Τι πιστεύουν οι Έλληνες το 2020

Τι πιστεύουν οι Έλληνες σήμερα; Πώς επηρέασαν οι πρόσφατες εξελίξεις τις απόψεις και τις αντιλήψεις τους; Και πού βρισκόμαστε πια στα βασικά θέματα που απασχολούν την κοινωνία και την οικονομία μας σε σχέση με το πού βρισκόμασταν πέντε χρόνια πριν; Βλέπουμε το μέλλον με περισσότερη αισιοδοξία; Θεωρούμε ότι έχει τελειώσει η κρίση;

Η μεγάλη πανελλαδική δημοσκοπική έρευνα της διαΝΕΟσις, η οποία διενεργήθηκε τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο του 2019 σε συνεργασία με την εταιρεία ερευνών MARC και περιλαμβάνει πάνω από 200 μεταβλητές, σκιαγραφεί τις απόψεις της ελληνικής κοινωνίας σε μια σειρά από θέματα, όπως η συμμετοχή της Ελλάδας στην Ε.Ε., η οικονομία, η μετανάστευση, η θρησκεία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και άλλες σημαντικές πτυχές της κοινωνικής ζωής.

1. Συναισθήματα

Το 28% των Ελλήνων που απαντούν στην έρευνα δηλώνει ότι το συναίσθημα που αισθάνεται πιο έντονα είναι η «ανασφάλεια», ενώ 1 στους 5 δηλώνει ότι νιώθει «απογοήτευση». Αλλά περίπου 1 στους 4 δηλώνει ότι νιώθει αισιοδοξία, κάτι που όμως δεν είναι κοινό για όλες τις ομάδες του πληθυσμού. Στους άνδρες, για παράδειγμα, το ποσοστό αυτών που νιώθουν «αισιοδοξία» είναι ίδιο με το ποσοστό αυτών που νιώθουν «ανασφάλεια». Στις γυναίκες, το ποσοστό αυτών που νιώθουν «ανασφάλεια» είναι 10 μονάδες μεγαλύτερο από αυτών που νιώθουν «αισιοδοξία» (32% έναντι 22,1%). Απ’ ό,τι φαίνεται από τα αποτελέσματα, το αν και κατά πόσο κάποιος αισθάνεται «αισιόδοξος» σήμερα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις πολιτικές του προτιμήσεις και την ιδεολογική του αυτοτοποθέτηση.

2. Αντιευρωπαϊσμός και μνημόνια

Το πιο σημαντικό εύρημα του «Τι πιστεύουν οι Έλληνες» το 2015 και το 2016 ήταν ο αυξανόμενος αντιευρωπαϊσμός και μια υιοθέτηση αρκετά αμφιλεγόμενων απόψεων όσον αφορά τις σχέσεις της χώρας μας με την Ε.Ε. Μολονότι αυτός ο αντιευρωπαϊσμός ποτέ δεν αποτέλεσε πλειοψηφικό ρεύμα στην κοινωνία μας, η αλήθεια είναι πως η τάση στα μέσα της δεκαετίας ήταν μια ραγδαία αυξανόμενη επιφυλακτικότητα απέναντι στην Ε.Ε. και τους θεσμούς της. Πλέον αυτό έχει αναστραφεί εντελώς.

Σήμερα 67% των Ελλήνων πολιτών συμφωνούν ότι «η Ε.Ε. αποτελεί πρόοδο και είναι αναγκαία η παραμονή της Ελλάδας σε αυτήν» και 64,5% αποτιμούν τη συμμετοχή της χώρας στην Ε.Ε. «θετικά» ή «μάλλον θετικά». Οι μόνες δημογραφικές ομάδες που θα προτιμούσαν η χώρα μας να φύγει από την Ε.Ε. είναι αυτοί που έχουν μηνιαίο εισόδημα μικρότερο των 500 ευρώ και αυτοί που αυτοτοποθετούνται στην Αριστερά/άκρα Αριστερά (και αυτοί όχι σε μεγάλα ποσοστά).

Πάντως, αν και απομακρυνόμαστε από την κορύφωση της κρίσης και την εποχή των μνημονίων, πολλές από τις απόψεις που επικρατούσαν στην κοινή γνώμη τότε εξακολουθούν να επιβιώνουν. Μολονότι η πλειοψηφία των Ελλήνων συμφωνεί ότι με τα μνημόνια «υποχρεωθήκαμε να κάνουμε μεταρρυθμίσεις που δεν θα κάναμε ποτέ από μόνοι μας», ότι τα μνημόνια «βοήθησαν τη χώρα να αποφύγει την πτώχευση και την έξοδο από την Ε.Ε.» και ότι «ήταν αναγκαίο κακό», ταυτόχρονα εξακολουθεί να πιστεύει ότι τα μνημόνια «ήταν εφεύρημα των Ευρωπαίων για να εκμεταλλευτούν τη χώρα μας» και ότι «μπορούσαμε μόνοι μας, χωρίς μνημόνια και με τις δικές μας δυνάμεις να ξεπεράσουμε την κρίση».

3. Οικονομική βελτίωση και προσαρμογή

Μέσα στους 22 μήνες που μεσολάβησαν από το προηγούμενο «Τι πιστεύουν οι Έλληνες», η οικονομική κατάσταση των Ελλήνων, όπως αναφέρουν οι ίδιοι τουλάχιστον, μοιάζει να έχει βελτιωθεί αισθητά. Στην αρχή του 2018 το 52% των πολιτών δήλωνε πως «τα βγάζουν πέρα δύσκολα» ή «δεν τα βγάζουν πέρα», αλλά στο τέλος του 2019 το ποσοστό αυτό έχει μειωθεί στο 38%. Παράλληλα, το ποσοστό αυτών που δηλώνουν «σχετικά άνετοι οικονομικά» έχει αυξηθεί από 5,5% του πληθυσμού σε 14,2%.

Η στροφή της ελληνικής κοινωνίας που παρατηρήθηκε στις έρευνες των προηγούμενων χρόνων παγιώνεται: πλέον πάνω από 6 στους 10 Έλληνες θέλουν μικρότερη φορολογία, έστω και εις βάρος του ισχυρού κράτους πρόνοιας. Τον Απρίλιο του 2015 το ποσοστό των πολιτών που το πίστευαν αυτό ήταν μόλις 39,2%. Σήμερα όλες οι ομάδες του πληθυσμού, εκτός από αυτούς που αυτοπροσδιορίζονται ως «αριστεροί/ακροαριστεροί», –ακόμα και οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ– απορρίπτουν το ότι «πρέπει να υπάρχει υψηλή φορολογία και ισχυρό κράτος πρόνοιας για όλους».

Οι Έλληνες εξακολουθούν να έχουν αρκετά φιλελεύθερες απόψεις σε θέματα που αφορούν την αγορά και την οικονομία. Είναι καθολικά υπέρ των ξένων επενδύσεων, 6 στους 10 πιστεύουν ότι χρειαζόμαστε μικρότερο δημόσιο τομέα, 6 στους 10 είναι υπέρ των αποκρατικοποιήσεων και 6 στους 10 πιστεύουν ότι «το κράτος επεμβαίνει υπερβολικά και δεν επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα να δημιουργήσει πλούτο και θέσεις εργασίας». Ωστόσο, αυτά τα ευρήματα δεν σημαίνουν ότι οι Έλληνες έχουν υιοθετήσει απολύτως φιλελεύθερες οικονομικές αντιλήψεις. Η πιο δημοφιλής επιλογή στην ερώτηση «αν μπορούσατε να επιλέξετε μια εργασία, ποια θα επιλέγατε;» για πρώτη φορά από το 2016 είναι η «μισθωτή εργασία στον δημόσιο τομέα». Ένας στους 3 Έλληνες προτιμά μια δουλειά στο Δημόσιο (αλλά όχι οι νέοι – λίγο περισσότεροι νέοι ηλικίας 17-24 θα προτιμούσαν μισθωτή εργασία στον ιδιωτικό τομέα).

Στην ερώτηση, δε, για το αν θα επέλεγαν μια δουλειά με μέτριο μισθό, μικρές προοπτικές εξέλιξης αλλά σταθερότητα ή μια δουλειά με μεγάλες αποδοχές, υψηλές προοπτικές εξέλιξης αλλά χωρίς εργασιακή ασφάλεια, 6 στους 10 επιλέγουν την πρώτη, ένα ποσοστό σχεδόν αναλλοίωτο από το 2015.

Εξάλλου, σχεδόν οι μισοί Έλληνες εξακολουθούν να θεωρούν ότι πρέπει να παίρνουμε σύνταξη πριν από τα 60 και μόνο 7% πιστεύουν ότι πρέπει να παίρνουμε σύνταξη μετά τα 65. Έχει ενδιαφέρον το ότι 57,4% των νέων Ελλήνων και Ελληνίδων ηλικίας 17-24 σήμερα πιστεύουν ότι πρέπει να πάρουν σύνταξη πριν από τα 60. Έχει ενδιαφέρον, επίσης, το ότι σε άλλη ερώτηση μόνο 43% των ερωτηθέντων θεωρούν το ότι θα πάρουν σύνταξη εξασφαλισμένο – ή ότι η σύνταξη που ήδη παίρνουν είναι εξασφαλισμένη. Σχεδόν 1 στους 4 Έλληνες (και το 41,6% των Ελλήνων ηλικίας 25-39) θεωρεί ότι δεν θα πάρει σύνταξη ποτέ.

Τι πιστεύουν οι Έλληνες για τον ρόλο των γυναικών στην κοινωνία; Σύμφωνα με τις απαντήσεις τους, 56% των Ελλήνων πιστεύουν ότι οι γυναίκες δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες απασχόλησης με τους άνδρες, ενώ 96,4% θεωρούν ότι «η μητέρα και ο πατέρας πρέπει να έχουν ακριβώς τις ίδιες ευθύνες στη φροντίδα των παιδιών». Ταυτόχρονα, όμως, 1 στους 4 Έλληνες άνδρες πιστεύει ότι «οι άνδρες είναι πιο ικανοί να παίρνουν σημαντικές αποφάσεις», 1 στους 3 θεωρεί πως «όταν οι δουλειές είναι λίγες, οι άνδρες πρέπει να έχουν προτεραιότητα παρά οι γυναίκες» και 54,2% (και 52,7% των γυναικών) κρίνουν ότι «οι γυναίκες πρέπει να δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην οικογένεια απ’ ό,τι στην καριέρα». Σε αυτό το συγκεκριμένο ερώτημα, όπως θα περίμενε κανείς, υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση ανάλογα με την ηλικία. Στους άνω των 65 το ποσοστό που συμφωνεί με αυτή την άποψη είναι 72,3%, αλλά στις ηλικίες 17-24 είναι πολύ χαμηλότερο: μόνο 28,7%.

4. Κοινωνία, αξίες και η θέση μας στον κόσμο

Οι πολίτες δηλώνουν ως σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα το δημογραφικό, με δεύτερη τη μετανάστευση και μόλις τέταρτη την «οικονομική κατάσταση». Έχει ενδιαφέρον το ότι οι ερωτηθέντες του δείγματος δηλώνουν πως έχουν κατά μέσο όρο 1,39 παιδιά, ένας αριθμός πολύ κοντά στον (πολύ χαμηλό) δείκτη γονιμότητας της χώρας, που είναι 1,35 παιδιά ανά γυναίκα. Μάλιστα, 64% των Ελλήνων ηλικίας 25-39 ετών δηλώνουν πως δεν έχουν κανένα παιδί.

Φέτος στην έρευνα προστέθηκαν μια σειρά από ερωτήσεις που αναφέρονται στην καθημερινότητα των Ελλήνων. Ένας στους 3 (33,1%) καπνίζει, 61,5% υποστηρίζουν ότι ασκούνται σωματικά, 74,1% βλέπουν τηλεόραση καθημερινά, 76,3% χρησιμοποιούν πιστωτικές κάρτες και 14,3% (και το 40,3% των αγροτών!) δηλώνουν πως δεν καταναλώνουν κρέας. Το 42% των Ελλήνων έχει κάποιο κατοικίδιο (οι επιχειρηματίες, οι αγρότες και οι ψηφοφόροι του ΜέΡΑ25 οι μόνες ομάδες του πληθυσμού που έχουν κατοικίδιο σε ποσοστό πάνω από 50%), ενώ περίπου 1 στους 3 Έλληνες (37,3%) παραδέχεται ότι δεν διάβασε κανένα βιβλίο τους προηγούμενους 12 μήνες. Στην προηγούμενη μέτρηση, όταν η ερώτηση είχε διατυπωθεί λίγο διαφορετικά («πόσα βιβλία θα λέγατε ότι διαβάσατε;» πέρυσι, «μπορέσατε να διαβάσετε κάποιο βιβλίο;» φέτος), το ποσοστό ήταν 21,9%.

Το ότι η κοινωνία μας είναι μια παραδοσιακή, συντηρητική κοινωνία, πάντως, είναι κάτι που επιβεβαιώνεται και απ’ όλες τις προηγούμενες έρευνες του «Τι πιστεύουν οι Έλληνες». Η πλειοψηφία των Ελλήνων τάσσεται κατά του δικαιώματος των ομόφυλων ζευγαριών να συνάπτουν γάμο (55,4%) ή να τεκνοθετούν (74,1%). Σχεδόν οι μισοί Έλληνες δηλώνουν υπέρ της επαναφοράς της θανατικής ποινής, κάτι που, βεβαίως, απαγορεύεται από το κοινοτικό κεκτημένο.

Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (54,2%) πιστεύει ότι «Έλληνας γεννιέσαι» και όχι ότι «Έλληνας γίνεσαι» (39,3%). Ποιες ομάδες διαφωνούν; Οι νέοι, οι ευκατάστατοι, οι μορφωμένοι και όσοι αυτοτοποθετούνται στην κεντροαριστερά, στην Αριστερά και στην άκρα Αριστερά του φάσματος. Πάντως, το χαρακτηριστικό που οι ερωτηθέντες πιστεύουν ότι περισσότερο απ’ όλα χαρακτηρίζει την ελληνικότητα κάποιου εξακολουθεί να είναι το «να υιοθετεί τα ελληνικά ήθη και έθιμα», περισσότερο από το να έχει γεννηθεί από Έλληνες γονείς ή το να μιλάει ελληνικά.

Το 82,8% των Ελλήνων δηλώνει ότι πιστεύει στον Θεό. Όλες οι ομάδες του πληθυσμού πιστεύουν, συμπεριλαμβανομένων όσων αυτοπροσδιορίζονται ως «αριστεροί-ακροαριστεροί» (52,9%) και των ψηφοφόρων του ΚΚΕ (51,2%). Έξι στους 10 δηλώνουν ότι βρίσκονται «κοντά ή πολύ κοντά» στη θρησκεία, 46,1% ότι πηγαίνουν στην εκκλησία πάνω από 1-2 φορές τον μήνα (εκτός γάμων και άλλων έκτακτων τελετών), ενώ 56,1% δηλώνουν ότι πιστεύουν στα θαύματα. Είναι ενδιαφέρον ότι, ενώ οι νέοι ηλικίας 17-24 είναι η κοινωνική ομάδα που δηλώνει το χαμηλότερο ποσοστό πίστης στον Θεό, είναι ταυτόχρονα και η κοινωνική ομάδα που δηλώνει το υψηλότερο ποσοστό πίστης στα θαύματα.

Τέλος, ίσως είναι αξιοσημείωτο και το ότι 54,2% των Ελλήνων δηλώνουν ότι πιστεύουν στο μάτι, ενώ 14,6% παραδέχονται ότι πιστεύουν στα ζώδια. Μπορεί αυτά τα ποσοστά να μοιάζουν υψηλά (και, σε κάποιες περιπτώσεις, να προκαλούν έκπληξη, όπως, για παράδειγμα, το ότι 46,2% των κατόχων μεταπτυχιακού ή διδακτορικού τίτλου πιστεύουν στο μάτι ή το ότι το μεγαλύτερο ποσοστό πίστης στα ζώδια, 29,6%, εμφανίζεται σε αυτούς που αυτοτοποθετούνται στην «ανώτερη» κοινωνική τάξη), αλλά τέτοιες απαντήσεις δεν είναι σπάνιες και σε έρευνες άλλων χωρών.

5. 
6. Ιδεολογία και πολιτική

Περίπου 1 στους 5 Έλληνες δηλώνει φιλελεύθερος, με τη «σοσιαλδημοκρατία» από κοντά, στη δεύτερη θέση. Στην τρίτη θέση έρχεται η αυθόρμητη απάντηση «κανένα από αυτά».

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ερώτηση «ποιος έχει επηρεάσει περισσότερο τις πολιτικές σας πεποιθήσεις;». Σχεδόν 1 στους 4 Έλληνες (23,8%) δηλώνει ότι ο πατέρας του είναι αυτός που έχει επηρεάσει περισσότερο τις πολιτικές του πεποιθήσεις.

Υπάρχει ένα εξαιρετικά υψηλό 43% που δηλώνει ότι ενδιαφέρεται ελάχιστα ή καθόλου για την πολιτική. Από την άλλη, 6,1% των πολιτών δηλώνουν ότι είναι μέλη κάποιου πολιτικού κόμματος (ποσοστό λίγο μεγαλύτερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο), αλλά μόνο 1 στους 10 (10,6%) δηλώνει ότι έχει σκεφτεί να συμμετάσχει στην πολιτική ως υποψήφιος σε εκλογές (βουλευτικές ή αυτοδιοικητικές) και περίπου 1 στους 20 (5,5%) έχει συμμετάσχει ήδη. Εδώ ίσως έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι το ποσοστό των ανδρών που λένε ότι έχουν σκεφτεί να κατέβουν υποψήφιοι σε εκλογές είναι σχεδόν διπλάσιο από το ποσοστό των γυναικών – ενώ το ποσοστό των ανδρών που δηλώνουν ότι έχουν ήδη συμμετάσχει είναι υπερδιπλάσιο.

6. Μετανάστευση

Και στο «Τι πιστεύουν οι Έλληνες», όπως και στην άλλη πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις, τεκμηριώνεται ότι οι απόψεις των Ελλήνων για το φαινόμενο της μετανάστευσης είναι εξαιρετικά αρνητικές. Το 92% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι ο αριθμός των μεταναστών είναι «υπερβολικά μεγάλος» –δεν υπάρχει ούτε μία ομάδα του πληθυσμού που να διαφωνεί σε αυτό–, ενώ σε μεγάλα πλειοψηφικά ποσοστά πιστεύουν ότι οι μετανάστες αυξάνουν την εγκληματικότητα, αυξάνουν την ανεργία, έχουν αρνητική οικονομική επίπτωση (το 64% των αγροτών το πιστεύει αυτό), δεν «βοηθούν την επίλυση του δημογραφικού» και δεν «εμπλουτίζουν τον πολιτισμό μας». Μόνο 1 στους 5 πιστεύει ότι οι παράνομοι μετανάστες που βρίσκονται στη χώρα μας πρέπει να ενσωματωθούν στην κοινωνία μας, ενώ η άποψη ότι τα παιδιά των νόμιμων μεταναστών που γεννιούνται στην Ελλάδα πρέπει να λαμβάνουν άμεσα την ελληνική υπηκοότητα έχει υποχωρήσει από το 75,2% τον Απρίλιο του 2015 στο 58% τον Δεκέμβριο του 2019.

7. 
8. Τι πιστεύουμε (και τι ξέρουμε) για τους άλλους

Μόνο δύο από τα διεθνώς διάσημα δημόσια πρόσωπα που τέθηκαν υπ’ όψιν των ερωτηθέντων συγκεντρώνουν θετικές γνώμες από περισσότερους από τους μισούς: 3 στους 4 (74,8%) έχουν θετική γνώμη για τον Μπαράκ Ομπάμα, 54,4% έχουν θετική γνώμη για τον Μπιλ Γκέιτς, ενώ σχεδόν οι μισοί έχουν θετική γνώμη και για τον Εμανουέλ Μακρόν. Σχεδόν όλες οι υπόλοιπες πολιτικές προσωπικότητες συγκεντρώνουν περισσότερες αρνητικές απ’ ό,τι θετικές γνώμες: και ο Βλαντίμιρ Πούτιν πια (41% θετικές έναντι 46% αρνητικές) και η Άνγκελα Μέρκελ (30%-62%) και ο νέος πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Μπόρις Τζόνσον (μόλις 13,3% θετικές, 54% αρνητικές). Ο ελληνικός λαός έχει εξαιρετικά αρνητική γνώμη για τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ (μόλις 10% έχουν θετική άποψη και ένα 82% έχει αρνητική), ενώ λίγοι (περίπου 35%) γνωρίζουν ποιος είναι ο Πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ. Πάντως, οι Έλληνες που έχουν θετική γνώμη για τον σχεδόν άγνωστο Πρόεδρο Σι είναι σε απόλυτο αριθμό διπλάσιοι από αυτούς που έχουν θετική γνώμη για τον καθολικά αναγνωρίσιμο Πρόεδρο Τραμπ.

Μόνο οι μισοί Έλληνες (49,4%) γνωρίζουν ποιος είναι ο CEO του Facebook Μαρκ Ζάκερμπεργκ (και λίγο περισσότεροι από τους μισούς εξ αυτών έχουν θετική γνώμη γι’ αυτόν), μόνο 31,7% γνωρίζουν ποια είναι η νεαρή Σουηδέζα ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ (οι γνώμες και αυτών είναι διχασμένες) και μόλις 19,7% έχουν ακουστά την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, που, την εποχή που διεξήχθη η έρευνα, είχε μόλις επιλεγεί σε αυτή τη σημαντική θέση.

Διαβάστε ολόκληρη την έρευνα στο dianeosis.org.