα οργανωμένα, ή να λάβουν μέτρα αυτοπροστασίας έγκαιρα και έτσι να αποτραπούν οι τραγικές συνέπειες για τη ζωή τους».
Στο πόρισμα καταδεικνύεται ότι καμία από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες δεν κατάφερε να λειτουργήσει και τίποτα δεν έγινε σωστά, με αποτέλεσμα να επικρατήσει το απόλυτο χάος.
«Είναι προφανές ότι δεν μπορεί να γίνει λόγος για επιχείρηση κατάσβεσης και διάσωσης ανθρώπων που κινδυνεύουν, όταν το βασικό κεντρικό συντονιστικό όργανο αγνοεί ποιος είναι ο επικεφαλής των επίγειων δυνάμεων, πού είναι η πυρκαγιά, πού έχει επεκταθεί, ποιος διαχειρίζεται τα εναέρια μέσα και ακόμη και αν υπάρχει πυρκαγιά» αναφέρουν οι εισαγγελείς.
Μάλιστα, κάνουν λόγο για «απόλυτη έλλειψη οργάνωσης και συντονισμού των πυροσβεστικών δυνάμεων, οι οποίες φαίνεται να λειτουργούσαν εντελώς συμπτωματικά και χωρίς κάποιον, έστω και στοιχειώδη, συντονισμό». Επιπλέον, επισημαίνουν ότι «είναι τέτοιου βαθμού και βαρύτητας η έλλειψη οργάνωσης, που ακόμη και αν δεν υπήρχε η συγκεκριμένη πυρκαγιά με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (σ.σ.: αναφέρονται στους θυελλώδεις ανέμους) που την κατέστησαν στην εξέλιξή της καταστροφική, είναι βέβαιο ότι η ίδια κατάσταση θα επικρατούσε και σε πιο απλά συμβάντα».

Ο υπουργός γνώριζε

Το πόρισμα δεν αφήνει κανένα περιθώριο αμφισβήτησης ότι η πυρκαγιά προκλήθηκε από έναν 65χρονο ο οποίος το μεσημέρι της 23ης Ιουλίου επιχείρησε να κάψει ξερά κλαδιά στο Νταού Πεντέλης και δεν ήταν οργανωμένο σχέδιο εμπρησμού, όπως είχε υποστηρίξει ως πιθανό σενάριο η κυβέρνηση τις πρώτες ώρες.
Οι εισαγγελείς επιρρίπτουν εμμέσως πλην σαφώς ευθύνες στον τότε υπουργό Προστασίας του Πολίτη Νίκο Τόσκα –παρά το γεγονός ότι βάσει νομοθεσίας μόνο η Βουλή έχει το δικαίωμα να ασχοληθεί με τυχόν ευθύνες του–, αναφέροντας πως είχε ενημέρωση για τα πάντα. Όπως σημειώνουν, «για το συγκεκριμένο θέμα συνολικά υπήρξε άμεση ενημέρωση του υπουργού Προστασίας του Πολίτη και του γενικού γραμματέα Πολιτικής Προστασίας. Σε κάθε χρονική φάση υπήρχε άμεση ενημέρωση του υπουργού Προστασίας του Πολίτη και του γενικού γραμματέα».
Σχετικά με την εκκένωση της περιοχής, οι εισαγγελείς κατέληξαν ότι την ευθύνη είχε η περιφερειάρχης Αττικής Ρένα Δούρου.
«Η λήψη της απόφασης για την οργανωμένη απομάκρυνση των πολιτών αποτελεί ευθύνη των κατά τόπους δημάρχων, οι οποίοι έχουν τον συντονισμό του έργου Πολιτικής Προστασίας» αναφέρουν οι εισαγγελείς, σημειώνοντας ωστόσο πως «όταν η εξελισσόμενη ή επικείμενη καταστροφή μπορεί να επηρεάσει πάνω από έναν δήμο, η απόφαση λαμβάνεται από τον αρμόδιο περιφερειάρχη, ο οποίος μπορεί να εξουσιοδοτήσει σχετικώς τον οικείο αντιπεριφερειάρχη».
Επιπλέον, καταγράφεται ως εγκληματική η ενέργεια να κλείσει η λεωφόρος Μαραθώνος, με «συνέπεια να δημιουργηθεί απόλυτη συμφόρηση στους στενούς δρόμους και τελικά οι άνθρωποι να εγκλωβιστούν εκεί», ενώ γίνεται και ειδική αναφορά στο γεγονός ότι η λιμενική αρχή Ραφήνας «επέτρεψε τον λιμενισμό δυο επιβατηγών-οχηματαγωγών πλοίων στο λιμάνι της Ραφήνας και την αποβίβαση επιβατών και οχημάτων, τα οποία κινήθηκαν στη συνέχεια είτε επί της οδού Φλέμινγκ προς λεωφόρο Μαραθώνος και Αθήνα είτε επί της παραλιακής στο Μάτι προς Νέα Μάκρη. Αποτέλεσμα ήταν να επιβαρυνθεί επιπλέον η κυκλοφορία και να μειωθεί καταλυτικά η δυνατότητα διαφυγής των οχημάτων».

Σοκάρουν οι διάλογοι

Από τις απομαγνητοφωνήσεις των ενσύρματων επικοινωνιών προκύπτει ότι τα στελέχη του Πυροσβεστικού Σώματος δεν είχαν πραγματική εικόνα του τι ακριβώς συνέβαινε. Σύμφωνα με πληροφορίες από τη δικογραφία, στις 18:15 και ενώ η πυρκαγιά βρίσκεται ήδη στον Νέο Βουτζά, ο υποδιοικητής της Πυροσβεστικής επικοινωνεί με το 199.
Υποδιοικητής ΔΠΥ Αθηνών: «Ρε, καταλαβαίνεις τι σου λέμε τόση ώρα; Σας καλώ τόση ώρα να ρίξουν τα εναέρια, γιατί δεν μπορεί να πιάσει βόρεια βορειοδυτικά, έχει πιάσει κορυφογραμμή, και δεν μου απαντάει κανένας. Γυρνάμε σ’ εσάς και δεν μου απαντάει ούτε από σας».
Αξιωματικός Υπηρεσίας 199: «Δεν έχετε ασύρματο να μιλήσετε με τα εναέρια;»
Υποδιοικητής ΔΠΥ Αθηνών: «Όχι, όχι, και δεν τα διαχειρίζομαι εγώ τα εναέρια».
Αξιωματικός Υπηρεσίας 199: «Ποιος τα διαχειρίζεται;»
Υποδιοικητής ΔΠΥ Αθηνών: «Δεν ξέρω ποιος τα διαχειρίζεται, εγώ μιλάω με το κέντρο και δεν απαντάτε».
Διοικητής Συντονιστικού 199: «Να σε ρωτήσω κάτι, η Νέα Μάκρη, η φωτιά της Νέας Μάκρης, είναι η φωτιά του Νταού;»
Συντονιστικό Επιχειρησιακό Κέντρο: «Δεν ξέρω, η φωτιά της Νέας Μάκρης είναι της Νέας Μάκρης;»
Την ίδια ώρα, και ενώ, όπως αποδείχθηκε, ήταν εγκληματικό λάθος το κλείσιμο της Μαραθώνος, αποκαλυπτική είναι η επικοινωνία του Συντονιστικού με την Τροχαία.
Διοικητής Συντονιστικού 199 με Τροχαία: «Θέλω Τροχαία στα φανάρια στη διασταύρωση στη Ραφήνα… στη Ραφήνα έχω φωτιές από εκεί πέρα».
Στο εισαγγελικό πόρισμα περιγράφονται και οι κλήσεις των κατοίκων στο 199, όπου διαπιστώθηκε απρεπής συμπεριφορά απέναντί τους.
Μια γυναίκα τηλεφωνεί σε κατάσταση πανικού στην Πυροσβεστική.
«Έρχονται, κυρία μου, έρχονται, αυτό σας λέω, κυρία μου, ό,τι μπορούμε κάνουμε, 15 αυτοκίνητα, 20 έρχονται, μακάρι να γεννήσουμε κι άλλα».
«Δεν κατάλαβα το ύφος σας, κύριε… όχι, όχι, τι είστε εσείς, τι δεν καταλάβατε, πολίτης είμαι, έχετε υποχρέωση, τι είσαστε, μαγαζί σας είναι η Πυροσβεστική;»
«Εντάξει, δεν είναι ταξί να το παραγγείλουμε, κινδυνεύει κάποιος, μπορεί να κινδυνεύει κάποιος άνθρωπος, θα το δούμε, έτσι; Θα ’ρθει».
Πολίτης προς 199: «Γύρω γύρω τώρα καίγονται όλα, θα έχουν καεί όλα, εμείς είμαστε μέσα, έχει πολύ καπνό».
Ο χειριστής καλεί στο κέντρο.
Τηλεφωνητής 199 προς Κέντρο Επιχειρήσεων: «Ο δήμος δεν μπορεί να βάλει ένα αυτοκίνητο να βοηθήσει; Τα δικά μας σβήνουν».
Κέντρο Επιχειρήσεων προς Τηλεφωνητή 199: «Ναι, παιδιά, όμως δεν γίνεται όλοι εσείς να παίρνετε μόνο το δικό μου τηλέφωνο… έχει και δίπλα τρία-τέσσερα εδώ πέρα».
Σε άλλη επικοινωνία, αξιωματικοί της Πυροσβεστικής λένε για κατοίκους της Κινέτας που δεν εκκένωσαν την περιοχή.
Διοικητής Συντονιστικού 199 με Αξιωματικό Π.Σ.: «Τώρα να καούν για να βάλουν μυαλό, ρε φίλε. Ναι, μπορεί να έχουμε πενήντα νεκρούς για πλάκα για τον κάθε βλάκα τώρα. Τα όρνια να μείνουν εκεί».

Οι κατηγορίες

Η Εισαγγελία Πρωτοδικών άσκησε διώξεις σε 20 άτομα. Κατηγορίες αντιμετωπίζουν η περιφερειάρχης Ρένα Δούρου, ο δήμαρχος Μαραθώνα Ηλίας Ψινάκης, ο δήμαρχος Ραφήνας Ευάγγελος Μπουρνούς, ο πρώην γενικός γραμματέας Πολιτικής Προστασίας Ιωάννης Καπάκης, καθώς και άλλα στελέχη της ΓΓΠΠ, της ΕΛ.ΑΣ. και της Πυροσβεστικής, όπως και ο 65χρονος που ευθύνεται για την έναρξη της φωτιάς στο Νταού Πεντέλης.
Ωστόσο, οι ποινικές διώξεις είναι πλημμεληματικού χαρακτήρα και αφορούν τα αδικήματα εμπρησμό από αμέλεια, ανθρωποκτονία από αμέλεια κατά συρροή και διά παραλείψεως και σωματικές βλάβες κατά συρροή, διά παραλείψεως και από αμέλεια από υπόχρεους και μη. Ο νόμος για τα παραπάνω αδικήματα προβλέπει ποινές έως και πέντε χρόνια, ενώ στην περίπτωση της συρροής των ανθρωποκτονιών η ποινή σε εξαιρετικές περιπτώσεις μπορεί να φτάσει ακόμη και τα 10 χρόνια φυλάκισης.
Παράλληλα, οι εισαγγελείς προχώρησαν στην έκδοση απαλλακτικής διάταξης για τέσσερα άτομα, για τα οποία δεν προέκυψαν ενδείξεις τέλεσης αξιόποινης πράξης.
Οι εισαγγελείς, όμως, εντόπισαν ευθύνες όχι μόνο κατά τη διάρκεια της φονικής πυρκαγιάς αλλά και πιο πριν. Έτσι, μεταξύ των έξι δικογραφιών που παραμένουν ανοιχτές, είναι και μία για πολεοδομικές παραβάσεις (αυθαίρετη δόμηση και αιγιαλός). Οι άλλες πέντε είναι στο Ναυτοδικείο για ευθύνες λιμενικών και Λιμεναρχείου, στο Στρατοδικείο για ευθύνες στρατιωτικών, μία δικογραφία που αφορά αναντιστοιχίες στο σύστημα της Πυροσβεστικής και μία δικογραφία για την καθήλωση των εναέριων μέσων από το αεροδρόμιο της Ελευσίνας.

Ομαδικά πυρά κατά Δούρου

Πυρά εναντίον τόσο της κυβέρνησης όσο και της Ρένας Δούρου εξαπέλυσε η αντιπολίτευση. Από τη Ρόδο ο πρόεδρος της ΝΔ Κυριάκος Μητσοτάκης αναφερόμενος στην κ. Δούρου τόνισε ότι «αντί κάποιοι, επιτέλους, να σκύψουν σιωπηλά το κεφάλι, να σεβαστούν τη μνήμη των 100 νεκρών, να ψελλίσουν, έστω και καθυστερημένα, ένα συγγνώμη, εξακολουθούν και σήμερα να μας κουνάνε το δάχτυλο με περίσσια αλαζονεία και περιφρόνηση στην πολιτική κριτική η οποία τους ασκείται. Εγώ δεν θέλω να ζητήσω την παραίτηση της κ. Δούρου. Θέλω να ζητήσω από τους πολίτες της Αττικής να στείλουν στις επερχόμενες εκλογές το μήνυμα στην κ. Δούρου και στον ΣΥΡΙΖΑ. Ένα μήνυμα που θα στείλει και την κ. Δούρου και τον κ. Τσίπρα, επιτέλους, στο σπίτι τους».
Την παραίτηση της κ. Δούρου ζήτησε από το Μάτι, όπου βρισκόταν, η επικεφαλής του ΚΙΝΑΛ Φώφη Γεννηματά. «Δεν καταδικάζουμε κανέναν, αλλά έχει πολύ σημαντικά καθήκοντα, στα οποία απέδειξε ότι δεν είναι ικανή να ανταποκριθεί» ανέφερε η κ. Γεννηματά.
Η περιφερειάρχης Αττικής, απαντώντας στη δήλωση περί παραιτήσεώς της, σημείωσε ότι «δεν ξεχνάμε όλοι ότι η κ. Γεννηματά έχει υπάρξει υπερνομάρχης όταν οι νομαρχίες και η Υπερνομαρχία είχαν τις αρμοδιότητες της Πολεοδομίας. Δηλαδή όταν στήνονταν οι παγίδες θανάτου».
Το ΚΙΝΑΛ, απαντώντας στην περιφερειάρχη μέσω του Γραφείου Τύπου, εξέφρασε την ελπίδα ότι «οι δικηγόροι που θα αναλάβουν την κατηγορούμενη για τον θάνατο 100 ανθρώπων κ. Δούρου να την ενημερώσουν ότι η Ανατολική και Δυτική Αττική δεν ανήκαν στην πρώην Υπερνομαρχία Αθηνών-Πειραιώς. Ίσως έτσι σταματήσει να εκτίθεται και να γελοιοποιείται. Αφού δεν έχει την ευθιξία να αναλάβει τις ευθύνες της και να αναμείνει την κρίση της Δικαιοσύνης παραιτούμενη, ας σιωπήσει».
Σημειώνεται ότι η κ. Δούρου σε ανακοίνωση που εξέδωσε μόλις έγιναν γνωστές οι ποινικές διώξεις απέδωσε διαχρονικές ευθύνες στην πολιτεία και δήλωσε τη βεβαιότητά της ότι οι υπηρεσίες της Περιφέρειας «έπραξαν το καθήκον τους». Επανέλαβε μάλιστα ότι στοχοποιήθηκε από πολιτικούς αντιπάλους και μερίδα ΜΜΕ.
Με ανάρτηση στο Twitter σχολίασε η εκπρόσωπος Τύπου του Ποταμιού Κατερίνα Μπακογιάννη την άσκηση ποινικής δίωξης. «Ποινική δίωξη κατά των κ.κ. Δούρου, Ψινάκη, Μπουρνούς και άλλων 17 για το Μάτι. Τι έχει κάνει η κυβέρνηση για να μην ξανασυμβεί τέτοια καταστροφή; Μια μικρή προσπάθεια εξορθολογισμού της δημόσιας διοίκησης θα ήταν μια έμπρακτη συγγνώμη στους συγγενείς των θυμάτων. Αλλά δεν…».
Πάντως, ο πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης, μιλώντας στον ΑΝΤ1 και την εκπομπή «Καλημέρα Ελλάδα», χαρακτήρισε «άδικη» τη στοχοποίηση που έγινε στη Ρένα Δούρου για την πυρκαγιά, αλλά και για τη Μάνδρα. Όπως είπε, «πρώτη εκείνη ζήτησε την παρέμβαση της Δικαιοσύνης για όσα συνέβησαν, ενώ έχει ζητήσει “συγγνώμη” από τον Αύγουστο».

Στη Βουλή η αντιπαράθεση

Εν τω μεταξύ, δριμύ «κατηγορώ» στην κυβέρνηση για τους χειρισμούς στο Μάτι εξαπέλυσε η αντιπολίτευση στη Βουλή, κατά τη συζήτηση νομοσχεδίου του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΝΔ Νίκος Δένδιας ανέφερε ότι «το εισαγγελικό πόρισμα για το Μάτι θέτει τεράστιο ζήτημα, διότι αναδεικνύει τις πολιτικές ευθύνες για τον θάνατο 101 ατόμων που όχι μόνο δεν ανέλαβε η κυβέρνηση, διά των παραιτήσεων των αρμοδίων υπουργών, αλλά προσπάθησε να συγκαλύψει».
Για «άθλιο θέατρο» που έπαιξε η κυβέρνηση και ο ίδιος ο πρωθυπουργός το βράδυ της 23ης Ιουλίου εις βάρος του λαού έκανε λόγο ο Κώστας Σκρέκας από τη ΝΔ, ενώ ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΔΗΣΥ Γιάννης Μανιάτης ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «χάθηκαν 101 ζωές και δεν υπήρχε τσίπα σε κανέναν να παραιτηθεί».
Ο παριστάμενος υπουργός Γιώργος Σταθάκης δεν τοποθετήθηκε, κάτι το οποίο σχολίασε ο κ. Δένδιας, ενώ ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ Νίκος Ξυδάκης επικεντρώθηκε στο πόσο γρήγορα «η Δικαιοσύνη έβγαλε πόρισμα», σε αντίθεση με τις πυρκαγιές της Πελοποννήσου.

Ο γερμανικός Τύπος για τις διώξεις

Στην άσκηση ποινικής δίωξης αναφέρθηκαν την περασμένη Πέμπτη και γερμανικά δημοσιεύματα. Σύμφωνα με την Deutsche Welle, η ιστοσελίδα tagesschau.de σε ανταπόκρισή της από την Αθήνα διερωτάτο εάν «ήταν μια αναπόφευκτη φυσική καταστροφή ή μια θανατηφόρα παράβλεψη». «Οι κατηγορίες είναι σοβαρές: σχεδόν οκτώ μήνες μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές με τους 100 νεκρούς, η ελληνική Δικαιοσύνη απήγγειλε κατηγορίες σε 20 άτομα για ανθρωποκτονία εξ αμελείας. Εκτός από τους φερόμενους εμπρηστές, στους εναγόμενους συγκαταλέγονται πυροσβέστες, αστυνομικοί, δήμαρχοι και άλλοι πολιτικοί» έγραφε η ανταπόκριση, προσθέτοντας ότι όλοι οι παραπάνω απειλούνται με ποινές φυλάκισης έως δέκα χρόνων. Μάλιστα, ο ανταποκριτής εκτιμούσε ότι η δίκη θα είναι μακρά και πιθανότατα θα ξεκινήσει σε λίγους μήνες.
«Ήταν η πλέον θανατηφόρα πυρκαγιά στην Ευρώπη εδώ και πάνω από έναν αιώνα» έγραψε η «Süddeutsche Zeitung». «Τρεις εισαγγελείς ερευνούσαν την υπόθεση επί επτά μήνες. Κατηγορούν τους εναγόμενους αρμοδίους ότι παρέλειψαν να εκκενώσουν έγκαιρα την περιοχή». Επίσης πρόσθεσε ότι οι διωκτικές αρχές έκαναν λόγο για «πλήρη αποτυχία στην επικοινωνία» μεταξύ των υπευθύνων και ελλείψεις στον συντονισμό των δυνάμεων διάσωσης, ενώ σημείωσε ότι «κυβερνητικοί αξιωματούχοι προκάλεσαν δυσαρέσκεια μετά την πυρκαγιά, όταν επισήμαναν ότι πολλά σπίτια στο Μάτι ήταν εκτός σχεδίου πόλης ή είχαν χτιστεί παράνομα, ρίχνοντας έτσι την ευθύνη στους πολίτες. Οι εισαγγελείς θεώρησαν το στοιχείο αυτό αίτιο της τραγωδίας, αλλά δεν το συμπεριέλαβαν στο κατηγορητήριο».